Aniq va tabiiy fanlar metodikasi kafedrasi

V.Sxemani amalga oshiring.
Bu shartda guruhlarga anorganik moddalar sinflari orasidagi genetik bog'lanishga oid sxemalar amalga oshirish taklif etiladi. Birinchi ishlab kelgan guruhga rag'bat beriladi.
Baholash: baholar shartli belgilar, aniqrog'i elementlar belgisi bi­lan ifodalanadi.
5 ball - azot elementining kimyoviy belgisi N bilan ifodalanadi.
4 ball - uglerod elementining kimyoviy belgisi С bilan ifodalanadi.
3 ball - alyuminiy elementining kimyoviy belgisida Al bilan ifoda­lanadi.
1 shart. Har bir guruh o'z nomiga ta'rif beradi.
1 guruh a 'zolari nomiga ta 'rif beradilar:
Bizga nom bering navbat
Paxlavonimiz oksidmiz
Belimiz ham baquvvat
Tarkibimiz kislarod
Ya'ni oksid nomimiz
Qattiq bizning jonimiz
Oksidlar- biri kislorod bo'lgan ikki elementdan tashkil topgan murakkab moddalarga aytiladi. Oksidlar binar birikmalardir. Umumiy formulasi: E2On
Masalan: Fe,03 Na20, P,05, COr
Oksidlar besh guruhga bo'Iinadi:
Asosli oksidlar - Na20, K,0, CaO. Bu oksidlar kislotalar, kislotali oksidlar bilan reaksiyaga kirishib, tuzlarni hosil qiladi.
Kislotali oksidlar- metallmaslarni kislorod bilan hosil qilgan birikmalari hisoblanadi. Masalan; SO, SO,, P,05. Bu oksidlarni kislo­tali deyilishiga sabab, bu oksidlar suv bilan reaksiyaga kirishib, tegishli kislotalarni hosil qiladi.
Amfoter oksidlar - kislotalar bilan ham asoslar bilan ham tuz ho­sil qiluvchi oksidlardir.Masalan: A1,03, ZnO, Cr203
Befarq oksidlar deb- tuz hosil qilmaydigan oksidlarga aytiladi. Masalan: SiO, N,0, NO.
Peroksidlar- bu oksidlarda kislorod atomlari bir-biri bilan o'zaro kimyoviy bog' orqali bog'langan bo'ladi. Masalan: Ba02 Na,0„ (Na-O-O-Na), H202
2-guruh a 'zolari о’z nomiga ta 'rif beradilar.
Asos deydilar bizni
Maqtamang o'zingizni
O'yuvchidir xossamiz
Kuydirar ko'zingizni
Asoslar deb - metall atomi va bir yoki bir necha gidroksid guruh (OH) dan tashkil topgan murakkab moddalarga aytiladi.
-Asoslar funksional guruhli moddalar toifasiga kiradi.
- Gidroksid guruh bir valentli bo'lib, umumiy formulasi: Me(OH)n
Asoslar fizik xossasi ya'ni suvda erishiga qarab ishqorlar va suvda erimaydigan, hamda kimyoviy xossalariga ko'ra amfoter asoslarga bo'linadi:
Suvda eriydigan asoslar- ishqorlar deyiladi. Misol: NaOH, KOH, Ca(OH) ishqorlar teri va to'qimalarni kuydiradi va shuning uchun o'yuvchi ishqorlar ham deb yuritiladi.
Suvda erimaydigan asoslar- gidroksidlar ham deyiladi. Ularning rangi xilma-xil bo'ladi.
Masalan: Na(OH)₂- yashil, Fe(OH)₃-qo'ng'ir, Cu(OH)₂- havorang.
3. Amfoter asoslar- ham kislotali ham asos xossasiga ega bo'lgan gidroksidlardir.
Masalan: Al(OH)₃, Cr(OH)₃, Sn(OH)₄, Zn(OH)₂.
3-guruh a'zolari o'z nomiga ta'rif beradilar.
Bunaqa ko'p gaplardan
Og'riydi meni boshim
Gapni qisqa qilganda
Meni otim kislota
Maqtanishni bas qiling
Bizlar bilam baxs qiling
Kislotalar- tarkibida metal atomlariga о'mini bera oluvchi vo-dorod atomlari va kislota qoldig'idan iborat murakkab moddalarga ay-tiladi.
Umumiy formulasi: HnK bu yerda: K- kislota qoldig'i Kislotalar tarkibidagi vodorod atomlari soni nechta bo'lsa, kislota qoldig'ining valentligi shunga teng bo'ladi. Kislotalar tarkibidagi vo­dorod atomlari soniga qarab uchga boiinadi:
I negizli kislota II negizli kislota III negizli kislota
HCl, HF, HJ H,S, H,S03 н3во3 H3POJ(
HC10,HN03 H2S04H2Cr04 H3P03
Kislotalar tarkibida kislorod bo'lishiga qarab , ikkiga bo'linadi.
Kislorodli kislota: Kislorodsiz kislota:
HCl, HF, HJ, H2S, HCl HC10, HN03 H2S(\ H3B03 H3P04.
4-guruh a 'zolari о 'z nomiga ta 'rif beradilar. Tuzlar- metall atomlari va kislota qoldig'idan tashkil topgan murakkab moddalarga aytiladi.
- Tuzlar kislota vodorodining metall atomiga yoki asos gidroksidi-ning kislota qoldig'iga almashinishidan hosil bo'ladi. Umumiy formulasi: M К
Bu yerda: M-metall atomi, K- kislota qodig'i, n- kislota qoldig'i­ning valentligi, m- metall atomining valentligi. Tuzlar asosan uch turga bo'linadi:

1.