Analitik kimyo fanidan o’quv-uslubiy majmua

3.3.Cho‘kma eriganda xosil bo‘ladigan maxsulotlar dissotsiatsiya doimiysini cho‘kmaning eruvchanligiga ta’siri. Erish maxsuloti dissotsiatsiya doimiysi erituvchining dissotsiatsiya doimiysidan kichik bo‘lganda cho‘kma albatta eriydi
↓CaCO₃ + 2CH₃COOH = Ca(CH₃COOH)₂ + H₂CO₃
K_d=1,8 ·10^-5 K_d=4 · 10^-7
K_d(CH3COOH) > K_d(H2CO3) bo‘lgani sababli karbonatlar cho‘kmasi kuchsiz sirka
kislotada xam eriydi ammo SaC₂O₄ xlorid kislotada erigani xolda, sirka kislotada erimaydi
CaC₂O₄ + 2HCl → CaCl₂ + H₂C₂O₄ K_d(H2C2O4) < K_d(HCl)
CaC₂O₄ + 2CH₃COOH erimaydi chunki K_d(H2C2O4) = 1 ·10^-2 > K_d(CH3COOH)


4. Karsli cho‘ktirish
CHo‘kmalarni K_S qiymatlarining farqiga ko‘ra ketma-ket cho‘ktirish qasrli cho‘ktirish deb ataladi. Masalan III gurux kationlar aralashmasini kasrli (Peterson usuli)da cho‘ktarish quyidagicha bajariladi
K_S qiymatlari

	SO4^2-	SO3^2-	C2O4^2-
Ba^2+	1,1 · 10^-10	4 · 10^-10	1,7 · 10^-7
Sr^2+	2,8 · 10^-7	1,7 · 10^-9	1,4 · 10^-7
Sa^2+	6 · 10^-5	3,8 · 10^-9	2,5 · 10^-9

1) III gurux kationlarining karbonatlari ajratib olinadi va sirka kislotada eritiladi so‘ngra (NH₄)₂CO₃ va (NH₄)₂C₂O₄ cho‘ktiruvchilar aralashmasi qo‘shilganda

Ca²⁺ (NH₄)₂CO₃ CaCO₃
Sr²⁺ + → SrCO₃ + CH₃COOH →
Ba²⁺ (NH₄)₂SO₄ BaSO₄


Ca²⁺ (NH₄)₂C₂O₄ CaC₂O₄
→ Sr^{2+ +} (NH₄)₂SO₃ ^→ SrCO₃ ⁺ CH₃COOH →
Sr²⁺ + CaSO₄ → SrSO₄↓
Xulosa. K_S qiymatlariga ko‘ra avval BaSO₄ so‘ngra SaC₂O₄ cho‘ktirib, ajratib tashlangach oxirida Sr²⁺ gipsli suv bilan ochiladi.
5. Qiyin eruvchan cho‘kmani oson eruvchan cho‘kmaga aylantirish
Bu masala amaliy axamiyatga ega bo‘lib, “sodali so‘rim” deb ataluvchi usulda sulfatlarni karbonatlarga aylantirishda ishlatiladi.
Maqsad: BaSO₄ → BaSO₃
K_S = 1·10^-10 K_S = 4·10^-9
Buning uchun sulfatlar cho‘kmasiga Na₂SO₃ to‘yingan eritmasidan qo‘shib, aralashtirib suv xammomida isitiladi. Sodali so‘rim 4-5 marta takrorlanib, xar gal sentrifugat tashlab yuboriladi.
Tuz samarasi natijasida BaSO₄ eruvchanligi qisman ortib Ba²⁺ ionlari BaSO₃ cho‘kmasini xosil qiladi.
Bu jarayon SO₃^2- ionlari SO₄^2- ionlariga nisbatan birnecha barobar ko‘p bo‘lgandagina sodir bo‘ladi
[Ba²⁺][SO₄^2-] = K_S(BaSO4) [Ba²⁺] = K_S (BaSO₄) / [SO₄^2-] bo‘lgan xolda
[Ba²⁺][SO₃^2-] > K_S(BaCO3) [Ba²⁺] > K_S (BaCO₃) / [CO₃^2-] bo‘lishi uchun
K_S(BaSO4) / [SO₄^2-] > K_S(BaCO3) / [CO₃^2-] tengsizlikdan
[CO₃^2-] / [SO₄^2-] > K_S(BaCO3) / K_S(BaSO4) = 4 · 10^-10 / 1 · 10^-10 = 4 marta
Ya’ni “Sodali so‘rim” jarayonida xar gal [CO₃^2-] konsentratsiyasi [SO₄^2-] konsentratsiyasidan 4 marta ko‘p bo‘lishi zarur
A_MMO AqI → AqCl aylantirish uchun
[Cl^-] / [I^-] > K_S(AqCl) / K_S(AqI) = 10^-10 / 10^-16 = 10⁺⁶
I^- ionlari konsentratsiyasini million marta ortiq bo‘lishi kerak. Bunday sharoitni amalga oshirib bo‘lmaydi shu sababdan qiyin eruvchan AgI cho‘kmasini oson eruvchan AgCl ga aylantirib bo‘lmaydi.


6. K_S ning taxlildagi axamiyati

1. 
   Jadvalda keltirilgan K_S qiymatiga ko‘ra cho‘kma xosil bo‘lishi uchun etarli bo‘lgan minimal konsentratsiya xisoblanadi.
   
2. 
   Cho‘kmalarning K_S qiymatlarini bilgan xolda ularni bir turini boshqasiga aylantirish sharoitlari topiladi.
   
3. 
   K_S qiymati asosida cho‘kmaning eruvchanligi, ya’ni cho‘kma ustidagi to‘yingan eritmada, ionlarning muvozanatdagi konsentratsiyasini xisoblash mumkin.
   
4. 
   Cho‘ktirishga ta’sir etuvchi omillarni bilgan xolda taxlil etiluvchi ionni to‘liq cho‘ktirish choralarini topiladi.
   
5. 
   Cho‘kma eruvchanligiga ta’sir etuvchi omillarni bilgan xolda moddani to‘liq eritish choralari topiladi.
   

Nazorat savollari
1. Eruvchanlik nima?.
2. Cho`kmaning erishiga qanday omillar ta`sir qiladi?
3. Tuz samarasining mohiyati.
4.Qiyin eruvchan cho`kmalarni oson eruvchan cho`kmalarga qanday aylantiriladi?
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Kristian G. Analiticheskaya ximiya. Chast 1 ,2 pere.s angl. M. BINOM. 2009.

1. 
   Oтто M. Современные методы аналитической химии. I-II том. М. ТЕХНОСФЕРА 2008.
   

3. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2008. 1 - jild (lotinda)
4. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2013. 2 - jild (lotinda)
5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi asr avlodi, 2006.
6. Mirkomilova M. «Analitik kimyo». O‘zbekiston, Toshkent. 2001.

1. 
   1Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A., Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Darslik. Fan. T. 2008. 1 - jild (lotinda)
   

2. 
   2Kristian G. Analiticheskaya ximiya. Chast 1 ,2 pere.s angl. M. BINOM. 2009.