Arenlar va aromatik uglevodorodlar

O‘rin almashishning yo‘nalishi. 
Aromatik yadroda o‘rin almashinish 
reaksiyalari quyidagi qoidaga bo‘ysinadi: 
1. Kirib keluvchi guruhning aromatik yadrodagi o‘rni yadrodagi o‘rinbosar(lar) 
xarakteri bilan belgilanadi; 
Е
+
Н
Е
Н
Е
+
+
+ НВ
E
В
-
+
E
H

---

2.O‘rinbosarlar ikki guruhga bo‘linadi: a) birinchi guruh o‘rinbosarlari, bular 
yadroga kirib keluvchi zarrachani o‘ziga nisbatan orto-, para- holatlariga 
yo‘naltiradi, bular:-ON, -NR
2
, -NHR, -NH
2
, -OR, -NHCOR, CH
3
, -R, -Cl, -Br, -I. b) 
ikkinchi guruh o‘rinbosarlari, bular kirib keluvchi zarrachani meta- holatga 
yo‘naltiradi: -N
+
R
3
, -NO
2
, -CN, -SO
3
H, -CX
3
, -CHO, -COR, -COOH, -COOR 
Yo‘naltirish (oriyentatsiya) sababi:
agar biz elektrofil almashinishda reaksiya 
mahsuloti 

- va 

-komplekslar orqali hosil bo‘lishini eslasak va ularda elektron 
taqsimlanishini ko‘rsak: 

-kompleks hosil bo‘lgan vaqtda musbat zaryadni neytrallashda o‘rinbosarlar 
ham ishtirok etadi. Agar o‘rinbosarda elektron jufti bo‘lmasa (CH
3
-,R-, kabilar) u 
holda bular hosil bo‘lgan musbat zaryadni neytrallash uchun C-C bog‘ elektronlarini 
induktiv ta’siri hisobiga sodir bo‘ladi. 
 
 
Galogenlarning yo‘naltirish ta’siri
. Aromatik yadroda o‘rinbosar galogen 
bo‘lganda, u kuchli manfiy induksion va kuchsiz musbat mezomer ta’sirga ega. 
Reaksiya vaqtida esa mezomer ta’sir kuchli ta’sir qiladi. 
 
 
 
 
 
+
+
- H
+
X
+
X
2
+
+