Amaliy psixologiya

2.2. Shaxsda faol hayotiy pozitsiya
Shaxsning ijtimoiylashuvi jamiyat va uning atrofidagi odamlarning hushyor nazorati ostida amalga oshiriladi. Ular nafaqat shaxsni o'rgatadi, balki o'rganilgan xatti-harakatlarning to'g'riligini nazorat qiladi va shu bilan ijtimoiy nazorat agenti sifatida ishlaydi. Ijtimoiy nazorat xulq-atvorni ijtimoiy tartibga solishning maxsus mexanizmining mohiyatidir. U ikki elementdan - normalar va sanktsiyalardan iborat. 
Normlar jamiyatda to'g'ri xulq-atvor uchun ko'rsatmalardir. Bularga jamoaviy odatlar ("o'zingnikidan ko'ra ko'proq boshliqlar bilan muloqot qilmaslik"), urf-odatlar (masalan, mehmondo'stlik), an'analar (masalan, bolalarning ota-onalariga bo'ysunishi), odatlar (odob, axloq, odob-axloq qoidalari), qonunlar, tabular (kannibalizm, go'daklarni o'ldirish, qarindoshlar o'rtasidagi nikoh va boshqalarni mutlaq taqiqlash). Udumlar, urf-odatlar, odatlar, qonunlar, tabular ba'zan umumiy qoidalar deb ataladi. Normlar ham taxminlar va talablarga bo'linadi
Ijtimoiy normalar muhim funktsiyalarni bajaradi:
sotsializatsiyaning umumiy yo'nalishini tartibga solish;
shaxslarning guruhlarga, guruhlarning esa jamiyatga integratsiyalashuvi;
deviant xulq-atvorni nazorat qilish;
xulq-atvor namunasi.
Normlar bir shaxsning boshqalarga nisbatan majburiyatlarini rasmiylashtiradi. Shaxslarga o'zgalarning narsalarini o'zlashtirishni, odamlarni o'ldirishni, tuhmat qilish va hasad qilishni taqiqlash orqali normalar ularni guruhlar a'zolari, hukmron tabaqa va qo'shnilar bilan muayyan munosabatlarga joylashtiradi. Normlar ham umidlardir. Agar inson me'yorlarga rioya qilsa, u boshqalarning kutganiga muvofiq o'zini tutishi kerak. Bu qoida buzilganda tartibsizlik yuzaga keladi. Agar piyodalar svetoforga e'tibor bermasdan ko'chani kesib o'tishsa, harakat tartibsiz holga keladi.
Nima uchun jamiyat barcha odamlar normalarga rioya qilishini qat'iy ta'minlaydi?
Normlar qadriyatlarning saqlovchisi hisoblanadi. Chunonchi, oila jamiyatning asosiy bo‘g‘ini bo‘lib, jamiyat avvalo unga g‘amxo‘rlik qilishga majbur bo‘lgani uchun qadimdan oila sha’ni va qadr-qimmati yuksak qadrlanadi. Erkak o'z xonadonining sha'ni va hayotini himoya qila olsa, uning mavqei ortadi. 
Agar qila olmasa, u o'z mavqeini yo'qotadi. An'anaviy jamiyatda oilani himoya qila oladigan erkak avtomatik ravishda uning boshlig'iga aylanadi. Xotin va bolalar ikkinchi va uchinchi rollarni o'ynaydi. Kim muhimroq, aqlliroq, ixtirochiroq ekanligi haqida bahslar yo'q, shuning uchun oilalar kuchli, ijtimoiy-psixologik jihatdan birlashgan.
Zamonaviy jamiyatda oiladagi erkak o'zining etakchilik funktsiyalarini namoyish etish imkoniyatiga ega emas. Shuning uchun bugungi kunda oilalar beqaror va nizolarga boy.
Sanktsiyalar normalarning qo'riqchisidir. 
Shuni ta'kidlash kerakki, muvofiqlik faqat umumiy qabul qilingan tashqi kelishuvni anglatadi. Ichkarida, shaxs me'yorlarga rozi bo'lmasligi mumkin, lekin bu haqda hech kimga aytmaydi. Muvofiqlik - bu ijtimoiy nazoratning maqsadi.
Sanktsiyalarning to'rt turi mavjud (B ilovasi)
Rasmiy ijobiy sanktsiyalar - bu imzo va muhrlar bilan tasdiqlangan hujjatlarda rasmiylashtirilgan rasmiy tashkilotlarning jamoatchilik tomonidan tasdiqlanishi. Bularga, masalan, ordenlar, unvonlar, mukofotlar berish, yuqori lavozimlarga qabul qilish va boshqalar kiradi.
Norasmiy ijobiy sanktsiyalar - bu rasmiy tashkilotlar tomonidan qabul qilinmagan jamoatchilikning ma'qullanishi: iltifot, tabassum, shon-shuhrat, qarsaklar va boshqalar.
Rasmiy salbiy sanktsiyalar qonunlar, ko'rsatmalar, farmonlar va boshqalarda nazarda tutilgan jazolardir. Bu hibsga olish, qamoqqa olish, chiqarib yuborish, jarima ...
Norasmiy salbiy sanktsiyalar - qonunda ko'zda tutilmagan jazolar - masxara, qoralash, ma'ruza, e'tiborsizlik, mish-mish tarqatish, gazetada felyeton, tuhmat va boshqalar.
Normlar va sanktsiyalar bir butunga birlashtirilgan. Agar norma qo'shimcha sanktsiyaga ega bo'lmasa, u tartibga solish funktsiyasini yo'qotadi. Aytaylik, 19-asrda. G'arbiy Evropa mamlakatlarida qonuniy nikohda bolalarning tug'ilishi norma deb hisoblangan. Noqonuniy bolalar ota-onasining mol-mulkini meros qilib olishdan chetlashtirildi, ular munosib nikohga kira olmadilar, kundalik muloqotda ularga e'tibor berilmadi. Asta-sekin, jamiyat zamonaviylashgani sayin, ushbu me'yorni buzganlik uchun jazo choralari chiqarib tashlandi va jamoatchilik fikri yumshab ketdi. Natijada, norma mavjud bo'lishni to'xtatdi.
Ijtimoiy nazoratning ikki turi mavjud:
* ichki nazorat yoki o'z-o'zini nazorat qilish - bu jarayonda shaxs o'z xatti-harakatlarini mustaqil ravishda tartibga soladi, uni umume'tirof etilgan me'yorlar bilan muvofiqlashtiradi. Ushbu turdagi nazorat o'zini aybdorlik va vijdon tuyg'ularida namoyon qiladi. Gap shundaki, umume’tirof etilgan me’yorlar, ratsional ko‘rsatmalar ong sohasida qoladi, undan pastda esa o‘z-o‘zidan paydo bo‘ladigan impulslardan tashkil topgan ongsizlik sohasi joylashgan.
Ijtimoiylashuv jarayonida inson doimo o'zining ongsizligi bilan kurashishi kerak, chunki o'z-o'zini nazorat qilish odamlarning kollektiv xatti-harakatlarining eng muhim shartidir. Inson qanchalik yoshi katta bo'lsa, nazariy jihatdan u qanchalik ko'p o'zini tuta bilishi kerak. Biroq, uning shakllanishiga shafqatsiz tashqi nazorat to'sqinlik qilishi mumkin. Davlat militsiya, sud, xavfsizlik idoralari, armiya va boshqalar orqali fuqarolarga qanchalik yaqindan g'amxo'rlik qilsa, o'zini o'zi boshqarish shunchalik zaif bo'ladi. Ammo o'z-o'zini nazorat qilish qanchalik zaif bo'lsa, tashqi nazorat shunchalik qattiq bo'lishi kerak.
Shunday qilib, shaxslarning ijtimoiy mavjudot sifatida tanazzulga uchrashiga olib keladigan ayovsiz doira paydo bo'ladi. Misol: Rossiyani shaxslarga qarshi og'ir jinoyatlar, jumladan qotilliklar to'lqini bosib ketdi. Faqat Primorsk o'lkasida sodir etilgan qotilliklarning 90% gacha maishiy, ya'ni ular oilaviy bayramlarda, do'stona uchrashuvlarda va hokazolarda mast holda janjal natijasida sodir etilgan. 
Tashqi nazorat usullari qo'llaniladigan sanksiyalarga qarab qattiq, yumshoq, to'g'ridan-to'g'ri va bilvosita bo'linadi. Misol:
televizor yumshoq bilvosita boshqarish vositasidir;
raketka - to'g'ridan-to'g'ri qattiq nazorat vositasi;
jinoyat kodeksi - bevosita yumshoq nazorat;
xalqaro hamjamiyat tomonidan iqtisodiy sanktsiyalar bilvosita, qattiq usuldir.
“Bundan tashqari, tush ko'rish - bu o'zining barcha bema'niligi, gallyutsinatsiyalari va illyuziyalari bilan psixoz. Shubhasiz, bu zararsiz va hatto foydali funktsiyani bajaradigan qisqa muddatli psixozdir. Kunduzgi ba'zi hodisalar bir xil tashvish tuyg'usini keltirib chiqarganda, doimiy ravishda takrorlanadigan tushlar paydo bo'lishi mumkin, bu esa ma'lum bir tushga olib keladi. Misol uchun, oltmish yoshlardagi faol, baxtli turmush qurgan ayol hali ham vaqti-vaqti bilan kollej imtihonini topshirmoqchi ekanligini orzu qilishi mumkin. Ammo u sinfga kelganida imtihonlar tugaganini payqadi. U juda kech keldi.
Ayol bu tushni ba'zi bir dolzarb muammolardan xavotirda ko'radi; ammo, uning tashvish kollej yoki u barcha yillar oldin qoldirgan imtihonlari bilan hech qanday aloqasi yo'q. “Tushlarni musiqachining qoʻli oʻrniga qandaydir tashqi kuch taʼsirida cholgʻu asbobidan olinadigan tartibsiz tovushlarga oʻxshatish mumkin emas; ular ma'nosiz yoki absurd emas. Ularni real psixik jarayonlar ketma-ketligiga kiritish mumkin; ular fikrning o'ta murakkab faoliyati bilan yaratilgan." Ko'pgina tushlar yoqimli emas: ba'zilari tushkunlikka tushadi, ba'zilari bezovta qiladi, ba'zilari dahshatli va ko'plari shunchaki tushunarsizdir.
Sinfdan tashqari tarbiyaviy ishlarning tuzatuvchi yo‘nalishi psixologik jihatdan e’tibordan chetda qolgan va tarbiyasi qiyin bo‘lgan o‘smirlarga o‘z qiziqishlarini qondirish, ehtiyojlarini ro‘yobga chiqarish, o‘z qobiliyatlarini namoyon etish, sinfdan tashqari mashg‘ulotlarda qatnashish chog‘ida o‘zini-o‘zi baholash va boshqalar tomonidan qadrlanishi imkoniyatini berishdir. tengdoshlar va o'qituvchilar bilan optimal munosabatlarni topishga harakat qiling va maqbul xatti-harakat shaklini tanlang.
Sinfdan tashqari ta'lim faoliyati (o'quv-kognitivdan farqli o'laroq) o'smirga nafaqat harakat tanlash erkinligiga ega bo'lish imkoniyatini beradi, balki umumiy qabul qilingan talablarga javob beradigan ma'lum hissiy-irodaviy va axloqiy-xulq-atvor fazilatlarini amalga oshirish va tarbiyalash uchun sharoit yaratadi. va shaxslararo munosabatlar me'yorlariga rioya qilish.
Shuni ta'kidlash joizki, axloqiy va huquqiy faoliyatda ishtirok etish axloqiy me'yorlar va qoidalar, insonga estetik talablar to'g'risidagi bilimlar tizimini shakllantiradi, boshqa odamlarga, o'ziga, axloqiy me'yorlar va umuminsoniy qadriyatlarga nisbatan munosabatni rivojlantiradi, axloqiy me'yorlar va umuminsoniy qadriyatlarning asoslarini shakllantiradi. xulq-atvor madaniyati, shuningdek, o'smirlarning erta huquqbuzarlik va deviant xulq-atvorining oldini olish chorasi hisoblanadi.
Yosh "deviantlar" bilan tuzatish ishlarida psixologik ta'sirning muayyan usullari va usullaridan foydalanganda, shaxsiyatni tuzatish usullari ongga, his-tuyg'ularga, xulq-atvorga va umuman shaxsning rivojlanishiga ta'sir qilishini hisobga olish kerak. Usullardan kompleks foydalanish ularni o'smirlarning shaxsiy tizimini qayta qurish vositasiga aylantiradi.
Goneev shaxsning deviant xulq-atvorini tuzatishga qaratilgan usullarning to'rtta guruhini ajratib ko'rsatadi: [12].
- salbiy turdagi xarakterni yo'q qilish usuli ("portlash" usuli (A. S. Makarenko bo'yicha) va xarakterni qayta tiklash usuli);
- motivatsion sohani va o'z-o'zini anglashni qayta qurish usuli:
a) kuchli va zaif tomonlarini ob'ektiv qayta ko'rib chiqish;
b) o'z-o'zini anglashni qayta yo'naltirish;
v) ishontirish;
d) salbiy xulq-atvorni bashorat qilish;
- hayot tajribasini qayta qurish usuli:
a) ko'rsatmalar;
b) cheklovlar;
v) qayta tayyorlash;
d) almashtirish;
e) turmush tarzini tartibga solish;
- salbiy xatti-harakatlarning oldini olish va ijobiy xatti-harakatlarni rag'batlantirish usuli:
a) mukofotlar va jazolar;
b) musobaqalar;
c) ijobiy nuqtai nazar.
Goneev deviant xulq-atvori bo'lgan o'spirinlar bilan tuzatish, psixologik va psixologik ishda individual va jamoaviy psixologik va psixologik ta'sirning uyg'unligi, sinfdan tashqari mashg'ulotlarning turli shakllari, usullari va turlaridan foydalanish uning samaradorligini oshiradi, kamchiliklarni bartaraf etish jarayoniga yordam beradi. O'smirlarning shaxsiyatini rivojlantirish va xatti-harakatlaridagi og'ishlar haqiqiy, samarali va uning shaxsiyatining ijobiy fazilatlarini shakllantirish vazifasi juda mumkin [12].
Deviant xulq-atvorni tuzatish - bu shaxsning motivatsiyasi, qadriyat yo'nalishi, munosabati va xulq-atvorini tartibga solishga qaratilgan o'zaro bog'liq, o'zaro bog'liq operatsiyalar va protseduralarning ijtimoiy-psixologik va psixologik majmuasi va u orqali - shaxsiy munosabatlarni tartibga soluvchi va to'g'rilaydigan turli xil ichki motivatsiyalar tizimi. ijtimoiy harakatlar va ishlarga munosabatni tavsiflovchi fazilatlar.
Mashhur mahalliy olim-o'qituvchi V.P. Kashchenko 30-yillarda tuzatish usullarining tasnifini ishlab chiqdi. U ularni ikki guruhga birlashtirdi: psixologik va psixoterapevtik [17].
Psixologik usullar:
- ijtimoiy ta'sir usuli (faol-ixtiyoriy nuqsonlarni tuzatish, qo'rquvni tuzatish, e'tiborsizlik usuli, sog'lom kulish madaniyati usuli, obsesif fikrlar va harakatlarni tuzatish, sargardonlikni tuzatish, o'z-o'zini tuzatish).
- maxsus yoki xususiy psixologik usullar (xulq-atvor kamchiliklarini tuzatish, asabiy tabiatni tuzatish)
- mehnat orqali tuzatish usuli.
- bolalar jamoalarini oqilona tashkil etish orqali tuzatish usuli
Psixoterapevtik usullar:

• 
  taklif va o'z-o'zini gipnoz
  
• 
  gipnoz
  
• 
  ishontirish usuli
  
• 
  psixoanaliz
  

O'smirlar va deviant guruhlardagi tuzatish ishlari quyidagi bosqichlarni o'z ichiga oladi:

• 
  ijtimoiy-psixologik va psixologik shakllantirish deviant xulq-atvorning sabablari haqida farazlarni ilgari surish muammolari
  

• 
  diagnostika bosqichi
  
• 
  axloq tuzatish ishlarining usullari va texnologiyalarini tanlash
  
• 
  axloq tuzatish ishlarining usullari, texnikasi va texnologiyalaridan foydalanish
  
• 
  dastur ishlab chiqish
  
• 
  ushbu dasturni amalga oshirish
  
• 
  dasturning borishi va samaradorligini monitoring qilish
  

Xorijiy va mahalliy fan ta'lim olish qiyin bo'lgan bolalar va o'smirlar bilan tuzatish ishlarining umumiy tamoyillari va usullarini tavsiflaydi. Ulardan asosiylari quyidagilardir:

• 
  tizimli tuzatish, profilaktika va rivojlantirish vazifalari printsipi;
  
• 
  tashxis va tuzatish, tuzatish va rivojlanishning birligi;
  
• 
  yosh-psixologik va individual rivojlanishning birligi;
  
• 
  "yuqoridan pastga" tuzatish printsipi (proksimal rivojlanish zonasini yaratish);
  
• 
  "pastdan yuqoriga" tuzatish printsipi (mavjud qobiliyatlarni o'rgatish); - tuzatishning faoliyat printsipi;
  
• 
  psixologik-psixologik yordamning axloqiy va insonparvarlik yo'nalishi;
  
• 
  tushunish va hamdardlik;
  
• 
  psixologik va psixologik ta'sirning pragmatizmi;
  
• 
  psixologik-psixologik yordam va yordamning o'z vaqtida ko'rsatilishi;
  
• 
  murakkablikni oshirish printsipi;
  
• 
  materialning xilma-xilligi va hajmini hisobga olgan holda va hokazo.
  

Deviant o'smirlar bilan psixokorreksiya ishlarida oila alohida o'rin tutadi. Shuni ta'kidlash kerakki, deviant xulq-atvori bo'lgan o'spirinlarning oilalarida muloqotni to'g'rilash samaradorligi to'g'ridan-to'g'ri (ota-onalarning psixologik tarbiyasi) va bilvosita (o'smirlar orqali, birgalikdagi faoliyat va bolalar o'rtasidagi muloqotni tashkil etish orqali amalga oshiriladigan) mohirona uyg'unligiga bog'liq. kattalar oilada, maktabda, jamiyatda).yashash joyi) oilaga ta’siri.
Ta'lim tizimida deviant o'smirlar bilan ishlash tajribasi, tajribani umumlashtirish, yaxlit tuzatish dasturini yaratishga urinishlarga olib keldi. Taklif etilayotgan dastur ijtimoiy va psixologik xususiyatlariga ko'ra xavf guruhiga kiruvchi eng qiyin bolalar va o'smirlarga qaratilgan. Aniqlangan komponentlar, bir tomondan, umumiy bo'lsa, ikkinchidan, o'smirning yoshi va dastur shartlariga qarab ijodiy o'zgartirilishi mumkin.
Shunday qilib, o'smirlarning deviant xulq-atvoriga moyilligini aniqlash, diagnostika o'tkazish va psixoprofilaktika va tuzatish tadbirlari majmuasini o'tkazish orqali deviant xatti-harakatlarning shakllanishiga yo'l qo'ymaslik mumkin.
Freyd shaxs nazariyasiga strukturaning uchta asosiy tushunchasini kiritdi: Id (It), Ego va Super-Ego. Bu shaxsiyatning tarkibiy modeli deb ataldi, garchi Freydning o'zi ularni tuzilmalar emas, balki jarayonlar deb hisoblashga moyil edi. Topografik va strukturaviy modellar o‘rtasidagi munosabatni ko‘rib chiqamiz. Id sferasi butunlay behush holatda, Super-Ego esa barcha uch darajaga kiradi. Freydning fikricha, ongsizlik faqat g'oyalardan iborat. Va shuning uchun ongsiz harakatlar, his-tuyg'ular yoki his-tuyg'ular haqida gapirish noto'g'ri.
Instinkt ong ob'ekti bo'la olmaydi. Bu faqat instinktni ifodalovchi g'oya bo'lishi mumkin. Va agar instinkt g'oya bilan bog'liq bo'lmasa, unda bu haqda hech narsa ma'lum emas. Ongsiz - bu hech qachon ongli bo'lmagan yoki ilgari ongli bo'lgan, ammo qatag'on qilingan aqliy hayotning ulkan sohasi. Ongsizning ta'siri ongga qaraganda ancha kuchli. U fikrlarni, g'oyalarni, his-tuyg'ularni chuqur o'zgartirishi va xatti-harakatlar va jismoniy holatlarga ta'sir qilishi mumkin.
Inson uning ta'sirini bevosita anglay olmaydi, garchi ongsiz impulslar ongli ravishda ifodalashga faol intiladi. "Id" so'zi lotincha "Id" so'zidan kelib chiqqan. Freyd nazariyasida "Id" birinchi navbatda shaxsning uyqu, ovqatlanish, defekatsiya, kopulyatsiya kabi ibtidoiy, instinktiv va tug'ma, hayotiy tomonlarini nazarda tutadi. "Id" bizning xatti-harakatlarimizga energiya beradi. "Id" inson uchun hayot davomida o'zining markaziy ma'nosiga ega, u hech qanday cheklovlarga ega emas, tartibsiz, o'z-o'zidan paydo bo'ladi. Asl tizimli psixika bo'lgan Id butun inson hayotining asosiy printsipini ifodalaydi - birlamchi biologik drayvlar tomonidan ishlab chiqarilgan psixik energiyani darhol chiqarib yuborish , ularning cheklanishi aqliy va tana faoliyatining kuchlanishiga olib keladi.
"Id" impulslarini amalga oshirish zavq tamoyili deb ataladi. Biroq, bu tamoyilga bo'ysunish, Id o'zining sof ko'rinishida shaxs va jamiyat uchun xavf tug'dirishi mumkin. Shuning uchun Id impulslari ong sohasiga to'g'ridan-to'g'ri "tashqariga chiqa olmaydi", ular u erda Super-Ego filtrlari orqali tez-tez o'tadi. Biroq, psixoterapevtik nuqtai nazardan juda muhim bo'lgan id aqliy va somatik jarayonlar o'rtasida vositachi sifatida muhim rol o'ynaydi.
Freyd ikkita muhim fiziologik va ruhiy jarayonni tasvirlab berdi, ular orqali id shaxsni zo'riqishdan xalos qiladi: refleksli harakatlar va asosiy jarayonlar. Ego ijtimoiy jihatdan maqbul kontekstda ehtiyojlarni o'zgartirish va amalga oshirish uchun id energiyasining bir qismini ishlatadi va shu bilan haqiqatan ham organizmning xavfsizligi va o'zini o'zi saqlashni ta'minlaydi. U idning istaklari va ehtiyojlarini qondirish uchun kognitiv va pertseptiv strategiyalardan foydalanadi.
Ego o'zining namoyon bo'lishida voqelik printsipiga asoslanadi, uning maqsadi - istaklarni qondirishni u yoki bu shaklda, tegishli atrof-muhit sharoitida amalga oshirish imkoniyatini topgunga qadar kechiktirish orqali organizmning yaxlitligini saqlash. Ego tushunchasi psixoanalitik terapiyaning printsipi va maqsadini o'z ichiga oladi: psixikaning yuqori darajasidagi muammolarni hal qilish uchun ma'lum miqdordagi id energiyasini chiqarish. Shunday qilib, biz psixikaning keyingi tarkibiy qismiga keldik: Super-Ego.
Men o'zini ob'ekt sifatida qabul qilishi, o'zini boshqa ob'ektlar kabi muomala qilishi, o'zini kuzatishi, tanqid qilishi mumkin. Bunday holda, O'zlikning bir qismi o'zini boshqa O'ziga qarama-qarshi qo'yadi.Demak, O'zlik parchalanadi, u o'zining ba'zi funktsiyalarida, hech bo'lmaganda, bir muddat bo'linadi. Shaxsning axloqiy va estetik kuchi bo'lgan Super-Ego ota-onaga uzoq vaqt qaramlik, erta ko'rsatmalar va qat'iy hayot munosabatlarining natijasidir. Keyinchalik mikro va makrojamiyat psixikaning rivojlanishiga ta'sir qilishning asosiy funktsiyasini o'z zimmasiga oladi. Shu sababli, Super-Ego jamiyatning individual "jamoaviy vijdoni" ning individual in'ikosi sifatida ham ko'rib chiqilishi mumkin, garchi jamiyat qadriyatlari bolaning idroki bilan buzilishi mumkin.
Ota-ona nazorati o'z-o'zini nazorat qilish bilan almashtirilsa, superego to'liq shakllangan hisoblanadi. Biroq, o'z-o'zini nazorat qilish printsipi haqiqat printsipiga xizmat qilmasligi mumkin. Superego insonni fikrlari, so'zlari va harakatlarida mutlaq mukammallikka yo'naltiradi. U Egoni idealistik g'oyalarning realistik g'oyalardan ustunligiga ishontirishga harakat qiladi va agar u ko'pincha muvaffaqiyat qozonsa, odam ko'pincha psixologik muammolarni boshdan kechirishi mumkin: aybdorlik hissi, nomuvofiqlik hissi, noaniqlik, yordamsizlik va tashvish. Shaxsiy nevrotizm kontekstida Ego va Super-Egoning o'zaro ta'sirini hisobga olsak, bu xulosa ayniqsa muhimdir.
"Men" ko'pincha "It" ning erigan yuklarini almashtiradigan identifikatsiyalardan hosil bo'ladi; Ushbu identifikatsiyalarning birinchisi muntazam ravishda "Men"da maxsus misol sifatida namoyon bo'ladi, "Men" ga "Super-Ego" sifatida qarama-qarshi bo'lib, mustahkamlangan "Men" keyinchalik identifikatsiyaning bunday ta'siriga nisbatan ko'proq qarshilik ko'rsatishi mumkin. . "Super-ego" o'zining alohida mavqeini "men" ga - yoki "men" ga nisbatan - ikki tomondan ko'rib chiqilishi kerak bo'lgan bir nuqtaga qarzdor; birinchidan, bu "men" hali zaif bo'lgan paytda sodir bo'lgan birinchi identifikatsiya, ikkinchidan, bu Edip kompleksining vorisi, shuning uchun u "men" ga eng ulug'vor narsalarni kiritdi.
Ma'lum darajada, u "men" ning keyingi o'zgarishlariga xuddi bolalikning asosiy jinsiy bosqichi balog'atga etgandan keyingi jinsiy hayot bilan bog'liq bo'lgani kabi bog'liq. Keyingi barcha ta'sirlar uchun ochiq bo'lsa-da, u butun hayoti davomida Edip kompleksidan kelib chiqishi natijasida olgan xarakterini, ya'ni "men" ga qarshi turish va uni engish qobiliyatini saqlab qoladi. Bu etuk "men" ustidan hukmronligini davom ettiradigan "men" ning oldingi zaifligi va qaramligi uchun yodgorlik. Bola ota-onasiga bo'ysunishga majbur bo'lganidek, "men" ham o'zining "Super-ego" ning qat'iy imperativiga bo'ysunadi.
Ammo "Id" ning birinchi ob'ektiv yuklanishidan kelib chiqishi, shuning uchun Edip kompleksidan kelib chiqishi "Super-Ego" uchun yanada ko'proq narsani anglatadi: bu kelib chiqishi uni "Id" ning filogenetik yutilishlari bilan bog'laydi va "Super" ni yaratadi. "Ego" bu "It" da o'z izlarini qoldirgan "men" ning oldingi shakllarining reenkarnatsiyasi. Shunday qilib, "Super-Ego" har doim "U" ga yaqin va "Men" ga nisbatan uning vakili bo'lishi mumkin. U "Bu" ga chuqur singib ketgan va shuning uchun "men" ga qaraganda ongdan uzoqroq. Majburiy nevroz bilan aybdorlik hissi o'zini juda qat'iy his qiladi, lekin u "men" oldida o'zini oqlay olmaydi.
Shuning uchun, bemorning "men"i aybdorlik unga bog'liq ekanligiga qarshilik qiladi va shifokordan uni rad etishga haqli ekanligini tasdiqlashni talab qiladi. Unga taslim bo'lish oqilona emas, chunki bu muvaffaqiyatga olib kelmaydi. Keyingi tahlillar shuni ko'rsatadiki, "Super-Ego" ga "men" ga noma'lum bo'lib qoladigan jarayonlar ta'sir qiladi. Darhaqiqat, aybdorlik tuyg'usini oqlaydigan bostirilgan impulslarni topish mumkin. Bu erda "Super-ego" ongsiz "Id" haqida "men" bilganidan ko'ra ko'proq bilardi. "Super ego" otaning qiyofasi bilan identifikatsiyadan paydo bo'lgan. Har bir bunday identifikatsiya deseksualizatsiya yoki hatto sublimatsiya xarakteriga ega. Va endi, bu o'zgarish bilan birlamchi undovlar ham o'zlarining asllariga parchalanib ketganga o'xshaydi.
Erotik komponentning sublimatsiyasidan so'ng, endi barcha qo'shimcha halokatni bog'lash uchun kuch yo'q va u tajovuzkorlik va halokatga moyillik shaklida chiqariladi. Ushbu parchalanishdan ideal shoshilinch majburiyatning qattiq, shafqatsiz xususiyatini oladi. Majburiy nevroz haqida qisqacha to'xtalib o'tamiz. Bu erda munosabatlar boshqacha. Sevgining tajovuzkorlikka bo'linishi "Men" ning ishi orqali sodir bo'lmagan, balki "Bu" da sodir bo'lgan regressiya natijasidir. Biroq, bu jarayon "Id" dan "Super-Ego" ga o'tdi, bu endi begunoh "Men" ga nisbatan jiddiyligini keskinlashtiradi. Ammo ikkala holatda ham identifikatsiya libidosini engib o'tgan "men" buning uchun libido bilan aralashgan tajovuz shaklida "Super-ego" jazosini boshdan kechiradi. Bizning "men" haqidagi g'oyalarimiz aniqroq bo'ladi, uning turli munosabatlari aniq bo'ladi.

XULOSA
“Shaxs” tushunchasini tavsiflash uchun, birinchi navbatda, “shaxs”, “individ”, “shaxs” tushunchalarini farqlash zarur. "Inson" tushunchasi barcha odamlarga xos bo'lgan umuminsoniy fazilatlar va qobiliyatlarni tavsiflash uchun ishlatiladi. Bu kontseptsiya dunyoda inson zoti (homo sapiens), insoniyat kabi tarixiy jihatdan rivojlanayotgan, boshqa barcha moddiy tizimlardan faqat o'ziga xos turmush tarzi bilan ajralib turadigan maxsus jamoa mavjudligini ta'kidlaydi. Ushbu turmush tarzi tufayli inson tarixiy taraqqiyotning barcha bosqichlarida, dunyoning barcha nuqtalarida o'zi bilan bir xil bo'lib qoladi va ma'lum bir ontologik maqomni saqlab qoladi.
Demak, insoniyat o‘ziga xos moddiy voqelik sifatida mavjud. Ammo insoniyat mustaqil ravishda mavjud emas. Muayyan odamlar yashaydi va harakat qiladi. Insoniyatning alohida vakillarining mavjudligi "individual" tushunchasi bilan ifodalanadi. Shaxs - insoniyatning yagona vakili, insoniyatning barcha ijtimoiy va psixologik xususiyatlarining o'ziga xos tashuvchisi: aql, iroda, ehtiyojlar, manfaatlar va boshqalar. Bu holda "individual" tushunchasi "aniq shaxs" ma'nosida qo'llaniladi. Savolning bunday shakllantirilishi bilan turli xil biologik omillar (yosh xususiyatlari, jinsi, temperamenti) ta'sirining o'ziga xos xususiyatlari ham, inson hayotining ijtimoiy sharoitlaridagi farqlar ham qayd etilmaydi. Biroq, bu omillarning ta'siridan butunlay mavhum bo'lish mumkin emas. Ko'rinib turibdiki, bola va kattalar hayoti, ibtidoiy jamiyat va yanada rivojlangan tarixiy davrlar o'rtasida katta farqlar mavjud.
Insoniyat rivojlanishining tarixiy xususiyatlarini uning individual va tarixiy rivojlanishining turli darajalarida aks ettirish uchun "individ" tushunchasi bilan bir qatorda "shaxs" tushunchasi ham qo'llaniladi. Bunda shaxs shaxsning onto- va filogenezi uchun boshlang'ich holatidan shaxs shakllanishining boshlang'ich nuqtasi sifatida qaraladi, shaxsiyat - bu shaxs rivojlanishining natijasi, barcha insoniy fazilatlarning eng to'liq timsolidir.
Shaxsning shakllanishi shaxslarning ijtimoiylashuvi va yo'naltirilgan ta'lim jarayonlarida amalga oshiriladi: ularning turli xil faoliyat turlari va shakllarini o'zlashtirish orqali ijtimoiy normalar va funktsiyalarni o'zlashtirish. Shaxsga xos bo'lgan faoliyatning ayrim turlari va shakllarining begonalashishi (ijtimoiy mehnat taqsimoti tufayli) o'z faoliyatini erkin va tashqaridan yuklangan deb qabul qiladigan bir tomonlama rivojlangan shaxsning shakllanishini belgilaydi. Aksincha, jamiyatdagi har bir shaxs tomonidan tarixan shakllangan faoliyat turlari va shakllarining butun yaxlitligini o'zlashtirib olish shaxsning har tomonlama va barkamol rivojlanishining ajralmas shartidir.