AntiTSİKLİk siyasəTİn həyata keçİRİLMƏSİ TƏCRÜBƏSİNİn təHLİLİ XÜlasə
Yüklə 46,37 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Açar sözlər
|
ANTİTSİKLİK SİYASƏTİN HƏYATA KEÇİRİLMƏSİ TƏCRÜBƏSİNİN TƏHLİLİ XÜLASƏ Elmi məqalənin əsas məqsədi iqtisadiyyatda antitsiklik siyasətinin həyata keçirilməsi təcrübəsinin təhlilinin aparılmasıdır. Qeyri-stabil dövrdə tənzimlənmələrinin işlənib hazırlanması metodları və bu metodların nəzəriyyədən fərqli olaraq, sistemdə tətbiqi zamanı müşahidə edilən dəyişiklər nəzərdən keçirələrək uğurlu və uğursuz tərəflərinə baxılmışdır. Açar sözlər: inflyasiya, qeyri-sabitlik, pul-kredit siyasəti, konsepsiya, mərkəzi bank, nominal faiz dərəcələri. GİRİŞ İnkişaf etməkdə olan ölkələrin prizmasından baxıldıqda qeyri-sabitliyin əsas xüsusiyyəti intensiv dövrlərin ardıcıllığıdır. Maliyyə risklərinin əhəmiyyətli dərəcədə artdığı kapital daxilolmaları, antitsikl tərəfindən asanlaşdırılır və bəzən də gücləndirilir. Qabaqcıl ölkələr antitsiklik pul-kredit və fiskal siyasət həyata keçirirlər. Makroiqtisadi siyasətlər kimi inkişaf etməkdə olan bazar iqtisadiyyatlarında antitsiklik xüsusiyyət mövcuddur. Bu antitsiklik xüsusiyyət makroiqtisadi siyasətlərin effektivliyini məhdudlaşdıran və inkişaf etməkdə olan iqtisadiyyatlarda istehsal dəyişkənliyini makroiqtisadi siyasət sabitliyin bir aləti kimi artıran ciddi problem yaradır. Beləliklə, qısamüddətli faiz dərəcələri ilə daxili kredit arasında müsbət əlaqə mövcud olur. Bununla belə, asiklik pul siyasəti də həyata keçirilə bilər. Asiklik pul siyasətində sistematik olaraq qısamüddətli nominal arasında heç bir əlaqə yoxdur. Antitsiklik pul siyasətini izləyən mərkəzi bank qısamüddətli nominal dəyərini qlobal miqyasda yüksək risk və kapital axını ilə bərpa dövrlərində faiz dərəcələrini azalaltmaqdadır. Qısamüddətli nominal faiz dərəcəsi ilə iqtisadi dalğalanmaları yumşaltmaq üçün pul siyasəti aləti uğursuz ola bilər. Dünya ölkələrində enişli-yoxuşlu iqtisadi inkişaf, iqtisadçıların həm nəzəri, həm də praktiki olaraq dövlət antitsiklik tənzimləmələrin təyin edilməsinə zəruriyyət yaratmışdır. Həmişə olduğu kimi, tənzimləmələrin işlənib hazırlanmasında iqtisadçılar arasında müəyyən fikir fərqliliyi olur. Lakin onların fikirləri yeni bir konsepsiyada cəmləşməkdədir. Neokonservativ adı olaraq bilinən bu iqtisadi tsikil tənzimləmə konsepsiyası 2 əsas ana konsepsiya üzərində formalaşmışdır: Yeni Keynsçi və Klassik məktəb tsikil tənzimləmə [2]. Neokonservativ ilə Yeni Keynsçi konsepsiyaları müqayisə elədiyimiz zaman, görə bilərik ki, neokonservativ nəzəriyyəsində qeyri-sabitlik müddətində məcmu təkliflərin tənzimlənməsinə üstünlük verildiyi halda, Yeni Keynsçi konsepsiyası baxımından bu halda məcmu tələb tənzimlənməsi işlənilməlidir. Neokonservativ konsepsiya baxımından dövlət daxilində istehsal həcmi azalırsa, bu qeyri-sabitliyi aradan qaldırmaq məqsədi ilə böhran əleyihinə tədbir olaraq, tələbin stimullaşdırılması uyğun addım hesab edilir. Əksinə, istehsal həcminin artışında antiinflyasiya tədbiri olaraq, gələn tələblərin limitlənilməsi prosesi məqsədli şəkildə icra olunmalıdır [3]. Müasir zamanda iqtisadçılar tərəfindən qeyri-sabitlik tənzimlənməsi məqsədi ilə neokonservativ konsepsiyası ətrafında monetarist nəzəriyyəyə istinad olaraq pul-kredit sistemindən istifadə edilməsinə üstünlük verilməkdədir. İnkişaf etməkdə olan bazar iqtisadiyyatları tərəfindən həyata keçirilən makroiqtisadi siyasətlərə tarixi olaraq baxıldıqda antitsikil tənzimlənməsində pul-kredit alətinin uğurlu proses olaraq qiymətləndirilməsi görülür (Frankel, Végh və Vuletin, Rethinking macroeconomic policies for development, 2011, 49 səh.). İnflyasiya hədəfləmə rejimini tətbiq edən inkişaf etməkdə olan bazar iqtisadiyyatlarında, banklar qısamüddətli nominal faiz dərəcələrini Teylor qaydasına əsasən müəyyən edirlər. Taylor qaydanın mahiyyəti ondan ibarətdir ki, pul-kredit siyasəti antitsiklik tənzimlənməsi zamanı tətbiq oluna bilər. Taylor qaydasına uyğun hərəkət edən mərkəzi bank inflyasiya və hasilatı azalmasına faiz dərəcələrini artırmaqla kəsirin artmasına birbaşa cavab verir. Beləliklə, mərkəz bankı faiz dərəcələri siyasəti, inflyasiyaya çıxış açığı ilə təsir etməyə çalışır (Çiçek, Donduran və Eren, İleri makro iktisat, 2010, 87 səh. ). Antitsiklik siyasətin həyata keçirilməsi siyasəti
Qlobal bazarlarda risk amilin yüksək olduğu və kapital axınının yaşandığı iqtisadiyyatda, bərpa dövrlərində tsiklik pul siyasətini izləyən mərkəzi bank qısamüddətli nominal faiz dərəcələrini aşağı salır. Bir sözlə, bu iki kəmiyyət arasında mənfi əlaqə var. Beləki, risk iştahının yüksək olduğu dövrlərdə qısamüddətli faiz dərəcələri ilə daxili kredit genişlənməsi arasında müsbət əlaqə mövcuddur. Mərkəzi bankı, kredit genişləməsinin qarşısını almaq üçün qısa müddətli faiz dərəcələrini artıraraq pul-kredit siyasəti əsasında antitsiklik tənzimləmədə rol oynamış olur. Fraga, Goldfajn and Minella (2003), Mishkin (2004: 2-3) və Frankel (2010) qeyd etdiyi kimi inkişaf etməkdə olan bazar iqtisadiyyatları, sənayeləşmiş iqtisadiyyatdan korporativ və iqtisadi mənada ölkələrdə mərkəzi bankların diferensiallaşması sərbəst kapital hərəkətliliyi altındadır. Bu diferensiallaşma inkişaf etmiş ölkələr üçün dövriliyə qarşı müstəqil pul-kredit siyasəti həyata keçirə bilməmələrinə səbəb olur. Bu diferensialaşmalar aşağıdakı formalarda cəmləşməkdədir:
Zəif maliyyə strukturunun olması Qırıla bilən maliyyə sisteminin mövcudluğu. Maliyyə sistemi, kapital, maliyyə nəzarəti və büdcə kəsirinin maliyyələşdirilməsinin yeganə mənbəyi olaraq rəqabətə davamlı olmayan bank sisteminin mövcudluğu İnflyasiyada qeyri-sabitlik və nəticədə bankların kredit verməsinin azalması. Dollarlaşma problemi Calvo (1998) araşdırmasında qeyd etdiyi kimi; kapital axınında qəfil dayanmalar və çıxışlara qarşı qırıla bilən bir quruluş sistemin mövcudluğu Risk mükafatlarında hərəkətlərə qarşı yüksək həssaslıq, risk qavrayışı. İflas riski (risk mükafatları) artımdan asılı olaraq dərhal və geniş miqyasda artır. İnkişaf etməkdə olan bazar iqtisadiyyatlarının antitsiklik pul-kredit siyasətini həyata keçirməməsi səbəbləri iki əsas başlıq altında toplamaq olar. Bunlardan birincisi; pul siyasətinin transferi mexanizmdə dominant amillərin olmasıdır. İkincisi isə dalğalanma qorxusudur. Beləki, bəzi inkişaf eləməkdə olan ölkələrin mərkəzi bankının tətbiq elədiyi pul siyasəti, inkişaf eləmiş ölkələrin istifadə elədiyi antitsiklik tənzimləməsi ilə uyğunlaşmamaqdadır. İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə kapital axınının qəfil tərsinə çevrilməsi nəticəsində valyuta məzənnəsində sabitliyin bərpası və inflyasiyanın hədəflənmiş inflyasiyaya uyğunlaşdırılması üçün pul siyasəti strategiyasının nələrə əməl ediləcəyi ilə bağlı fikir birliyi yoxdur. Son dövrlərdə kapital axınlarda ani dayanma problemi qarşısında ölkələrin valyuta məzənnəsindəki hərəkətləri elastik bir inflyasiyaya hədəfləmə rejiminin vacibliyini ortaya qoyur. Belə bir strategiyada mərkəzi bank təkcə inflyasiyaya, hasilat boşluğuna deyil, həm də məzənnəyə cavab verəcək və sabitləşdirəcək pul siyasəti həyata keçirməli olacaqdır. İnkişaf etməkdə olan ölkələr antitsiklik pul-kredit siyasəti həyata keçirə bilmirlər. Bu problem dəyişkənlik (dalğalanma) qorxusudur ki, bunu açıq iqtisadiyyatın dilemması ( qərarsızlığı) da adlandıra bilərik. İnkişaf etməkdə olan bazar iqtisadiyyatları arasında tam üzən məzənnə rejimi tətbiq edən mərkəzi bankların sayı çox azdır. Bir çox inkişaf etməkdə olan bazar iqtisadiyyatları rəsmi olaraq (de-yure) üzən məzənnə rejimini tətbiq etdiklərini bildirsələr də, əslində faktiki məzənnələrdə görünür ki, onun sərbəst dalğalanmasına imkan vermirlər (de-fakto). Çünki valyuta məzənnələrində baş verən qəfil və genişmiqyaslı hərəkətlər bu iqtisadiyyatlar üçün qeyri-sabitlik mənbəyi olur. Nəzəriyyədə inkişaf eləməkdə olan bazar iqtisadiyyatlarında tətbiq edilən makroiqtisadi siyasətlərin antitsiklik tənzimləmə funksiyasınıa uyğunluğu ilə əlaqədar az sayda tədqiqatlar mövcuddur. Pul siyasəti ilə bağlı araşdırmaların sayının məhdud olması ilə əlaqədardır siyasətin siklikliyini ifadə etmək üçün pul siyasəti (pul siyasətinin mövqeyi) vasitəçi ölkənin valyuta məzənnəsinə üstünlük verməsindən asılıdır.
Yüklə 46,37 Kb. Dostları ilə paylaş:
|