Aparan yol kimi
Yüklə 9,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
mövcudluğundan asılıdır. Hətta ən sağlam toxum su və torpaq
olmadan, qaya üzərində bitə bilməz. Keçid dövründə belə mühitin formalaşdırılması Azərbaycan üçün ümummilli strateji əhəmiyyətə malik mədəniyyət haqqında elm - kulturologiyanın qabaqlayıcı inkişafi üçün dövlət tərəfindən zəruri şəraitin yaradılmasıdır. Müasir dünyada kulturologiya insan, cəmiyyət və dövlət, pozitiv həyat fəaliyyəti texnologiyaları, cəmiyyətin tərəqqipərvər modernləşdirmə metodları haqqında universal biliklər sistemi kimi ictimai-humanitar elmlər silsiləsində daha çox təsdiq olunur. O, elmi-humanist dünya görüşün, davamlı ictimai və insan inkişafının, dövlət quruculuğu və idarəetmənin mürəkkəb problemlərinin effektiv həlli yollarının tarixi-nəzəri əsasına çevrilməkdədir. Kulturologiya cəmiyyətin inkişafının idarəedilməsinin effektiv modelləri və sosial-mədəni fəaliyyətin yeni növlərinin layihələndirilməsinə, Azərbaycan Dövlətinin tərəqqisini təmin edən düzgün siyasi qərarların qəbul edilməsinə yardım edən, zamanın tələblərinə uyğun, praktik tövsiyələrin hazırlanmasına imkan verir. Sistemli kulturoloji təhlil və sahələrarası tədqiqatlar imkan yaradır ki, Azərbaycan mədəniyyətinin müasir inkişaf səviyyəsinə dünya sivilizasiyası kontekstində elmi qiymət verilsin, onun sistem, ayn-ayn sahə və müəssisələrinin təkmilləşdirilməsi üzrə praktik vəzifələr müəyyənləşdirilsin. Kulturologiya mədəniyyət sahəsində investisiya siyasətini düzgün formalaşdırmağa, intellektual potensialın inkişafına yardım edən 355 Fuad Mammadov Kulturologiva effektivli haval v» faalivvata aparan vol təhsil və maarifçilik məsələlərinin effektiv həll edilməsinə stimul verir. Nəhayət, o, Azərbaycanın beynəlxalq nüfuzunun möhkəmlənməsinə və onun sivil dünya birliyinə inteqrasiyasına yardım edən effektli mədəni xarici siyasətin formalaşdınlmasında açar rolunu oynayır. Dahi Nizami qeyd edirdi ki, elmin inkişaf prosesi kainat qədər sonsuzdur. Kulturologiya insanın çoxcəhətli həyat fəaliyyəti haqqında sistemli sahələrarası elm kimi, bu sonsuz prosesdə öz layiqli yerini tutaraq, inkişafının yeni üfüqlərini fəth edir. Onun yüksək elmi statusunun ardıcıl inkişafi sosial həyatın bir çox sirlərinin açılması, insan inkişafının məntiqi-tarixi qanunlarının aşkarlanması, Yeni Dövrün başlanması ilə güclü impuls almış dünyanın rasional dərki və anlamından ibarət qeyri-adi imkanlarının təzahürü ilə baş verir. Bu gün kulturologiya, uzunmüddətli inkişafdan sonra, sistem xarakterli mürəkkəb problemlərin həll edilməsi üçün universal elmi-nəzəri və metodoloji əsas olmuşdur. O, imkan verir ki, həll edilməsi üçün obyektiv şəraitin yarandığı yeni tarixi vəzifələr, sosial həqiqətlər qabaqlanaraq, formula edilsin. Kulturologiya, dünya mədəniyyətinin tarixi inkişaf təcrübəsinin təhlilinə istinadən, xalqın həyati maraqlarını əks etdirən dəyərlər sistemini formalaşdırır. O, dövlət quruculuğu prioritetlərinin yaradılmasında düzgün strateji məqsəd və vəzifələrin müəyyənləşdirilməsi üçün şərait yaradır. Bu, dövlətin daxili və xarici siyasətinin təkmilləşdirilməsi üçün elmi baza kimi,.kulturologiyanın strateji əhəmiyyətini şərtləndirir. Müasir elm və yüksək texnologiyalar insan, cəmiyyət və təbiətin dəyişdirilməsi üzrə qeyri-məhdud imkanlara malikdir. Lakin bu perspektivlərin neqativ tərəfi də var. Onlar bəşəriyyətin özünün mövcudluğu üçün böyük təhlükələr yarada bilər. Kulturologiya bu mürəkkəb intellektual-etik problemin həlli üçün ən qiymətli açardır. O, təhlükəsiz inkişafın tələblərinə və ictimai maraqlara cacvab verən düzgün humanist siyasət və idarəetmə mədəniyyətinin formalaşdırılması yolu ilə elm və əxlaqın harmonizasiyasına imkan yaradır. Kulturoloji təhlil göstərir ki, müasir dünyanın dialektik ziddiyyətlərinin həlli demokratiyanın prinsip və dəyərləri, yüksək ruhi mədəniyyətin tələbləri əsasında xalqın maraqlarından çıxış edərək həyata keçirilməlidir. Bəşəriyyətin məhvinə, zorakılıq və şərə 356 Fuad Mammadov Kulturologiya cffcktivli havat va faaliyyala aparan yol aparan mənəviyyatsız sivillikdən, həyat və sülh naminə yaradıcılıqdan qəti imtina etmək lazımdır. Bunu yalnız iki dayaq üstündə : elmi bilik və humanist etika üzərində qurulan yüksək ruhi mədəniyyətin formalaşdırılması yolu ilə həyata keçirmək olar. Kulturologiyanın ölkəmiz üçün əməli əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, o, Azərbaycanın vətəndaş cəmiyyətinə keçidini təmin edən bir çox sosial problemlərin həlli üçün şərait yaradır. Milli mədəniyyətin dirçəldilməsi və modemləşdirilməsində hökumətə yardım məqsədi ilə kulturoloji proqram və layihələrin hazırlanıb reallaşdırılması, ölkənin sosial-mədəni inkişafı ilə bağlı qərarlar layihəsinin kulturoloji ekspertizası; təhsil və maarifin inkişafının yeni kulturoloji modellərinin yaradılması; Azərbaycan mədəniyyətinin demokratikləşdirilmə proseslərinin ictimai kulturoloji monitarinqi Azərbaycanda vətəndaş cəmiyyətinin inkişafında aktual praktik əhəmiyyət daşıyır. Sülh mədəniyyətinin inkişafı və insan münaqişələrinin həllində,a ailənin möhkəmləndirilməsi və insanın sağlamlığının qorunmasında, müxtəlif dinlərin əməkdaşlığı, uşaqların, gənclərin və qadınların inkişafı, əhaliyə xidmət mədəniyyətinin yüksəldilməsi və sahəsinin genişləndirilməsi, əhalinin sosial cəhətdən sıxılmış təbəqəsi və qocalann müdafiəsində kulturologiyanın əməli əhəmiyyəti çox yüksəkdir. Mədəni kapitalın düzgün formalaşdırılması üçün ən effektli alət kulturoloji texnologiyadır. Mədəniyyətin kapitalı insani və sosial kapitaldır. Mədəniyyətin insani kapitalı olan intellektual, mənəvi əmək — başlıca sistemyaradıcı bənd olmaqla, insanın həyat fəaliyyətini təmin edən ruhi və maddi dəyərlərin yaradılmasının mənbəyidir. O, mədəniyyətin sosial kapitalının - elmi-təhsil, tibbi, bədii, normativ- dəyər, texnoloji, iqtisadi, maliyyə, idarəetmə, informativ və s. yaradılmasının təməlidir. Öz növbəsində, mədəniyyətin sosial kapitalıailə, cəmiyyət və dövlət institutlarının köməyi ilə insan mədəni kapitalının yenidən hasil edilməsinə yardım edir. Mədəni kapitalın formalaşdırılması, bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə olan daxili və xarici şərtlərin təsiri ilə baş verir. Daxili şərtlər eyni fakt və hadisələrin müxtəlif insanlar tərəfindən qavramlmasmın genetik faktorları, psixologiya və xarakteri ilə müəyyənləşir. Hər bir insanın fərdi mədəniyyəti onun psixologiya, xarakter və fərdi təcrübəsini əks 357 Fuad M^mmadot Kulturologiva effektiv» bayat va faalivYaıa aparan vol etdirir. İnsanın davranışında təzahür olunan xarakteri fərdi mədəniyyətin mühüm indikatorudur. Xarakter onun fərdi eneıji formasını, psixologiyası və həyat fəaliyyətinin məntiqini təmsil edir. Bu forma insanın düşüncə mədəniyyəti, hiss və davranışında əks olunur. İnsanın mədəniyyəti və taleyini müəyyən edən xarakterin formalaşmasında psixologiyanın əhəmiyyəti böyükdür. Lakin psixologiya çox halda insanın güenetikası ilə də şərtlənir. Buna görə də tərbiyə prosesində insan xarakterinin genetik xüsusiyyətlərini nəzərə almaq zəruridir. Bu baxımdan, insanın və insan cəmiyyəti xarakterinin genetik xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi üçün etologiya (heyvanların davranışı haqqında elm) üzrə toplanmış müşahidələrdən istifadə edən bioloq alimlərdən - K.Lorensin, N.Tinberqin, K.fon Frişin elmi tədqiqatlarının nəticələri maraqlıdır. Onların irəli sürdükləri “İnsan mədəniyyətinin instiktiv əsası” nəzəriyyəsi heyvanların sabit davranışlarında əks olunan həyat instinktlərini insan təbiətinin təbii mənbələri ilə eyniləşdirir. Burada yaşayış yerinin tikilişi, “izdivac rəqsləri”, nəslartırma qayğıları, səs və vizual siqnallarıb ötürülməsi, kollektiv “məişət” və s. nəzərdə tutulur. İnsanın ruhi mədəniyyətinin formalaşdın İmasının zahiri şərtləri cəmiyyətin sosial-mədəni mühiti, onlann təhsil və tərbiyəsinin məzmun və keyfiyyəti, ictimai münasibətləri, ölkədə iqtisadi, sosial, ekoloji və siyasi situasiya ilə müəyyənləşir. İrsi keyfiyyətlər və psixologiya ilə bərabər xarakter, həm də, insanın ətraf mühit şəraitinə uyğunlaşması nəticəsində yaranan təhsil, tərbiyə, təcrübə və həyat tərzindən də asılıdır. Ayn-ayn fərdlərin bir yerdə götürülmüş mədəni eyniliyi, sosial qrup, millət və ya cəmiyyəti səciyyələndirən sosial mədəniyyəti təmsil edir. Etnik, milli, dini, siyasi və digər mədəniyyətlər bunlardandır. İnsan mədəniyyətindəki fərqlər çox zaman, müxtəlif insanlarda və xalqlarda özünəməxsus tərzdə təzahür olunan, mədəniyyətə həssaslıq dərəcəsi ilə şərtlənir. Bu gün kulturologiya dövlət iqtisadi proqram və layihələrinin həyata keçirilməsinin effektiv elmi aləti kimi də vacib və zəruridir. Belə ki, kiçik və orta sahibkarlığın inkişafı, eləcə də yoxsulluğun azaldırlması və iqtisadi inkişafla əlaqədar layihələr əhalinin yenidənhazırlanması, təlimlənməsi və maariflənməsi üzrə xüsusi kulturoloji proqramların hazırlanıb reallaşdınlmasını tələb dir. Bu proqram və layihələr ümumi mədəni səviyyənin, istehsal və istehlak 358 Fuad Mammadov Kullurnlogiva cffeklivli hovat va faalivvaıa aparan vol mədəniyyəti, hüquqi və idarəetmə mədəniyyəti, resurslardan səmərəli istifadəni stimullaşdınlması və regionlarda effektiv istehsalın yüksəldilməsinə imkan verəcəkdir. Əhalinin təlimləndirilməsinin interaktiv kulturoloji proqramları, diskussiya və debatlar Azərbaycanın sosial infrastrukturu və vətəndaş cəmiyyətinin inkişafina yardım, ictimai rifahın yüksəlişi, ölkədə demokratik dövlət mədəniyyətinin inkişafı və möhkəmləndirilməsinə xidmət edir. Bu fəaliyyət fərdi mülkiyyət, vətəndaşların özünüidarəsi, yeni iş yerlərinin açılması, respublikanın regionlarında müasir sosial-iqtisadi infrastrukturun inkişafı üçün yeni imkanlarının axtarışının məhsuldarlığına yardım edə bilər. Kulturoloji treninqlər region əhalisinin sosial-iqtisadi inkişaf üzrə maraq və tələbatlarının müəyyənləşdirilməsinə və onlann demokratik ölkələrin beynəlxalq siyasəti, ölkənin milli maraqlanna cavab verən ictimai işlərə fəal cəlb edilməsinə yardım edəcəkdir. Bu ölkədə struktur islahatlann genişləndirilməsinə və dərinləşdirilməsinə, sosial ədalətin səviyyəsi yüksəldilməsinə, korrupsiyanın səviyyəsinin azaldılmasına, sosial- iqtisadi və siyasi stabilliyin möhkəmləndirilməsinə imkan verəcəkdir. Sərmayə, vergi,gömrük, maliyyə-kredit siyasəti ilə birgə bu fəaliyyət respublika əhalisinin (eləcə də qaçqın və məcburi köçkün) həyat səviyyəsi və onun keyfiyyətinin yüksəlməsinə, vətəndaşların dövlətdən asılılığının azalmasına və onlarda liberalizm və iqtisadi azadlıq prinsiplərinə əsaslanan demokratiyanın real imkan və üstünlüklərinə inam hissinin möhkəmlənməsinə imkan verəcəkdir. Azərbaycan regionlarında yeni kulturoloji texnologiyaların tətbiqi, bəşəriyyətin sosial-mədəni təcrübəsi haqqında universal biliklərin ötürülməsi və praktik istifadəsi ölkənin tərəqqisi üçün böyük perspektivlər açacaqdır. Sosial-mədəni inkişafı, millətin mənəvi sağlamlığına nail olmaq, ölkə vətəndaşlarının maddi rifahı və təhlükəsiz inkişafında idarəetmə mədəniyyətinin inkişaf etdirilməsi və onun təkmilləşdirilməsinin aparıcı əhəmiyyətə malikdir. İdarəetmə mədəniyyətinin aşağı səviyyəsi nəinki effekti olmayan inkişafa, həm də özündə siyasi, iqtisadi və mənəvi böhran, humanitar və ekoloji fəlakət təhlükəsi ehtiva edir. Yüksək idarəetmə mədəniyyəti rəhbərdə tarix, dünya mədəniyyəti nəzəriyyəsi, eləcə də tarix, iqtisadiyyat, fəlsəfə, məntiq, psixologiya, sosiologiya, antropologiya, etnoqrafiya, dinşünaslıq və 359 Kuad Mammadov KqUurologiya effekljvli havat va faaliwata aparan vol digər elm sahələrinin nəzəriyyəsi sahəsində ciddi biliklərin mövcudluğunu tələb edir. Bu zaman idarəçi güclü məntiq, incə psixologiya və yüksək etikaya, fərdi insan mədəniyyəti haqqında biliklərə malik olmalıdır. Bütün bunların peşəkarlıq vərdişləri və rəhbərin praktik təcrübəsi ilə ahəngi düzgün siyasi, iqtisadi və sosial qərarların qəbul edilməsini təmin edir. Yüklə 9,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|