Andijon davlat pedagogika instituti

3 MAVZU

«Buyuk o’yin» («Great game»)kontseptsiyasi xalqaro munosabatlar tarixida ikki bosqich yoki ikki to’lqindan iborat. Kontseptsiya ob’ekti Markaziy Osiyo mintaqasi, predmeti esa mazkur mintaqadagi siyosiy jarayonlar. Kontseptsiya sub’ektlari etakchi xorijiy davlatlar.
«Buyuk o’yin» kontseptsiyasi XIX asr II-yarmi va XX asr boshlarida Angliyaning Janubiy Osiyo orqali (janubdan shimol tomon) va Rossiyaning shimoldan Markaziy Osiyo mintaqasini bosib olish uchun olib borgan harbiy-diplomatik munosabatlari asnosida shakllangan. Xalqaro munosabatlar tarixida bu «Buyuk o’yin» kontseptsiyasining birinchi to’lqini nomini olgan.





Monro doktrinasi
Amerika prezidenti J.Monro (1758-1831y) doktrinasi 1823 yil 2 dekabrda ishlab chiqilib kongressga taqdim etilgan tashqi siyosiy konsepsiyasi. “Monro doktrinasi” avvaliga Lotin Amerikasidagi davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik va betaraflik siyosatini nazarda tutgan edi. Vaqt o‘tishi bilan uning mohiyati o‘zgarib, avvalo mintaqaga keyin esa “jahonga hokimlik qilish” g‘oyasi bilan yo‘g‘riladi. Doktrina G‘arb yarim sharini “amerikacha” va “evropacha” muhitga bo‘lish g‘oyasini o‘zida aks ettirdi. “Montro doktrinasi” G‘arb yarim shari xududlarining “Evropa kuchlari tomonidan kelajakda mustamlakaga aylantirmasligi” lozimligini nazarda tutgan “Montro doktrina”si XIX asr oxiri XX asr boshlarida panamerikanizm orqasida Amerika qit’asining birlashuvi uchun xarakterni o‘zida aks ettirilgan. Aynan ushbu doktrina bayrog‘i ostida AQSHning Lotin Amerikasi mintaqasi davlatlariga nisbatan xarbiy yurishlari shu vaqtga to‘g‘ri keladi.




4 MAVZU



SHarqvaG‘arbo‘rtasidagisavdo-iqtisodiymunosabatlar.
Qadimiy ipak yo‘li ko‘p asrlar maboynida Sharq va G‘arbni bog‘lab kelgan. Eramizdan avvalgi II asrdan boshlab uzoq masofalarni tutashtirgan savdo yo‘llari Xitoyni rum imperiyasi bilan bog‘lab, diniy, ilmiy, madaniy g‘oyalarning tarqalishiga imkon tug‘diradi. Xitoy bilan asosan O‘rta Osiyolik savdogarlar savdo-sotiq qilaverdilar.
Milloddan avvalgi VI-IV asrlarda Eron ahomoniylari saltanati davrida uning xududi bo‘ylab “Shoh yo‘li” o‘tgan, undan ham ilgariroq o‘rta va yaqin sharqda Badahshoh Lazuriyiga bo‘lgan ehtiyoj “Lazurat yo‘li”ning vujudga kelishiga sabab bo‘lgan. Badahshoh Lazuriylari Mesopatamiya va Misr podshohlari saroylarini, ibodatxonalarini bezagan, ayollarning turli bezaklarini ishlashda keng qo‘llanilgan. “Buyuk ipak” yo‘lining o‘zining 12000 km bo‘lgan.





Sohibqironning davlat boshqaruv tajribasi va ilg‘or g‘oyalari, pandu-nasihatlaridan hozirgi kunda ham dasturil amal sifatida foydalanish mumkin.
Prezident I.A.Karimov o‘zining “Yuksak ma’naviyat – engilmas kuch” nomli kitobida shunday deydi, - “Sohibqiron Amir Temur haqida alohida to‘xtalishimiz tabiiydir. Chunki tengsiz azmushijoat, mardlik va donishmandlik ramzi bo‘lgan bu mumtoz siymo buyuk saltanat barpo etib, davlatchilik borasida o‘zidan ham amaliy, ham nazariy meros qoldirdi, ilmu-fan, madaniyat bunyodkorlik, din va ma’naviyat rivojiga keng yo‘l ochdi”.²





1. 1856 yil 19 martda Rossiya va Angliya o‘zaro munosabatlarni yaxshilash va raqobatchilkini yumshatish uchun o‘zaro bitim tuzildi. Bu hech narsani o‘zgartirmadi.
2.1858 yil martda Angliya Xindistonni o‘z mustamlakasiga aylantirishga va Turkistonda savdo aloqalarini kengaytirish maqsadida maxsus qo‘mita ta’sis etdi. Natijada Turkistonda ruslarning raqobati yil sayin kuchayib bordi.
3. Ikki o‘rtadagi raqobat xarbiy to‘qnashuvga olib kelishi mumkin edi. Shuning uchun 1869 yilda har ikki davlat o‘rtasida muzokoralar boshlandi.
4.Chorizm bosqinchilik va mustamlakachilik siyosatini davom ettirdi. Bu ingliz xukumatining noroziligiga sabab bo‘ldi.



Muvaffaqiyatli istilolar orqasida bu vaqtga kelib, ancha kuchayib olgan Rossiya hukmati Angliyaning noroziligini e’tiborga olmadi, chunki Angliyaning o‘zi ham Hindiston va Afg‘onistonda bosqinchilik siyosatini yurgizayotgan edi. SHuning uchun bo‘lsa kerak. Rossiya Tashqi ishlar vaziri Gorchakov inglizlarga bergan javobida Turkistondagi voqealar harbiy boshliqlarning qarori bilan amalga oshirilganligini, buning esa Angliyaga aloqasi yo‘qligini eslatishni lozim topdi.





O‘zbekiston jahon hamjamiyatida munosib o‘rinni egallab xalqaro tashkilotlar bilan faol hamkorlik qilmoqda. Bu O‘zbekistonning xalqaro maydoni nufuzini yanada oshirmoqda.
O‘zbekiston Respublikasining birinchi Prezidenti I.A.Karimov ta’kidlaganidek, “O‘zbek xalqiga tinchlik va omonlik kerak”. Bu o‘zbek xalqining maqsadi, bu xalqimizning qat’iy qaroridir. Bugungi kunda O‘zbekiston dunyodagi eng tinch, xalqi baxtli va farovon yashayotgan davlatlardan biri hisoblanadi. Buning natijasida mamlakatda ijtimoiy hayotning barcha sohalarida ulkan muvaffaqiyatlar qo‘lga kiritilmoqda.





1.Ijtimoiy ziddiyatlarga yo‘l qo‘ymaslik;
2.Odamlarni da’vat etuvchi ijtimoiy sabablarni ro‘yobga chiqarishning ahamiyati.
3.Keng ko‘lamdagi uzoq muddatli isloh qilish jarayonining dastlabki bosqichi o‘tish davrining murakkab jarayoni ekanligini nazarda tutib, alohida ijtimoiy siyosat yurgizish.
4.O‘tishdavridaodamlarningtafakkuryurgizishpsixologiyasiningo‘zgarishininazardatutish