Anatomiye giRİŞ

C. Rhombencephalon (yamuk beyin) 
 
164

---

İsthmus rhombencephali: Velum medullare rostale, crura cerebelli rostralia. 
4. Metencephalon (ard beyin): Pons, cerebellum, V. Beyin siniri. 
5. Myelencephalon (ilik beyin): Medulla oblongata, brachia cerebelli caudalia, tegmen fossa 
rhomboidea, ventriculus quartus, VI., VII., VIII., IX., X., XI. ve XII. Beyin sinirleri. 
Pratikte büyük beyin olarak ifade edilen oluşumu prosencephalon ile mesencephalon, küçük 
beyini ise cerebellum temsil eder. 
 
Santral Sinir Sisteminin Zarları 
(Meninges) 
 Embriyonal 
hayatın ilk devrelerinde encephalon ve medulla spinalis’in taslakları meninx 
primitiva denilen mezenşimal tek bir zar ile sarılmışlardır. Meninx primitiva bir müddet sonra iç 
ve dış olmak üzere iki tabakaya ayrılır. Ectomeninx adını alan dış tabaka daha kalın ve daha 
sağlam olup tekrar iki tabakaya ayrılır. Bunlardan dıştaki tabaka cavum cranii ve canalis 
vertebralis’i sınırlandıran kemiklerin periost’unu oluşturur. Ectomenix’in iç tabakasında ise dura 
mater (pachimeninx) gelişir. Periost’u oluşturan tabaka ile dura mater arasında kalan aralığa 
cavum extradurale (spatium epidurale), bu aralıkta bulunan vena’lara da venae extradurales denir. 
Beyin taslağını saran dura mater (iç tabaka) ile perios’tu oluşturan dış tabaka daha sonra 
birleşirler ve dura mater encephali denilen tek bir zarı oluştururlar. Bu iki yaprağın yapışması 
neticesinde arada bulunan cavum extradurale de kaybolur. Cavum extradurale’de bulunana venae 
extradurales ise belirli bölgelerde toplanarak sinus durae matris’i meydana getirirler. Canalis 
vertebralis içerisinde medulla spinalis taslağını saran dura mater periost ile birleşmez ve bu 
bölgede iki zar arasındaki cavum extradurale devamlı açık kalır. Aralıkta bulunan venalar ise 
plexus vertebralis internus’u oluştururlar. 
 Meninx 
primitiva’nın iç yaprağı olan endomeninx daha incedir. Bu tabakadan santral sinir 
organlarının ince zarı, leptomeninx meydana gelir. Leptomeninx de dışta dura mater’e komşu 
olan arachnoidea ile içte sentral sinir organlarına yapışık olan pia mater’e ayrılır. 
 
Dura mater ile arachnoiea arasında bulunan dar aralığa cavum subdurale denir. Son yapılan 
araştırmalara göre bu aralık postmortal olarak şekillenir. Ölümden önce bu iki zar birbiri ile 
birleşmiştir. 
 
Pia mater ile arachnoidea arasındaki boşluğa cavum subarachnoidale (Leptomeningicum) 
denir. Pia mater ile arachnoidea’yı birbrine bağlayan ve damarlar da kapsayan ince bağdoku 
uzantıları cavum subarachnoideale’yi çok sayıda küçük bölmelere ayırırlar. Birbirleri ile ilişkili 
olan küçük bölmeler içerisinde liquor cerebrospinalis denilen sıvı bulunur. Çeşitli etkilere karşı 
son derece duyarlı olan sentral sinir organlarının bu şekilde her tarafın bir sıvı tabakası ile 
sarılmış olması, dıştan gelebilecek mekanik etkilere karşı korunmasında ve etkilerin 
azaltılmasında çok önemlidir. Aynı zamanda sıcaklığın korunması ve santral sinir organlarında iç 
basınç arttığı takdirde, basıncın doku üzerindeki etkisini azaltma bakımından liquor 
cerebrospinalis çok önemli rol oynar. Cavum subarachnoidale ile cavum subdurale arasında 
herhangi bir communication yoktur. Ancak cavum subarachnoidale, dolayısıyle liqour 
cerebrospinalis, apertura lateralis ventriculi quarti (foramina Luscka) ile apertura mediana 
ventriculi quarti (foramen Magendii) denilen delikler vasıtasıyla dördüncü beyin ventriculusu ile 
ilişkide bulunur. Böylece beyin ve medulla spinalis her taraftan bir sıvı tabakası ile sarılmış 
durumdadır. 
  Canalis vertebralis bölgesinde dura mater, kanalın iç yüzünü örten periost’tan spatium 
epidurale denilen bir boşlukla ayrılmıştır. 
 
Şimdi bu zarları ayrı gözden geçirelim: 
I. Pia mater 
 
165

---

Son derece ince, damardan zengin, beyin ve medulla spinalis’in tüm yüzeyini örten bağdokudan 
bir zardır. Arachnoidea ile birlikte santral sinir organlarının yumuşak örtüsünü, leptomeninx’i 
şekillendirir. Pia mater’i altındaki sinir dokusundan ayıran ve glia hücrelerinin uzantılarından 
oluşmuş olan ince bir tabaka vardır. Bu tabakaya membrana limitans gliae superficialis denir. 
Pia mater’de bulunan damarlar santral sinir organlarının içine sokulurken hem pia mater’i, hem 
de membrana limitans gliae supf.’i birlikte sürüklerler. Böylece damarların çevresinde cavum 
subarachnoidale (Leptomeningicum) ile ilişkide olan ve Wirchow-Robin aralığı denilen çok dar 
aralıklar oluşur. Bu şekilde damarların etrafını saran pia mater ve membraba limitans bazı 
maddelerin kandan liquor cerebrospinalis’e, dolayısıyla sinir dokusuna geçmesine engel olur ve 
bir süzgeç görevini yaparlar.  
Pia mater taşıdığı çok sayıda kan damarları sayesinde santral organlarının beslenmesinde önemli 
rol oynar. Beyin ve medulla spinalis’in tüm sulci ve fissura’ları içine girer.  
Pia mater, örttüğü santral sinir organın bölümüne göre iki kısımı vardır. I. Pia mater encephali, II. 
Pia mater spinalis.