Aniq va tabiiy fanlar metodikasi kafedrasi

Organik birikmalarning asosiy sinflari (uglevodorod hosilalari)

Ko'pgina organik birikmalarning tarkibida ikki yoki undan ortiq turli funksional grappalar bo'ladi. Bunday birikmalar polifunksionalli organik birikmalar deyiladi, ularga misol qilib aminokislotalar (NH₂-CH₂-COOH) ni keltirish mumkin.

Shunday qilib, organik birikmalarning kelib chiqishini aniqlashda ularning klassifikatsiyasini o'rganish katta ahamiyatga ega.
Funksional guruhlar nima?
Funksional guruhlar – ” bu molekulalarning o’ziga xos kimyoviy reaktsiyalari javobgar bo’lgan komponentlarning alohida guruhi ” .
Har xil o’lchamdagi, lekin bir xil funksional guruhlarga ega bo’lgan ikkita molekula o’xshash yoki aynan bir xil kimyoviy reaktsiyalarda ishtirok etadi. Molekulada funksional guruhning mavjudligi ko’rib chiqilayotgan molekulaning xatti-harakati va kimyoviy reaktsiyalarini tizimli ravishda bashorat qilish mumkinligini anglatadi.
Funksional guruhlarning ro’li
Organik kimyoning funksional guruhlari

Funksional guruh va formula	Suffiks	Misol
Spirtli ichimliklar, R-OH	-ol	Metanol
Keton, R-(CO)-R’	-on	Butanon
Aldegid, R-CHO	-al	Etanal (atsetaldegid)
Asil galoid, R-(CO)-X	-oil galogenid	etanoil xlorid (asetilxlorid)
Karboksilat, R-COO ^–	– oat	Natriy etanoat (natriy asetat)
Karboksilik kislota, R-COOH	– kislotasi	Etan kislotasi (sirka kislotasi)
M. eferlar, R-(CO)-O-R’	Alkil alkanoat	Etil butanoat (etil butirat)
Efir, RO-R’	Alkil efir	Dietil efir (etoksietan)
Amid, R-(CO)-NR 2	-amid	etanamid (asetamid)
Birlamchi amin, R-NH 2	-amin	Metilamin
Ikkilamchi amin, R 2 NH	-amin	Dimetilamin
Uchinchi darajali amin, NR 3	-amin	Trimetilamin
Imid, (RCO) 2 N-R’	-imid	Suksinimid
Siyanat, R-OCN	Alkil siyanat	Metil siyanat
Izosiyanat, R-NCO	Alkil izosiyanat	Metil izosiyanat

Funksional guruhlarning kimyoviy reaksiyaga kirishish usuli boshqa funksional guruhlar yordamida yanada o’zgartirilishi va bu guruhlar ham o’zaro konvertatsiya qilinishi mumkin.
Uglerodni o’z ichiga olgan bir nechta funksional guruhlar quyida tasvirlangan.



Demak, funksional guruhlar o’zlari biriktirilgan molekulaga bog’liq bo’lmagan o’ziga xos xususiyat va xususiyatlarni namoyon qiluvchi qismlar ekanligini tushunish mumkin.
Molekulada funksional guruhlarning mavjudligi ko’rib chiqilayotgan molekulaning eruvchanligi va komplekslarini hosil qilish tendentsiyasiga ham ta’sir qiladi. Erituvchi va erituvchining funksional guruhlari yaxshi o’zaro ta’sir qilsa, eruvchanlik ortadi. Masalan, shakar va suv ikkalasi ham -OH (gidroksil) guruhini o’z ichiga olganligi sababli, shakarni suvda osongina eritib yuborish mumkin.
Umumiy funksional guruhlar nomenklaturasi
Umumiy funksional guruhlar, ularning nomenklaturasida ishlatilishi kerak bo’lgan qo’shimchalar ushbu kichik bo’limda keltirilgan. Bundan tashqari, ushbu guruhlarning har birining sturukturasining qisqacha tavsifi ham berilgan.