Anatomiya 2014. indd

 
mushak tolalaridan iborat. Uning ikki uchi payga o‘tib 
suyaklarga birikadi. Mushak payi
 
zich biriktiruvchi to‘qimadan 
iborat, yaltiroq kumushrang bo‘ladi. Paylarda modda almashi-
nuvi kam bo‘lgani uchun ularda qon tomirlar kam bo‘ladi. Pay-
larning bittasi yuqori qismida bo‘lib, mu shak boshchasi deyila-
di (78- a rasm). Uning yordamida mushak suyakdan bosh lanadi. 
Pastki uchi dum
 
deyilib, uning yordamida mushak suyakka biri-
kadi. Paylar kollagen tolalardan iborat bo‘lib, juda pishiq bo‘la-
di. Masalan, axill payi 400 kg yukni ko‘tara olsa, sonning to‘rt 
bosh li mushagining payi 600 kg yukni ko‘tara oladi. Barcha mu-
shaklarning payi bir xil emas. Uzun mushaklarning paylari in-
gichka tasma shaklida bo‘lsa, tanada joylashgan keng mushaklar-
ning paylari keng va yassi bo‘lib aponevroz
 
deyiladi. Ba’zi mu-
shaklarda ikkita qorincha orasida joylashgan oraliq paylar (78- g 
rasm) ham uchraydi (ikki qorinchali mushak).
 
Agar mushak bir 
nechta miotomlardan taroqqiy etgan bo‘lsa, ular o‘rtasida mu-
shak qorinchalari orasidagi paylar (78- f rasm) hosil bo‘ladi (qo-
rinning to‘g‘ri mushagi).
Mushak qisqargan vaqtda uning bir uchi harakatsiz bo‘lib, 
harakatsiz nuqta
 
deyiladi. Bu nuqta asosan mushakning boshla-
nish qismida bo‘ladi. Harakatli nuqta
 
mushak birikkan ikkinchi 
suyakda bo‘lib, mu shak qisqargan vaqtda u o‘z holatini o‘zgar-
tiradi.
Skelet mushaklari shakl jihatidan uch xil: uzun, kalta va keng 
bo‘ladi. Uzun mushaklar duksimon
 
tuzilishga ega bo‘lib, ular qo‘l 
va oyoqlarda richag vazifasini bajaradilar.
 
Keng mushaklarga esa 
tana mushaklari kiradi.
78-rasm. Skelet mushaklarining shakllari:
А
–duksimon; 1–boshcha; 2–qorin-
cha; 3–dum; B–bir patli; 1–qorin-
cha; 2–dum; D–ikki patli; 1–qorin-
cha; 2–dum; E–ikki boshli mushak; 
1–boshcha; 2–qorincha; 3–dum;
F–lentasimon; 1–mushak qorinchala-
ri orasidagi paylar; G–ikki qorinchali 
mushak; 1–qorincha; 2–oraliq payi; 3–qorincha; H–aylanma mushak.

---

143
Duksimon mushaklarning tolalari mushakning uzun o‘qiga pa-
rallel joylashgan bo‘ladi. Ba’zi bir mushaklar bir nechta bosh bilan 
har xil suyaklardan boshlanadi. Bu esa ularning tayanchini oshi-
radi. Boshchasiga qarab ikki boshli (78- e rasm),