Аннақулов Исматулла

Go’daklaruyida tarbiyalash xususiyatlari. G o ’daklar uyi yosh
bolalarni tarbiyalash tizimida alohida o ’rin egallaydi. Bu tarbiyaviysog’lomlashtirish muassasalari ota-onasi qaramog’isiz qolgan bolalarga oila o ’mini bosishga, ona mehridan ju d o b o ’lgan bolaning normal rivojlanishi uchun barcha sharoitlami yaratishga qaratilgan.
Hozirgi kunda go’daklar uyining moddiy bazasi ancha kengaydi,
ulardagi tarbiyaviy ishlar ham yaxshilandi. Tarbiyaning ilmiy asoslangan asosiy
qoidalarining amalga oshirilishi bolalar rivojlanishida ijobiy natijalarga olib
kelmoqda.
Go’daklar uylarida bolalar tarbiyasi tizimining effektivligini belgilab
beruvchi asosiy omil tarbiyachilarning insoniyligi, o ’z ishiga mas’uliyat bilan
yondashishi hisoblanadi. Har bir tarbiyalanuvchiga mehr bilan munosabatda
b o ’lish bolalar so g ’Iigi va rivojlanishi bilan bog’liq bo’lgan asosiy shartdir.
Go’daklar uyi tarbiyachisi nafaqat tibbiy va pedagogik ma’lumotli b o ’lishi, balki yuqori axloq, madaniyatga ega bo’lishi, bolalarni sevishi lozim.Bolalar uylarida bolalarning tarbiyalanishi va rivojlanishi uchun sharoitlar yaratishda bolalarning yoshini emas, uning sog’Iigi, holati va etishgan rivojlanish darajasini inobatga olish kerak.
Bolalarning bir qismi tarbiya jaray o n ig a yoshiga qarab qurilishi mumkin, biroq aksariyat tarbiyalanuvchilar o ’zlaridan ancha kichik yoshli bolalarga keluvchi ta ’lim tarbiyaga ehtiyoj seziladi. Odatda go’daklar uyiga ijtinum noxush oilalardan kuchsizlangan g o ’daklar kelib tushishadi, ulaming ba’zilan esa bundan oldin uzoq vaqt shifoxonada ham davolanishgan. Ularga alohida e ’tibor qaratish lozim.
Go ’daklar uyining spetsifik xususiyatlari bola organizmi rivojlanishiga ta’sir ko’rsatadigan o’z salbiy jihatlariga ham ega. Odatda tarbiyachining bir tomonlama rivojlanishini ta’minlash qiyin b o ’ladi. Biroq bu g o ’daklar uyininn
asosiy maqsadi hisoblanadi. Tarbiyachi va ijtimoiy pedagog noxush omillarning bolaga ta ’sirini susaytirishi, bola hayotini taassurotlar bilan boyitishi lozim.
Go ’daklar uyining asosiy vazifasi bolalarning to ’liq jismoniy v a ruhis
rivojlanishlarini ta ’minlashi, ularni jamiyat hayotiga tayyorlash, ularniur
ijtimoiy adaptatsiyalarini engillashtirishdir.
G o ’daklar uyida pedagogik ishni tashkil qilayotganda yosh bolalarninr
asab-ruhiy rivojlanishlari qonuniyatlariga tayanish, ularning quyidagi
xususiyatlari: jadallik, bolalar organizmining past qarshilik k o ’rsatish darajasi,
jismoniy va ruhiy rivojlanishning yaqin o ’zaro munosabati, bolalarda kattalai
bilan muomala qilishga, ijobiy emotsiyalarga, harakat faolligiga, yangi taassurotlarga katta ehtiyoj borligi kabilarni inobatga olish lozim.
Go’daklar uyida bolalar so g ’ligini saqlashga, xususan ulaming asab tizimlarini asrashga katta e ’tibor beriladi. Bu esa harakat, nutq, xotira, diqqni,tafakkur, tasviriy faoliyat, estetik va axloqiy rivojlanish asosi hisoblanaili Go ’dak hayotining ilk uch yili ichida kerakli k o ’nikmalami egallay olmasn keyinchalik buni o ’rnini to ’ydirishning iloji bo’lmaydi. Shuning uchun go’daklar uyining vazifasi bolaga hayotining ilk oylaridanoq rivojlanishdan ortda qolishga imkon bermaslik.
Go’daklar uyida tarbiyalanayotgan bolalar kontingenti bir qator xusus iyatlari bilan ajralib turishadi. ijtimoiy noxush oilalardan kelib tushgan aksar bolalar noxush ijtimoiy va biologik analizga egalar. Agar xizmat ko’rsatuvchi shaxslar bola qichqirig’iga vaqtida jav o b bermasalar bolalarning shaxsiy-emotsional muomala aloqasi o ’z vaqtida shakllanmaydi. Natijada hayotining ilk yilidayoq uning yurish-turishida ikki nuqson paydo b o ’lishi mumkin. Birinchisi, bola passiv, harakat va emotsional faolligi past, bu esa salbiy odatlar (bammoq so ’rish, boshini qimirlatib o ’tirish)ning paydo b o ’lishiga olib keladi.
Ikkinchisi, notinch uyqu, sababsiz y ig ’i, boshqa bolalarga agressiv
munosabat va buning natijasi yurish-turishida salbiy streotiplar paydo
bo’lishidir.
Bu nuqsonlari bor bolalarda kattalar bilan kam muomalada b o ’lish nutq
rivojining ortda qolishiga sabab bo’ladi. Hayotning ilk yilida oliy nerv
sistemasining shakllanishiga etarli e ’tibor bermaslik bu tizimning rivojiga
keyinchalik ham o ’z ta ’sirini k o ’rsatadi. Hayotining ikkinchi yilida bolaning
anglash faolligi susayadi, bola xonada maqsadsiz harakatlanadi, yangi
odamlardan q o ’rqadi yoki aksincha ular bilan ortiqcha jismoniy aloqaga
intiladi. Nutq rivojlanishi ortda qolaveradi, salbiy odatlar ham saqlanib qoladi.
Hayotining uchinchi yilida bolada mavhum anglashning ilk belgilari
namoyon b o ’lishi lozim: bola o ’zini shaxs sifatida ajrata boshlaydi, uning nutqi muomala vositasiga aylanishi mumkin va boshqa g o ’daklar uyida
tarbiyalanayotgan bolalarda bu borada ortda qolish kuzatilishi mumkin.asabiy
namoyon b o ’lishlar kuchayadi (bolaga biror narsa rad etilganda y ig ’i bilan
o ’zini polga tashlashi mumkin), boshqa bolalarga, b a’zan kattalarga nisbatan
agressivlik kuchayadi. Bular mikro ijtimoiy muhit xususiyatlari va sog’liq
holati kabi o b ’ektiv sabablaming natijasidir. Bunda kattalar bilan muomala
qilishning etishmasligi va ijobiy emotsiyalarning kamligi asosiy o ’rin tutishini
inobatga olib, bularning o ’mini bolaga tarbiyaviy ta ’sir orqali to ’ldirishga
harakat qilish lozim. ijtimoiy pedagog oliy nerv faoliyatining rivojlanishini
xarakterlaydigan normativ ko’rsatkichlardan kelib chiqishi kerak.