Anatomiya 2014. indd

Suyaklarning tuzilishi
Har bir suyak (os) alohida a’zodir. Suyak murakkab tuzilishga 
va kimyoviy tarkibga ega. Suyaklarning tuzilishida suyak to‘qima-
si muhim ahamiyatga ega.
U metalldek qattiqlikka ega bo‘lib, molekular massasi 1,93 
(suv dan 2 barobar ko‘p). Tirik suyak to‘qimada yoki yangi ajra-
tilgan suyakda 50 % suv, 28,15 % organik moddalar, jumladan 
15,75 % yog‘ va 21,85 % no organik moddalar bor. Yog‘sizlanti-
rib quritilgan suyakni 1/3 qismini organik moddalar (ossein, xi-
tin, muguz modda), 2/3 qismi esa noorganik moddalar (kalsiy 
tuzlari, ayniqsa ohak o‘rta fosfati – 51,04 %, kremniy va boshqa 
moddalar) tashkil qiladi.
Noorganik moddalar yoki mineral tuzlar suyakni qattiq va 
pishiq qilsa, organik moddalar uning elastikligini ta’minlaydi. 

---

62
15-rasm. Skeletning old tomondan
ko‘rinishi:
1–bosh skeleti; 2–umurtqa pog‘onasi;
3–qovurg‘alar; 4–yelka suyagi; 5–yonbosh 
suyagi; 6–bilak suyagi; 7–kaft usti soha 
suyaklari; 8–qo‘l kafti suyaklari;
9–quymich suyagi; 10–son suyagi;
11–tizza qopqog‘i; 12– kichik boldir suya-
gi; 13–kaft usti soha suyaklari;
14–oyoq panjasi barmoq falangalari;
15–oyoq panjasi kaft suyaklari; 16–katta 
boldir suyagi; 17–qov suyagi;
18–dum suyagi; 19–dum g‘aza suyagi;
20–qo‘l kafti barmoq falangalari; 21–tir-
sak suyagi; 22– to‘sh suyagi tanasi;
23–to‘sh suyagi dastasi; 24–o‘mrov suyagi.
16-rasm. Skeletning orqa tomondan
ko‘rinishi:
1–bosh skeleti; 2–umurtqa pog‘anasi;
3–bilak suyagi; 4–tirsak suyagi; 5– kaft usti 
soha suyaklari; 6– qo‘l kafti barmoq falan-
galari; 7–yonbosh suyagi; 8–quymich suya-
gi; 9–son suyagi; 10–katta boldir suyagi;
11–oyoq panjasi kaft suyaklari; 12–kaft usti 
soha suyaklari; 13–oyoq panjasi barmoq fa-
langalari; 14–kichik boldir suyagi; 15–qov 
suyagi; 16–dum suyagi; 17–qo‘l kafti bar-
moq falangalari; 18–dumg‘aza suyagi;
19–qovurg‘alar; 20–yelka suyagi; 21–kurak 
suyagi; 22–o‘mrov suyagi. 

---

63
Suyakda noorganik moddalarning miqdori yoshga qarab ko‘payib 
boradi, shuning uchun qari odamlarning suyagi nisbatan mo‘rt 
bo‘ladi. Bolalar suyagining elastikligi uning tarkibida organik 
moddalarning ko‘p bo‘lishiga bog‘liq. Agar suyak kuchli kislotaga 
solinsa, mineral tuzlar erib, ossein moddasi qoladi, bunda suyak 
qattiqligini yo‘qotib elastik bo‘lib qoladi. Agar suyakni temir o‘qqa 
o‘rnatib yoqsak, organik moddalar yonib ketadi va suyakning elas-
tikligi yo‘qoladi, bunday suyak tezda kulga aylanadi.
Bulardan tashqari suyaklar tarkibida vitaminlar (A, D, C) 
ham bo‘ladi. Agar D vitamini yetishmasa suyakning mineral tar-
kibi buzilib, raxit kasalligi kelib chiqadi. A vitamini yetishma-
sa, suyaklar yo‘g‘onlashib, suyak bo‘shliqlari va kanalchalari 
kat ta lashib ketadi. Suyakning tash qi qavati (17-rasm) kompakt 
mod dadan iborat bo‘lib, uning os tida g‘ovak modda joylashgan. 
Nay simon suyaklarning diafizida kompakt modda qalin, g‘ovak 
va yassi suyaklarda esa yupqa bo‘ladi. Suyakning kompakt mod-
dasining asosini osteon hosil qi la di. Osteon osteon plastinkalari 
(qatlamlari) va kanalchalari hosil qiladi. Osteon kanalcha laridan 
qon tomir va nerv tolalari o‘tadi. 
Uning atrofini zich suyak qat-
lami (kompakt) modda o‘ragan. 
Osteon qatlamlari orasini ora-
liq moddalar to‘latib turadi, ular 
qattiq, ichida kollagen tolalari 
bor oqsil moddalardan iborat.
Suyaklarning g‘ovak modda-
si suyak to‘sinlari va ular o‘rtasi-
da joylashgan katakchalardan ibo-
rat bo‘ladi. 
Suyaklar tuzilishi, rivojlanishi 
va vazifalariga ko‘ra quyidagicha 
tasniflanadi (18-rasm).
Naysimon suyaklar qo‘l va 
oyoq skeletini hosil qilib, tayanch 
vazifasini bajaradi. Uzun naysi-
mon suyaklar (yelka, bi 
lak, son 
va boldir suyaklari) va kalta nay-
simon suyaklar (qo‘l, oyoq kafti 
va barmoq falangalari) tafovut qi-