Angren universiteti “ijtimoiy-gumanitar fanlar” kafedrasi “iqtisodiyot nazariyasi ” fanidan



Yüklə 0,88 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə7/20
tarix04.08.2023
ölçüsü0,88 Mb.
#138612
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   20
Monopoliyalar, ularning amal qilish va tartibga solish xususiyatlari0022

1.1 
-jadval.
2. 
Monopoliyaning vujudga kelishi sababi va tavsifiga ko‘ra
: tabiiy 
monopoliya, legal monopoliya, sun’iy monopoliya farqlanadi.
Tabiiy monopoliya tarkibiga kamyob va ishlab chiqarishning erkin tarzda takror 


11 
hosil qilib bo‘lmaydigan unsurlari (masalan, nodir metallar, foydali qazilmalar va 
h.k.)ga ega bo‘lgan mulkdorlar va xo‘jalik tashkilotlari kiradi. Shuningdek, mazkur 
monopoliya tarkibiga o‘ziga xos texnologiyaning qo‘llanishi sababli raqobatni 
rivojlantirib bo‘lmaydigan ba’zi bir tarmoqlar va ishlab chiqarish turlari ham 
kiritiladi. 
Tabiiy monopoliya - korxonaning texnologik xususiyatlari sababli 
mahsulotga bo‘lgan talabni qondirish raqobat mavjud bo‘lmagan sharoitda 
samaraliroq amalga oshiriluvchi tovar bozorining holati. 
Bunday samaradorlik 
ishlab chiqarish hajmining ko‘payib borishi bilan tovar birligiga to‘g‘ri keluvchi 
xarajatlarning sezilarli darajada pasayib borishida namoyon bo‘ladi. Shu bilan 
birga, tabiiy monopoliya subyektlari tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulotlar 
iste’molini boshqa turdagi mahsulotlar bilan almashtirib bo‘lmaydi. 2017-yil 
boshida har biri 10 turdagi mahsulotni ishlab chiqaradigan 151 tabiiy monopoliya 
subyektlari mavjud.
5 3
Legal (qonuniy) monopoliya - bu qonuniy tarzda tashkil etiluvchi 
monopolistik holat. 
Ular tarkibiga raqobatdan himoya qiluvchi quyidagi 
monopoliya shakllarini kiritish mumkin: 
1) patent tizimi
- bu ixtirochi va mualliflar tomonidan yaratilgan ixtirolar, foydali 
modellar, sanoat namunalarini tasdiqlovchi hamda ularga mutlaq huquqni taqdim 
etish tizimi. Bu jarayon maxsus guvohnomalar - patentlar orqali amalga oshiriladi; 
2) mualliflik huquqi
- ilmiy, badiiy va san’at asarlari, ijro san’ati fonogrammalari, 
ko‘rsatuvlar, efir to‘lqini yoki kabel orqali tasvir uzatish kabilami yaratish va 
ulardan foydalanish munosabatlarini qonuniy tarzda tartibga solish shakli. 
Mualliflik huquqi faqat mualliflar tomonidan o‘z mahsulotlarini ma’lum vaqtga 
yoki butunlay sotish, ulardan nusxa olish va ko‘paytirishga ruxsat berish imkonini 
ta’minlaydi; 

Yüklə 0,88 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   20




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin