Amea a. A. Bakixanov adina tariX İnstitutu azərbaycan tarix qurum u
§ l.İBRAIIİMXƏLILXƏLİL XANIN DAXİLİ VƏ XAKİCİ SİYASƏTİ
Yüklə 10,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
§ l.İBRAIIİMXƏLILXƏLİL XANIN DAXİLİ VƏ XAKİCİ SİYASƏTİ
Atasmın ölümündən sonra Qarabağa qayıdan İbrahimxəlilxəlil ağa böyük qardaş hesab olunduğu üçün xan taxtımn ona verilməsini tə- b b etdi və hakimiyyətə yiyələndi. O, avarlı Ümmə xamn bacısı Bikə ağaya evləndi və beblikb də böyük hərbi gücə malik bir müttəfiq əldə etdi. Sonralar İbrahimxəlilxəlil xan Şəkili Səlim xamn bajısını da aldı və bu yolla Şəki xanlığına təsir etmək imkanı qazandı [58, s.48-49; 59 s. 121 ]. İbrahimxəlilxəlil xan avarlı Ümmə xamn bacısı ib evləndikdən sonra öz tərəfdarlarmın sayım artırdı və qardaşım sıxışdırmağa başladı. Mehrəli bəy kömək almaq üçün Kərim xan Zəndin yamna qaçdı. Kərim xandan ona kömək göstərməsini xahiş etdi. Lakin İranm daxili işləri ilə məşğul olan Kərim xan onun xahişini yerinə yetirməyə irnkan tapmadı [92, s.75 ]. 1779-cu ildə Kərim xan Zəndin vəfatından sonra Mehrəli bəy İbrahimxəlilxəlil xanm rəqibi Qubalı Fətəli xamn yamna pənah apardı. İbrahimxəlilxəlil xan Xəmsə məliklərinin bölüşdürücülük hərəkətlərinə son qoydu. Ona tərəfdar olan Vərəndə və Xaçın məliklərinin qüvvələri ilə birlikdə Dizaq məliki İsayı Tuğ qalasında mühasirəyə aldı. Uzun mühasirəyə dözməyən İsay təslim oldu. Onu tutub həbsxanaya saldılar və orada boğdular [114, s.142 ]. Hakimyyət İsayın qardaşı oğlu Bahtama keçdi [159, s.146 ]. Ancaq, çox keçməmiş Bahtam da İbrahimxəlilxəlil xana qarşı mübarizəyə başladı. Raffi Gülüstan, Çibbörd və Dizaq məliklərinin yenidən separatçılıq hərəkətlərini gücləndirmələrini İbrahimxəlil xan tərəfindən müdafiə olunan Vərəndə və Xaçm məlikləri ilə yuxarıda adı çəkilən üç məlik arasmda mübarizə kimi təsvir edir. Onun yazdığma görə Vərəndə məliyi Şahnəzərin öz qızı Hürizadı İbrahimxəlil xana ərə verməsi guya Dizaq məliyi İsayı çox qəzəbləndirmişdi, çünki Hürizad həm də İsayin qız nəvəsi idi. Məlik, Şahnəzər Xaçm məliyi Mirzəxanla birlikdə bir neçə dəfə İsaym iqamətgahı Tuğ kəndinə hücum etmiş, döyüşlərdən birində 1775-ci ildə Mirzəxan əsir alnıraq öldürülmüşdü. İbrahimxəlil xan Mirzəxamn yerinə oğlu Allahverdini Xaçın məliyi təyin etmişdir. həmin il Gülüstan məliyi Yusif [Ovsep ]. ölmüş, yerinə əwəlcə böyük oğlu Bəylər, daha sonra isə ikinci oğlu Abov keçmişdir. Abov daha çox məliklik daxilində sakitlik yaratmaqla məşğul idi və buna görə də İsaya yardım göstərə bilmirdi. 1780-ci ildə Çiləbörd məliyi Hətəm İsrailoğlu da ölür və yerinə oğlu Məclum keçir. Məclum səbirsiz və qəzəbli bir adam olduğundan məliklik daxilində ona müxalif qüvvəbr meydana 125 çıxdı. Betaliklə, Dizaq məliyi digor iki müttəfiq məlikdən yardım almaq imkamndan məhrum oldu. 1781-ci ildə İbrahimxəlil xan, Vərəndə və Xaçın məliklərinin qüvvələri ilə birlikdə Tuğ kəndini mühasirəyə aldı. Uzun mühasirədən sonra İsay danışıqlara dəvət olundu. Lakin həbs cdilib zindana salındı və elə orada öldü. Dizaqda hakimiyyətə İsayın oğlu Bahtami təyin edildi.[187,s.42] İbrahimxəlilxəlil xan Çiləbyurdun nüfuzlu adamiarmdan biri olan yüzbaşı Rüstəm bəyi öz tərəfinə çəkdi. Məlik titulu almış Rüstəm bəy qohumu, Yeritmakans kilsəsinin özünü katalikos elan etmiş keşişini xania əməkdaşhğa cəlb etdi [159, s. 145-146 ]. İbrahimxəlilxəlil xanm hakimiyyəti dövründə Qarabağm qüdrəti lap çox artmışdır. İbrahimxəlilxəlil xan öz qohumu Əsədulla bəyi Təbrizin xan taxtma çıxardı. Naxçıvan, Qaradağ və bəzi xanlıqlar Qarabağ xanından asılı vəziyyətə düşmüşdülər. 1780-ci ildə Şuşada 50 böyük və kiçik top vardı [179, v.28 və a.ü. ]. Mirzə Adıgözəl bəy İbrahimxəlilxəlil xanm hərbi qüdrətini və siyasi təsirini belə təsvir edirdi: «o, İran, Rum [Türkiyə ]. padşahlarına və sairə ölkələrin hökmdarlarına boyun əyməyərək, Qaradağ, Şəki, Şirvan, Təbriz, Naxçıvan, Ərdəbil, Xoy, Marağa, İrəvan və hətta İraqla Azərbaycan hüdudunda olan Qaplankuha qədər hökmran oldu. Bu vilayətlərin hakimlərini işdən götürmək və yenisini təyin etmək də onun hökm və fərmanı ib icra edilirdi».[58, s.48 ].Mirzə Adıgözəl bəy çox böyük mübaliğəyə yol versə də Azərbaycanın Təbriz, Ərdəbil, Qaradağ, Naxçıvan və Gəncə xanlıqlarımn uzun müddət Qarabağ xanlığmdan asılı vəziyyətə düşməbri heç bir şübhə doğurmur. Rusiyanın və onun Qafqazda əsas əlaltısı olan Kartli-Kaxetiya yarhğmın əlində oyuncağa çevribn məlikbr problem br yaratmağa, Ibrahimxəlilxəlil xana qarşı açıq mübarizəyə başladılar. Dizaq məliyi Yesay, Çiləbörd məliyi Məclum və Gülüstan məliyi Bəybryan açıq şəkildə Qarabağ xanlığma tabe olmaqdan imtina etdilər [190.4, v.36 ]. İbrahimxəlilxəlil xan qəti tədbir görmək məcburiyyətində qaldı. Dizaq məliyini məhv etdi. Digər məliklər, qorxuya düşərək qaçıb II İraklinin himayəsinə sığmdılar [190.4, v.36 ]. İbrahimxəlilxələl xan məliklərb mübarizədə diplomatik vasitələrdən də istifadə edirdi. Onun gördüyü tədbirbr nəticəsində Xaçm məliyi yerdə qalan məlikbrdən uzaqlaşdı [159, s.146 ]. Məliklərin İbrahimxəlilxəlil xana qarşı apardıqları mübarizə uzun müddət müttəlıqlik münasibətbrində olmuş Qarabağ xanlığı ilə Kartli- Kaxetiya çarlığı arasındakı əlaqəbrə də mənfı təsir göstərirdi. Məlumdur ki, 1757-ci ildə Qarabağa hücum zamanı ağır məğlubiyyətə uğrayan Məhəmmədhəsən xan Qacar daha sonra Gürcüstanı ələ 126 keçirməyə cəhd göstərdiyi zaman Pənahəli xan gürcülərə yardım göstərmək barədə çarlarla müqavib bağlamışdı [163, s.24-25 ]. İbrahimxəlilxəlil xan ÇUəbördün nüfuzlu adamlarından biıi olan yüzbaşı Rüstəm bəyi öz tərəfinə çəkdi. Məlik titulu almış Rüstəm bəy qohumu, Yeritmakans kilsəsinin özünü katolikos elan etmiş keşişini xanla əməkdaşlığa cəlb etdi [159, s.145-146 ]. Qarabağ xanlığmm xarici siyasətində Quba xanlığı ib münasibətlər də mühüm yer tuturdu. Lakin təəssüflə qeyd etmək lazım gəlir ki, bu iki xanlıq arasmdakı münasibətlər, əsasən düşmənçilik xarakteri daşıyırdı. Azərbaycanm bu iki qüdrətli xanlığı hər biri bölgədə təkbaşına hegemonluğa can atır, qarşı tərəfə isə öz planlarım həyata keçirməyə mane olan qüvvə kimi baxırdı. Bir yandan da qubalı Fətəli xamn qardaşı İbrahimxəlilxəlil xanın rəqibinə çevrümiş qardaşı Mehrəli bəyə yardım göstərərək ona sığmacaq verməsi iki xan arasmda münasibətləri kəskinləşdirmişdi. Digər yandan Fətəli xanm həddən artıq gücbnməsi və onun bütün Azərbaycan torpaqlarmx vahid dövlətdə birləşdirmək uğrunda mübarizəsi Azərbaycanxn digər xanlıqlarx kimi, Qarabağ xanlığxmn da ciddi narahathğxna səbəb olurdu. İbrahimxəlilxəlil xan ehtiyat edirdi ki, Quba xam Şamaxı xanlığını ələ keçirdikdən sonra öz hakimiyyətini Qarabağ xanlığma da yaymağa başlasın. Bunun qarşısım almaq üçün o, bütün vasitələrb Şamaxı xanlığını müdafiə etməyə çalxşxrdı [86, s.48-49 ]. Eyni zamanda Fətəli xan Azərbaycam birləşdirmək uğrunda mübarizədə İbrahimxəlilxəlil xana ciddi rəqib kimi baxırdı və buna görə də onunla hakimiyyət uğrunda mübarizə aparan qardaşı M ehrəli bəyə böyük kömək edirdi. Buna cavab olaraq İbrahim xəlilxəlil xan 1767-ci ildən Q uba x an h ğ ın a qarşx çıxan Şamaxx hakim bri - Məhəmmədsəid və Ağasx xan qardaşlarm a və onlarm müttəfiqi şəkili Məhəmmədhüseyn xana kömək edirdi. Konsul Boqolyubovun 1770-ci ilin iyununda Xarici işlər kollegiyasma verdiyi məlumatdan aydın olur ki, «Quba xanx Qarabağ xanlığmı ələ keçirdikdən sonra Təbrizo doğru hərəkət etmək fıkrində olmuşdur” [75, s.48-49 ]. Qaıabağın mərkəzi Şuşaya həmlə etsə də Fətəli xan Ağdama qədər gəlib, heç bir mühüm nəticə əldə etmədən geri qayıtmağa m əcb u r oldu. İbrahimxəlüxəlil xan da öz təhlükəsizliyini təmin etmək üçün tədbirlər görürdü. İlk növbədə Kartli-Kaxetiya çarı II İrakli ib münasibətbrinin yaradılmasma xüsusi diqqət yctirilirdi. Çar da İbrahimxəlüxəlil xanla ittifaq bağlamaqda maraqlı idi. Çünki Fətoli xanm həddən artıq gücbnməsinin və Azərbaycan torpaqlarmın birləşdirilməsinin qarşısım almağa çalışırdı. 127 Arxasmda Rusiyanm dayandığı Kartli-Kaxetiya çarlığınm İbrahimxəlilxəlil xana hərbi kömək göstərməsi Fətəli xamn əl- qolunu bağlayır, ona Qarabağ xanlığma qarşı təsirli tədbirlər görməyə imkan vermirdi. O, yaxşı başa düşürdü ki, bu iki dövlət arasmda ittifaq olduğundan öz məqsədinə nail ola bilməyəcək. Buna görə də Fətəli xan Rusiya vasitəsilə II İrakliyə təsir göstərmək və onu İbrahimxəlilxəlil xanla ittifaqdan uzaqiaşdırmağa çalışırdı. Quba xanxnın II Yekaterinaya ünvanlanmxş məktubunda deyilirdi: «Biz müxtəlif yerlərdən hərbi qüvvə toplayıb İbrahimxəlilxəlil xana qarşı göndərdiyimiz vaxt gürcü hakimi II İraklii öz oğlunu gürcü qoşunu ilə onun köməyinə göndərdi».[98.2, v.38 ]. İbrahimxəlilxəlil xan 1773-cü ilin sonlarmdan başlayaraq fəal hərbi əməliyyatlara başladı. Həmin ilin sonlarında Qarabağ xanı öz müttəfıqi II İraklidən dörd min nəfərlik yardım ahb hücum etdi və tezliklə Şamaxı şəhərini mühasirəyə aldı. Şəkili Hüseyn xan da İbrahimxəlilxəlil xanla birlikdə idi. Hadisələrin şahidi olmuş rus məmuru Andrey Filatov 1773-cü il dekabrm 15-də yazırdı ki, Fətəli xan və müttəfiqi Eldar xan bu vaxt Şamaxıda olsalar da, qüvvələri az olduğundan oranı tərk etməyə məcbur oldular [98.3 v.15 ]. Məğlubiyyətlə barışmayan Fətəli xan Şamaxı ətrafmda yeni qüvvələr topladı və 1774-cü ilin əvvəllərində əks hücuma keçib İbrahimxəlilxəlil xan və onun müttəfiqləri üzərində parlaq qələbə çalaraq Şamaxmı yenidən özünə qaytardı. Döyüş zamanı Ibrahimxəlilxəlil xanm əsas müttəfiqlərindən olan Avar hakimi Novsal [Nutsal ]. xan öldürüldü [101, s.161 ]. Fətəli xanm Şamaxı uğrunda İbrahimxəlilxəlil xan və onun müttəfiqlərilə mübarizə aparmasmdan Cənubi Dağıstan feodalları istifadə edirlər. 1774-cü ilin iyulunda Qaraqaytaq usmisi Əmir Həmzənin başçılıq etdiyi Cənubi Dağıstan feodalları Qubaya hücum etdilər. Xudat yaxmlığındakı Gavduşan çölündə baş verən həlledici döyüşdə Fətəli xan ağır məğlubiyyətə uğrayaraq Salyana çəkilməyə məcbur oldu [101, s.162 ]. Sonralar Fətəli xan rus qoşunlarmın köməyilə öz düşmənləri üzərində qələbə çalıb itirilmiş torpaqları geri qaytarsa da, bu məğlubiyyət onun bir neçə il hücum siyasətindən əl çəkməsinə səbəb oldu. Yalmz hərbi əməliyyatlar yolu ilə Qarabağ xanlığım ələ keçirməyin mümkün olmadığmı başa düşən qubalı Fətəli xan diplomatik tədbirlərə əl atdı. 1779-cu ilin əwəllərində Fətəli xan ittifaq təklifi ilə yeznəsi Bakı hakimi Məlik Məhəmməd xam Qarabağa göndərdi [114, s.73 ]. Bu səfər müxtəlif şəkildə, ya İbrahimxəlilxəlil xanı 128 mübarizəsiz tabe etmək cəhdi kimi, ya da ittifaq bağlamaq təklifi ilə İbrahimxəlilxəlil xanm sayıqlığını azaltmaq cəhdi kimi qiymətləndirirlr. Yəqin ki, bunu anlayan İbrahimxəlilxəlil xan Məlik Məhəmməd xanı həbs edərək iki il ərzində Şuşada saxladı. Bu hadisə iki xanlıq arasmda münasibətləri hədsiz gərginləşdirirdi. Yalnız Fətəli xanm böyük ordu üə hücuma hazırlaşması xəbərini eşitdikdən sonra Qarabağ hakimi 1781-ci ildə Məlik Məhəmməd xanı həbsdən azad etdi [87, s.286 ]. Bundan sonra Quba xanlığı ilə Qarabağ xanlığı arasmdakı münasibətlər daha da kəskinləşdi. İbrahimxəlil xan xanhqda daxili-siyasi sabitlik yaratdıqdan sonra fəal xarici siyasət yürütməyə başladı. Atasının sağhğmda ona itaət edən indi isə asılıhğından im tina edən xanları ycnidən tabc etmək qərarm a gəldi. Mirzə Y usif Q arabaği yazır: « 0 zamanlar Naxçıvan hakimi Kəlbəli xanla İbrahim xanın arasmda ədavəl törənmişdi. Buna görə də D ağıstan ləzgilərindən kömək istədi və Dağxstan hakim i Ümmə xanın köməyinə gəldi. İbrahim xan Q arabağın athları və könüllüləri ilə [cərik ]. birlikdə hərəkət etdi. Kəlbəli xana cəza vcrmək qərarma gəldi və onun olduğu Qarababaya yetişərək dayandı. Q oşuna kəndləri və əkin yerlərini dağıtmaq əmrini verdi... Tiflis istiqamətində geri çəkilən Kəlbəli xanın köməyinə, onun xahişi üə məşhur Zcylan və Qarapapaq kürdlərini göndərən İrəvan xanı çatdı. Ciddi müqavimətə rast gələn İbrahim Xəlil xan geri - Qarabağa çəkilməyə məcbur oldu. Buna baxm ayaraq N axçıvana hərbi yürüş, İbrahim xəlil xanın Kəlbəli xanla dostluğunun bünövrəsini qoydu».[62, s.82 ]. Qarabağ xanlığı ilə Kartli-Kaxetiya çarlığı arasında münasibətlərdə Gəncə xanlığı mühüm yer tuturdu. Məlum olduğu kimi Gəncə xanhğmm əsasmı qoymuş Şahverdi xan [1747-1760 ]. hakimiyyət başma gəlməsində Kartli-Kaxetiya çarlığmm ona göstərdiyi hərbi yardım müqabilində hər il gürcü çarma 10 min tümən məbləğində vergi ödəməyi öhdəsinə götürmüşdü. Ancaq, Şahverdi xandan sonra taxta çxxmış Məhəmmədhəsən xan bir müddətdən sonra II İrakliyə xərac ödəməkdən imtina etdi [34, s.70 ]. 1780-ci ildə sui-qəsd nəticəsində Məhəmmədhəsən xanm qətlə yetirilməsmdətv sonra Gəncə yaxmhğında vaziyyət kəskin şəkildə pisləşməyə başladı. Hakimiyyəti zorla ələ keçirmiş Məhəmməd xanın yeritdiyi daxili və xarici siyasət Gəncə xanlığım xeyli zəiflətdi. Gəncədən alınan gəlirin itirilməsi ilə barışmaq istəməyən II İrakli yaranmış məqamdan faydalanmağa çahşaraq 1780- ci ildə İbrahimxəlilxəlil xanla birləşib Gəncəni ələ keçirdi [34, s.70 ]. Gəncə xanlığmı II İrakli və İbrahimxəlilxəlil xanm təyin etdikləri nümayəndələr idarə etməyə başladılar. Kartli-Kaxetiya çarını və 129 İbrahimxolilxəlil xanı həm də qubalı Fntoli xanm Goncnyo yiyələnmək cəhdinə qarşı birgə mübarizə birləşdirirdi. Hər iki hakim arasmda münasibətlər o qədər istüəşmişdi ki, İbrahimxəlilxəlil xamn vəziri, görkəmli Azərbaycan şairi M.P.Vaqilın başçılıq etdiyi nümayəndə hcyəti 1783-cü ildə Kartli-Kaxetiya çarhğının Rusiyanm himayəsi altma keçməsi münasibətilə Tiflisdə təşkü edümiş şənliklərdə yaxmdan iştirak etmişdi [37, s.57-58 ]. Ancaq, II İrakli öz müttəiiqinə qarşı münasibətdə səmimi deyüdi, məkrli, xəyanətkar siyasət yeridirdi. Belə ki, o, əlaltmdan Qarabağm xristian məliklərini himayə edir, İbrahimxəlilxəlil xana qarşı qızışdırır, eyni zamanda Gəncəyə təkbaşma yiyələnməyə çalışırdı. İbrahimxəlüxəlil xan xanlıq daxilində öz hakimiyyətini möhkəmbndirməklə yanaşı digər xanhqlara da öz təsirini yaymağa çalışırdı. 1780-ci üdə Qarabağ xanlığı ilə Kartli-Kaxetiya çarhğmın Gəncəni əb keçirmələri Fətəli xanı daha da çox narahat etməyə başladı. 1780-1781-ci ülərdə Fətəli xan II Yekaterina hökumətinə müraciət edərək, ondan II İrakliyə təsir göstərməyi, gürcü çarını Azərbaycan xanlıqlarmm daxili işlərinə qarışmaqdan çəkindirməyi xahiş edirdi. O, II Yekaterinaya göndərdiyi çoxsaylı məktublardan birində yazırdı: «İrakli İbrahimxəlil xanla birləşərək Gəncəni əb keçirmiş, orada hərəsi bir canişinlik yaratmış və vergilər yığırlar. Onlar Naxçıvanı, İrəvanı və Çar-Balakəni də ələ keçirmək ilkrindədirlər. Onlar Bakı xamnı da dostluq pərdəsi altmda Qarabağa apararaq əsir etmişlər. Mən son iki iidə dəfələrlə İrakliyə müraciət edərək onun azad olunmasım istəmişəm. O isə mənim xahişimi eşitmək istəməmişdir. Onlar bütün Azərbaycanı ə b keçirmək istəyirlər» [190.5, v.98-105 ]. Fətəli xan Rusiya hökumətinə yazdığı məktubiarda Cənubi Qafqazda baş verən siyasi çəkişmələrin əsas günahmm II İraklidə və Ibrahimxəlilxəlil xanda olduğunu göstərirdi. O, bildirirdi ki, II İrakli Azərbaycan xanlıqlarmm daxiii işbrinə qarışmaqdan imtina edərsə, onda Dağıslan hakimbrinin Gürcüstana yürüşünün qarşısmı alacaqdır. Əks təqdirdə isə, Azərbaycanda sakitlik oimayacaq, dağıstanlılarm Gürcüstan üzərinə hücumları davam edəcək, hətta İran və Türkiyə də münaqişəyə cəlb olunacaqlar. Bu isə çoxlu qan tökülməsinə səbəb olacaq. 190.5 s. 100]. Rusiya üə aparılan yazışmaların müsbət bir nəticə vermədiyini görən Fətəli xan İbrahmxəlil xana qarşı yeni yürüşə ciddi hazırlaşdı. 1780-ci üdə Quba xanı öz müttəfıqi Tarku şamxalı üə birlikdə Kür 130 çayım keçərək Qarabağ üzərinə yürüş etdi. Buna cavab olaraq Kartli- Kaxetiya çarı öz müttəfıqi İbrahimxəlilxəlil xana kömək üçün oğlanları Georqi və Davidin başçılığı altrnda böyük qoşuıı göndərdi [114, s.113 ]. 1783-cü üin yazmda qubalı Fətəli xan Qarabağ xanlığı üzərinə növbəti yürüş üçün hazırlıq görməyə başladı. Yürüşün uğurunu təmin etmək üçün o, Lənkəran və Şəki xanlıqlarımn, habelə bir sıra Cənubi Dağıstan hakimlərinin də qüvvələrindən istifadə etmək qərarma gəlmişdi,- Fətəli xan Cənubi Azərbaycanm bir sıra xanlarım da öz tərəfınə cəlb etməyə nail olmuşdu. Görünür İbrahimxəlilxəlil xandan müəyyən qədər asıh olub bac verən Xoy, Təbriz, Urmiya xanlıqları Fətəii xanın yardımı ilə bu asılılıqdan azad olmaq niyyətində idüər. 1782-ci iidə Qaradağ hakimi İsmayıl xan İbrahünxəlilxəlil xana vergi ödəməkdən imtina etdi. İbrahimxəlüxəlil xan onun üzərinə qoşun yeridib əvvəlki vəziyyəti bərpa etməyə çaiışsa da, öz məqsədinə çata bilraədi [190.6, v.2 ]. Görünür, Fətəli xanın Qarabağa hücum təhlükəsi İbrahmxəlü xana Qaradağda uzunmüddətii hərbi əməliyyatlar aparmağa imkan vermirdi. Tezliklə Urmiya hakirai İmamqulu xan da İbrahimxəlilxəlil xana tabe olmaqdan imtina etdi. O, 1783-cü ilin əvvəllərində Təbriz ələ keçirdi və Qarabağ xanlığına qarşı Azərbaycan və Dağıstan hakimlərindən ibarət güclü bir ittifaq yarada büdi. Yaranmış təhlükəli vəziyyət İbrahimxəlilxəlil xanı cavab tədbirləri görməyə məcbur etdi. Əldə olunmuş razılığa görə Fətəli xan Qarabağa hücum edəcəyi təqdirdə İbrahimxəlilxəlii xanın əsas müttəiıqi olan Avar hakimi Ümınə xan və Qaraqaytaq usmisi ona arxadan zərbə vurmalı idilər [164, s.178]. Eyni zamanda İbrahimxəlilxəlü xan müttəfiqi II İraklidən xahiş etdi ki, o Rusiyanm Fətəli xanı yürüşdən çəkindirməsinə naü olsun. II İrakli 1783-cü üin fevrahnda Qafqaz xəttindəki rus qoşunlarmm komandanı general P.S.Potyomkinə yazdığı məktubunda ondan xahiş edirdi ki, Fətəli xam Qarabağa hücum etmək fıkrindən daşındırmaq üçün tədbirbr görsün. Gürcü çarı əks halda öz müttəfıqi İbrahimxəlüxəlil xana kömək göstərmək məcburiyyətində qalacağmı büdirdi [134, s.178 ]. P.S.Potyomkin özünün nüraayəndəsi vasitəsilə Fətəli xana təsir göstərib onu Qarabağa hücum etmək fikrindən yayındırmağa nail oldu [190.7, v.24-26 ]. Bununla belə, Quba xanı özünün və müttəfıqlərinin böyük ordusu ilə Qarabağa daxil olub müəyyən dağıntılar törədə bilmişdi [89, s.165 ]. Rus komandanlığmın göndərdiyi tərcüməçi Mustafa Murtaziyev Fətəli xanı Qarabağda Ağdam qəsəbəsinin yanında tapmışdır. 131 Murtaziyevin eşitdiyinə görə Şamaxı hakimləri Məhəmməd Səid və Ağası xanlar, Şəkili Əbdülqədir xan, Muğanlı Tale Həsən xan, Tarki hakimi Murtuza Əli, Lənkəranlı Qara xan və daha bir neçə Dağıstan hakimi Fətəli xamn yanında idilər. Onların dediklərinə görə Fətəli xanm yalnız muzdlu döyüşçülorinin sayı 13 min nəfərə çatırdi. İbrahimxəlilxəlil xan bu cür üstün qüvvəyə müqavimət göstərməyi mümkün saymayaraq Şuşa qalasında möhkəmlənmiş və hadisələrin gedişini gözbyirdi. Fətəli xan da Şuşanı ala bilməyəcəyini düşünüb ətraf kəndləri qarət edib, xeyli əsir götürərək geri qayıtmışdı [190.7, v.6 ı. A.Bakıxanovun yazdığma görə 1784-cü ildə Fətəli xan yenidən Qarabağa hücum etmiş, Ağdamı və demək olar ki, bütün düzən Qarabağı var-yoxdan çıxartmışdı. Şəkili Hacı Əbdülqədir də bu yürüşdə iştirak edirdi [101, s.165 ]. İbrahimxəlilxəlil xan düşmən koalisiyanı zəiflətmək üçün yamnda saxladığı bir neçə il əw əl qətlə yetirilmiş şəkili Hüseyn xamn oğlu Məhəmmədhəsən ağanı Cara göndərdi. Məhəmmədəhəsən ağa carlılardan kömək alıb Şəkiyə hücum etdi, ilk cəhddə Şəkiyə daxil ola bildi və özünü xan elan etdi. Hacı Əbdülqədir xan Əlvəndə, Ağası xanın yanına qaçdı. Məhəmmədhəsən xan Ağası xandan Əbdülqədir xanın verilməsini tələb etdi və sonuncu həmin tələbi yerinə yetirməli oldu. Hacı Əbdülqədir xan yeddi oğlu ilə birlikdə qətlə yetirildi [101, s.165 ]. Eyni zamanda Avar xanı qohumu İbrahimxəlilxəlil xana üç min nəfərlik yardım göndərdi. Qubalı Fətəli xan geri qayıtmalı oldu. İbrahimxəlilxəlil xanın üstünlük qazanmağa çalışdığı ərazilərdən biri də Gəncə xanlığı idi. Ş.Burnaşev yazır: «Gəncəni ələ keçirdən İbrahimxəlil xan Məhəmməd xam [Gəncə hakimi nəzərdə tutulur - T.M. ]. əsir aldı. 1784-cü ildə Məhəmməd xan əsirlikdə öldü. İbrahimxəlil xan Azərbaycamn bir sıra xanlarınm, o sıradan Xoy xanının Məhəmməd xamn Gəncəyə qaytarılması haqda xahişini rədd etdi. O, eyni zamanda Gürcü çarımn Məhəmməd xanı ona verilməsi tələbini də radd edərək, sonuncuya ölüm hökmü verdi. Bu da Gəncə əhalisini qəzəbləndirdi». Məhəmməd xamn qardaşı Rəhim bəy Şuşadan Gəncəyə qaçaraq, onun Gəncə xanı kimi tamnmasmı II İraklidən tələb etdi. Xanlığın idarəçiliyinə nəzarət edən İbrahimxəlilxəlil xan buna mane oldu, Rəhim bəyin əvəzinə Cavanşirin Gəncəyə xan vəzifəsinə təyin olunmasmm tərəfdarı oldu [112, s.8 ]. 1785-ci ildə Fətəli xan Şamaxıda Ağası xan və onun müttəfıqi Məhəmmədhəsən xanla vuruşduğu zaman İbrahimxəlilxəlil xamn qardaşı Mehrəli bəy də onun yanmda idi. Bir gecə, Mehrəli bəy Bakıdan Fətəli xanm düşərgəsinə gedərkən yolda Ağası xanın oğlu 132 Əhməd bəylə rastlaşdı və onun tərəfindən öldürüldü. Fətəli xan Mehrəli bəyin cənazəsini böyük ehtiramla Qarabağa göndərdi. İbrahimxəlilxəlil xaıı Ağası xamn əlindən qəzəbləndi və Fətəli xanla barışdı. Ancaq, çox keçməmiş Fətəli xanla qarabağlı İbrahimxəlilxəlil xan arasmda münasibətlər yenidən xeyli gərginləşmişdi. Qarabağa növbəti hücuma hazırlaşan Fətəli xan Kür çayı üzərində yeni körpü tikməyi əmr etdi. Buna cavab olaraq İbrahimxəlilxəlil xan öz ordusunu Bayat qalası yaxmlığmda cəmbşdirərək döyüşə hazırlaşmağa başladı. Lakin son anda Fətəli xan Qarabağa yürüşdən imtina etməli oldu. Fətəli xan 1786-cı ilin əvvəllərində İbrahimxəlilxəlil xamn Mə- həmməd Səid xam hakimiyyətdən kənarlaşdırıb yerinə qardaşı Ağası xanm Şamaxı xanlığı taxtına çıxarmağa çalışması haqqmda məlumat alıb İbrahmxəlil xandan təbb etdi ki, Şamaxı xanlığımn daxil işbrinə qarışmaqdan əl çəksin [190.8, v.27-28 ]. Bu təklifə rədd cavabı gəldi. Qeyd edək ki, Şamaxı xanlığma Ağası xamn çıxarılması məsələsində Lənkəran xanı da Qarabağ xanınm mövqeyini müdalıə edirdi. Təhdid yolu ilə məqsədinə nail ola bilməyən Fətəli xan diplomatik üsullara əl atdı, Qarabağ və Lənkəran xanlarma qiymətli hədiyyəbr göndərdi və sonuncular Ağasi xanı müdafıə etməkdən əl çəkdilər. Fətəli xan Ağasi xanı həbs edərək əvvəlcə Bakıya, oradan isə Dərbəndə göndərdi [190.8, v.27-28 ]. Sonrakı illərdə də Fətəli xan öz hakimyyətini bütüıı Azərbaycana, o cümlədən Qarabağ xanlığma yaymaq üçün fəaliyyətini davam etdirirdi. 1787-ci ilin yanvarmda Şamaxı yaxmlığmda Fətəli xanla İbrahimxəlilxəlil xanın qoşunları arasmda döyüşlər getməsi haqqında məlumat var [114, s.273-274 ]. 1789-cu il yanvarm 25-də Rusiya donanması kapitanı Şişkinin komandanlığa yazdığı raportundan məlum olur ki, qubalı Fətəli xanla Kaxetiya çarı II İrakli Qarabağ xanına qarşı ikitərəfli ittifaq görüşü hazırlamışdılar [74, s.29-30 ].. Gorüş Gəncə xanlıgı ərazisində - Şəmkirçay kənarında baş tutdu. Görüşə şəkili Məhəmmədhəsən xan da dəvət edildi. Görüşdə qərara alındı ki, Fətəli xan Cənubi Azərbaycan yürüş etsin, Şəmsəddin sultanlığı isə Gəncə xanına qaytarılsm. Fətəli xan və II İrakli ilə Şuşa istiqamətındə hərəkət etmək qərarma gəldilər. Lakin 1789-cu il martın 22-də Fətəli xamn qəfil ölümü buna imkan vermədi. Qarabağ xanlığmm xarici siyasətində Naxçıvan, Xoy, Təbriz və Qaradağ xanlıqları ilə münasibətlər də mühüm yer tuturdu. İbrahimxəlilxəlil xan həmin xanlıqlar arasmda gedən çəkişməbrdən onlar üzərində öz təsirini gücləndirmək üçün məharətlə istiladə edii'di. Mirzə Adıgözəl bəy yazır: « 0 [İbrahimxəlilxəlil xan - T.M. ]. öz qoşunu və zəfər nişanəli Dağıstan əsgərlərinin köməyib Qaradağ 133 mahalmı aldı və Kürdoşt vilayətini alt-üst etdi. Bu vilayətin divar, bürc va hasarlarının xarabaları indi də durur. Əhalisi qaçıb Əhərdə yerləşdi. Kürdaşt xanı Mustafa xan isə əsir düşdü. Qaradağ, Şahsevən və başqa tayfalarm xanlarından bəzisi qohum olduqları üçün bəzisi də zorla onun hökmünə və tabe fərmamna itaət etdilər» [58, s.49 ]. Mirzə Yusif Qarabağinin yazdığına görə İbrahimxəlilxəlil xan carlılann yardımı ilə Qaradağ xanmın sığmcağı olan Goruşt qalasını alıb dağıtmış, sakinlərini isə başqa yerlərə köçürtmüşdü. Qaradağh Mustafa xan tutulub Şuşa həbsxanasına salmmışdı. Qaradağın bəzi mahaiları İbrahixəlil xan tərəfindən öz sərkərdələrinə bəxşiş edilibmiş [58, s.24-25 ]. XVIII əsrin 80-cı illərinin əwəllərində İbrahimxəlilxəlil xan Kartli- Kaxeti çarı II İrakli və Hüseynəli xanla birlikdə kəngərlilərdən olan Abbasqulu xanm Naxçıvan xanlığmda hakimiyyətə gətirilməsinə yardım ctdi. Ancaq, Xoylu Əhməd xan Abbasqulu xanın əmisi oğlu Cəfərqulu bəyi dəstəkləyirdi. Bu işdə yardım almaq üçün 1779-cu iidə Kərim xan Zəndin ölümündən sonra Mərkəzi İranda hakimiyyəti ələ keçirtmiş Əli Murad xana müraciət etdi. Əli Murad xan Gülşirəli xan adlı sərkordəsinin başçılığı ilo Naxçıvana hərbi qüvvə göndərdi. Abbasqulu xan Naxçıvanı tərk edib, Tiflisə, II İraklinin yamna qaçdı [25, s.50-51 ]. Abbasqulu xan yenidən hakimiyyətə qayıtmaq üçün Iİ İraklii iiə bərabər İbrahimxəlüxəlil xana da müraciət edirdi. II İrakli Naxçıvan xanlığını Xoylu Əhmod xanın vasitəçiliyi ilə Abbasqulu xanla Cəforqulu xan arasında bölüşdürməyi təklif etdi [25, s.57 ]. Qarabağlı İbrahimxəlil xan və Xoylu Əhməd xan Təbrizi tutub əldə cdilmiş qəniməti bölmək, daha sonra Naxçıvam ələ keçirib, 1783-cü ildə isfahanlı Əlimurad xan tərəfindən devrilmiş Abbasqulu xanı hakimiyyətə gətirmək» barədə razılığa gəldilər [114, s.176 ]. Əldə olunmuş razılaşma əsasmda İbrahimxəlil xan qoşunla Naxçıvana tərəf hərəkət etdi. İbrahimxəlil xanm güclənməsini istəməyən Rusiyanm Gürcüstandakı nümayəndəsi D.S.Burnaşev Xoy və Urmiya xanlarma məktub yazıb onlardan İbrahimxəhl xanın yürüşünə mane olmağı tələb etdi. Lakin İbrahimxəlil xanm qoşunları Naxçıvan xanlığımn ərazisinə daxil oldular və Cəfərqulu xan Şərur çayı sahilindəki bir qalada gizləndi [190.9, v.20 ]. 1785-ci Uin maym əvvəllərində İbrahimxəlil xarun qoşunu Naxçıvan qalasım ələ keçirib, Abbasqulu xarun Naxçıvanda hakimiyyətini bərpa etdi [190.10, v.323 ]. Lakın Cəfərqulu xanı tutmaq mümkün olmadı. Naxçıvam tərk edən Cəfərqulu xan Xoylu Əhməd xamn köməyi ilə bir neçə qalam ələ keçirmiş, Hacı Dəmir qalasını özünə iqamətgah seçmişdi [25, s.60]. 134 1786-cı ildə Cavad xam hakimiyyət başma gətirməklə Gəncədə hakinıiyyət məsələsini müvəqqəti də olsa öz xeyrinə həll edəıı İbrahimxəlilxəlil xan əvvəlki ildə nəzərdə tutduğu yüıüşü gerçəkləşdirmək üçün imkan qazandı. Lakin o, Təbriz üzərinə yürüşdən əvvvəl Naxçıvan xanlığma səfər etməli oldu. Çünki bu İrəvan, Xoy və Qarabağ, habelə Kartli-Kaxetiya çarlığı hakimlərinin hər biri Naxçıvanda hakimiyyətə öz tərəfdarım gətirmək istəyirdi. Bu isə həmin xanlıqda hakimyyətdə öz adammı görmək istəyən İbrahimxəlilxəlil xanın maraqlarına zidd gəlirdi. O, özünün yaxın adamı olan Abbasqulu xanı Naxçıvan xanı etməyə çalışırdı [190.10, v.234 ]. Mənbələr göstərir ki, 1787-ci ilin iyun ayında İbrahimxəlilxəlil xan artıq Naxçıvanı ələ keçirmişdi. II İrakli Ibrahimxəlilxəlil xantn Naxçıvanda və İrəvanda möhkəmlənməsinin qarşısmı almaq üçün bu vaxt müvəqqəti olaraq Kartli-Kaxetiya çarlığından asılı olan İrəvan xanı da İbrahimxəlilxəlil xana qarşı qoşun toplamağa çağırdı. Lakin müttəfiqlər Qarabağ xanımn Naxçıvandakı fəaliyyətinin qarşısım ala bilmədilər [190.10, v.234 ]. Qafqazdakı rus qoşunlarımn baş komandam general P.S. Potyomkin yazırdı ki, İbrahimxəlilxəlil xan öz qohumu Avar xanı ilə birləşərok Naxçıvanda möhkəmlənməyə çahşır [190.10, v.234 ]. Mirzə Yusif Qarabaği yazır: « 0 zamanlar Naxçıvan hakimi Kəlbəli xanla İbrahimxəlil xanın arasmda ədavət törənmişdi. Buna görə də Dağıstan ləzgilərindən kömiək istədi və Dağıstan hakimi Ümmə xan onun köməyinə gəldi. İbrahimxəlil xan Qarabağm athları və könüIIüJəri [cərik ]. iJə birlikdə hərəkot etdi. XəJbsJi xana czza vermək qərarına gə\dı və onun o\duğu Qara'ba’baya yet'ışərək dayandı. Qoşuna kəndləri və əkin yerlərini dağıtmaq əmrini verdi... O, Qarababam mühasirəyə aldı».[62, s.25 ]. Qarababa yaxmlığmda tərəflər üz-üzə gəldilər. Kəlbəli xan bir qədər geri çəkildi, sonra isə ’i'itlis yolu ilə qaçmağa başladı. Ümmə xan Kəlbəli xam təqıb etdi, lakin İbrahimxəlilxəlil xanm təkidi ilə təqibi dayandırdı. Kəlbəli xan İbrahimxəlilxəlil xanm hücum edəcəyini bilirmiş və buna görə də əwəlcədən İrəvan xamndan yardım istəmiş, o da bir qədər süvari göndərmişdi. İrəvan xanmın göndərdiyi süvari dəstələr carlılara hücum etdi. Carlılar bu həmləyə davam gətirməyib qaçdılar. İbrahimxəliJxəIiJ xan vəziyyətin onun zərərinə dəyişdiyini görüb Qarababamn mühasirəsini ləğv etdi və öz qüvvələrinə Qarabağa qayıtmağı əmr etdi. Bundan sonra Kəlbəli xanla dost olmağa söz verdi [62, s.25 ]. Naxçıvanda öz mövqelərini möhkəmləndirən İbrahimxəlilxəlıl xan Araz çaymı keçərək Cənubi Azərbaycana daxil oldu. Mirzə Yusif Qarabaği yazır ki, «İbrahimxəlil xan Naxçıvanı zəbt etdikdən sonra öz 135 bacarığma daha da güvəndi. Ağa Məhommad xanm İranda hökmranlıq etməsinə baxmayaraq, işi hələ də tərəqqi etməmişdi. Onun bu zaman Fars və Şiraz tərəflərdə olduğundan istifadə edərək, İbrahimxəlil xan 1788-ci ildo Xoy vilayotini ö/üno tabe etmək ilkrinə düşdü. O, ləzgi, car, avar və Qarabağın könüllülərini və Qaradağm qoşunlarmı toplayıb Xoy tərəfə hərəkət etdi».[62, s.26 ]. Lakin Qarabağ xanı uğur qazana bilmədi. Əhməd xanm ölümündən sonra Xoy xanlığmda hakimiyyətə gəlmiş Cəfərqulu xan İbrahimxəlilxəlil xanm Mərəndə daxil olması xəbərini eşidib onun qar- şısmı kəsmək üçün hərəkətə başladı Mərənd yaxmlığında baş verən hərbi toqquşmada İbrahimxəlilxəlil xan məğlub olub geri çəkildi [54, s.26 ]. İbrahimxəlil xan Naxçıvanı tərk etdikdən bir müddotdən sonra Coforqulu xanın qardaşı [F.Əliyev və M.Əliyev bir yerdə onu əmisi oğlu, digər bir yerdə isə qardaşı oğlu adlandırırlar. ]. [25, s. 61-62 ]. Kəibəlı xan Abbasqulu xanı hakimiyyotdən konarlaşdırıb özünü 1787-ci ildə xan elan etdi. Bu zaman II İrakli İbrahimxəlil xamn Naxçıvanı tutduğu xəbərini eşidib knyaz İvan Baqrationu İbrahimxəlil xanm Naxçıvanda möhkəmlənməsinə yol verməmək üçün qoşunla Naxçıvana göndərmişdi. Lakin artıq Naxçıvanı ələ keçirmiş Kəlbəli xan gürcü qoşunlarım qalaya buraxm adı [190.9, v.324 ]. Knyaz Baqration Naxçıvan qalasını mühasirəyə alıb İbrahimxəlil xanın dalınca bir dəstə göndərdi. Həmin dəstə Sisyan ətrafında az sayh Qarabağ qoşunlarx ilə qarşılaşdı. İki tərəf arasmda baş verən döyüşdə Qarabağ qoşunları geri çəkildilər. İbrahimxəlil xanla II İrakli arasxnda ixtilaf olduğundan xəbər tutan Cəfərqulu xan Baqrationun köməyilə Naxçxvanda hakimiyyətini qaytarmağa cəhd etdi. Lakin Baqrationun Naxçıvanı tutmaq səyi puça çıxdı və gürcü dəstəlori ətraf kəndləri qarət edib, çoxlu mal-qara ələ keçirərək geri döndülər [25, s.61]. Beləliklə, Naxçıvanda Kəlbəli xan hakimiyyətə gəldi Kəlbəli xan Abbasqulu xanı sakitləşdirmək üçün onu Naxçıvana dəvət etdi və böyük imtiyazlar verdi [25, s.61 ]. Ancaq tezliklə İbrahimxəlilxəlil xanla Kəlbəli xan arasmda ədavət düşdü. Qarabağ xanı Naxçıvana yürüş etdi. Kürdəşt xanı Mustafa xan isə əsir düşdü. Mirzə Adıgözəl bəy yazır köməkliyi ilə, Qaradağ, Şahsevon və başqa tayfaların xanlarmdan bəzisi qohum olduqları üçün, bəzisi də zorla onun hökmünə və tabe fərmanına itaət etdilər [58, s.49 ]. Mirzə Yusif Qarabaği yazır: «Suvarilərin də çoxu tutulub tərkisilah edildi, qalanları isə bir daha müharibə meydanına 136 qayıtmayıb evlərinə və səhraya üz qoydular. İbrahim xanın bütün hərbi ləvazimatı qarət edildi. Bi gün əvvəl [sabah Xoy şəhərini tutub, özümüzü Xoy şəhərinin içində görərik deyən M olla Pənahı da tu tu b , bir neçə əyan və ə şrə flə Xoy şo h ə rin ə apaıdılar. Qnların içərisində olan İbrahim xanın əmisi oğlu Fərzi bəy də vardx».[62, s.26 ]. İbrahim xəlil xan adam larını əsirlikdən qurtarm aq m əqsədilə Cəfərqulu xanla danışığa girdi, dostluq müqaviləsini imzaladı. Əsirlikdə olarkən Vaqif demişdi: Vaqifom mən bu sofordən ki, salamat qayıdam, Tövbə gər bir də qiyamət günü çıxsam Qəlodən [62, s.26 ]. Bir müddət sonra İbrahimxəlilxəlü xan Xoy xanı ilə barışdı və öz adamlarxnı əsirlikdən xilas etdi. İbrahimxəlilxəlil xanm Mərənd yaxmlığmdakı məğlubiyyətin əvəzini Təbrizi ələ keçirməklə çxxmaq cəhdi də nəticə vermədi. Təbrizdə möhkəmlənon Coforqulu xan İbrahimxəlilxəlil xanı oraya da buraxmadı. Kəlbəli xanm Naxçıvanda Abasqulu xanı devirərək hakimyyəti ələ keçirməsi xəbəri də İbrahimxəlilxəlü xana böyük təsir göstərdi. İbrahimxəlilxolil xanm cənub sofori uğursuzluqla nəticolondi, vaxtilə ondan asxlx olan bir sıra Cənubi Azərbaycan xanlıqları itaətdon çıxdılar. Qarabağ xanlığmm Dağıstanın feodal hakimlori ilo do sıx münasibətləri var idi. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, İbrahimxəlilxəlil xanm əsas müttəfiqlərindən biri Avar hakimi Ümmə xan idi. O, dofələrlo Qarabağ xanlığxna horbi qüvvə ilə yardım göstormiş, İbrahimxəlüxəlil xamn təşkil ctdiyi horbi yürüşlərdə fəal iştirak etmişdi. Bununla belə, Dağıstan hakimləri arasmda Qarabağ xanhğı ilə düşmon münasibotdə olanlar da az deyildi. Bu hakimlər ayrı-ayrı Azərbaycan xanlarmm təhriki ilə müxtəlif vaxtlarda Qarabağ xanlığına qarətçi yürüşlər təşkil edirdilər. 1781-ci üdə olmuş belə yürüşlərdən biri haqqında arxiv sənədlərindo molumat verilir [190.11, v. 19 ]. Bu məlumatdan aydm olur ki, Dağıstan hakimlərindən biri - Şirin ağa Şamaxı xanı Ağası xan və Şəki hakimi Məhəmmədhəsən xanla görüşərək Qarabağ xanlığı üzorinə birgə hücum etmək haqqmda razılığa gəlmişdilər. Azərbaycan xanları öz öhdələrinə götürmüşdülər ki, Qarabağa təşkil edilən birgə hücum zamanı əldə edilən qənimətin hamısı dağıstanlılara veriləcok, bundan olavə iso döyüşçülordon hər birinə müəyyən məbləğdə pul ödənüəcəkdir [90.11, v. 19 ]. İbrahimxəlüxəlil xanm Qarabağa soxulmuş dağıstanlılara qarşı göndərdiyi qoşun məğlubiyyotə uğradı. Dağıstanlılar çoxlu qənimət olo keçirərək öz vətənbrinə qayıtdılar [190.11, v.19 ]. 137 Yenə həmin sənədin verdiyi məhımatdan aydm olur ki, Şəki xanı Məhəmmədhəsən xan və Şamaxılı Ağası xan Tarku şamxalı Xaspoladla görüşmüş və razılığa gəlmişdibr ki, digər dağıstanh Surxay xanın qardaşım də cəlb etməklə Qarabağ üzərinə yeni yürüş təşkil etsinlər [190.11, v.21 ]. Dağıstanlı hakimlər Qarabağ xanlığı ilə Quba xanlığı arasmda Şamaxı xanlığı uğrunda gedən mübarizədə fəal iştirak edirdilər. Mir Mehdi Xəzani yazır ki, İbrahimxəlilxəlil xanla. Kartli- Kaxetiya çarı II İraklii arasında ixtilaf yarandığı vaxtlaıda İbrahimxəlilxəlil xanın işarəsiylə Ümmə xanm qoşunları Gürcüstana basqm edirdibr. Belə basqmlardan biri 1199-cu hicri [1784/85 miladi ]. ilində olmuşdu. Ümmə xan Gümüşxananı dağıtmış, xeyli əsir götürmüşdü. Əsirləri və qənimətləri götürüb Axısqa hakimi Süleyman paşamn yanma getmiş, qışı orada keçirtmişdi. Sultan ona xeyli hədiyyə göndərmişdi. Yazda Ümmə xan yenə Gürcüstana daxil olub Dağıstana tərəf hərəkət etmişdi. Yolda knyaz Abaşidzenin iqamətgahı olan Vaxtanq qalasmı mühasirə edib almış, yenidən xeyli əsir götürmüşdü. Knyaz Abasidzenin əsir edilmiş qızlardan birini İbrahimxəlilxəlil xana göndərmiş və xan onunla evlənmişdi. Həmin qadmla nigahdan Abbasqulu ağa və Gövhər ağa dünyaya gəlmişdi. Abaşidzenin digər qızmı Ümmə xan özü almışdı [56, s. 134 ]. Yüklə 10,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|