Asilbek Salohiddinov

IDEAL GAZ QONUNLARI

Boyl-Mariott qonuni.
Berilgan miqdordagi gazning o’zgarmas haroratdagi hajmi shu gazning bosimiga teskari proporsionaldir. Gaz bosimining necha marta oshishi gaz hajmining shuncha marta kamayishiga olib keladi.

𝑃_{1 =} 𝑉₂
=> P₁∙V₁=P₂∙ V₂ yoki PV= const (T=const, m=const)

𝑃₂ 𝑉₁

Gey-Lyussak qonuni.

O’zgarmas bosimda o’zgarmas gaz massasining hajmi gazning absolyut temperaturasiga proportsional bo’ladi

Gaz absolyut haroratining necha marta oshishi gaz hajmining shuncha marta oshishiga olib keladi.

𝑉_{1 =} 𝑇₁
=> ^𝑉1 = ^𝑉2 yoki ^𝑉=const (P=const, m=const)

𝑉₂ 𝑇₂
𝑇₁ 𝑇₂ 𝑇

Sharl qonuni.

O’zgarmas bosimda o’zgarmas gaz massasining hajmi gazning absolyut temperaturasiga proportsional bo’ladi

Hajm o’zgarmas bo’lganda gaz absolyut haroratining 2 marta oshishi gaz bosimining 2 marta oshisiga olib keladi.

𝑃_{1 =} 𝑇₁
=> P₁∙T₂=P₂∙ T₁ yoki ^𝑃=const (V=const, m=const)

𝑃₂ 𝑇₂ 𝑇
Klayperon tenglamasi (ideal gaz holat tenglamasi)
^𝑃0𝑉0 = ^𝑃1𝑉1 = 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡 (m=const)
𝑇₀ 𝑇₁

Klapeyron-Mendeleev tenglamasi

Fizikada gazning normal holati deb, uning T=273,15 K va P= 101,325 kPa bosimdagi holati qabul qilingan. Gazning xajmini normal sharoitga keltirish uchun formuladan kelib chiqadigan tenglamadan foydalaniladi:
_{V =} T_𝑜 ∙ P₁ ∙ V_{1 =} 273,15 ∙ P₁ ∙ V₁

^𝑜 P_𝑜 ∙ T₁
101,325 ∙ T₁

1 mol gaz P₀ = 101,325 kPa, T₀=273,15 K da V₀=22,414∙10^-3 m³
(yoki 22,4 l) bo’ladi.

𝑃₀𝑉_{0 =} 𝑃₁𝑉₁
=> V
₌ T_𝑜 ∙ P₁ ∙ V₁

𝑇₀
𝑇₁
^𝑜 P_𝑜 ∙ T₁

Klayperon tenglamasining chap tomonini ^𝑃0𝑉0 ni R xarfi bilan
𝑇₀
belgilaymiz. U xolda n mol ideal gaz uchun:
PV=nRT yoki PV= ^𝒎 RT PVM=mRT (n = ^𝑚)
𝑴 𝑀
Bu tenglama Klapeyron-Mendeleev tenglamasi nomi bilan yuritiladi (bu yerda: m-gazning massasi, M – uning molekulyar massasi. m/M = mol soni). Bu tenglamadagi R – gazning universal doimiysi deb ataladi. Uning qiymatini xisoblash qiyin emas.

1. 
   1 mol gaz standart sharoitda (273,15 K va 1 atm, bosimda) 22,4 l xajmni egallashidan foydalanib, R ning qiymatini xisoblaymiz:
   

_{R =} 𝑃₀𝑉₀
𝑇_0
= 1 atm∙22,4 l _{= 0,08206}
1 mol ∙273,15 K

_{R =} 𝑃₀𝑉₀
𝑇_0
=101,325 kP∙22,4 l _{= 8,3144}
1 mol ∙273,15 K

_{R =} 𝑃₀𝑉₀
𝑇_0
=760 mm Hg ustuni∙22,4 l _{= topib qo’ying}
1 mol ∙273,15 K

Yana shuni aytib o’tamizki, agar gaz suv ustida yeg’ilsa
273,15 ∙ P₁ ∙ V₁

V_𝑜 =


101,325 ∙ T₁

tenglama yordamida V₀ ni xisoblash uchun suv bug’ining ayni temperaturadagi bosimi (h) ni xisobga olish kerak. Masalan, suv ustida yigilgan gazning bosimi, atmosfera bosimi B dan suv bug’ining ayni temperaturadagi bug’ bosimi h ni ayirib tashlangan qiymatiga tengdir.

P = V - h

bu yerda: V - atmosfera bosimi, h - suv bug’ining ayni temperaturadagi bosimi. Umuman, gazlar aralashmasining bosimi xaqida Daltonning partsial qonuni mavjud. Bu qonun quyidagicha ta’riflanadi: bir- biriga kimyoviy ta’sir ko’rsatmaydigan gazlar aralashmasining bosimi aralashmadagi ayrim gazlarning partsial bosimlari yeg’indisiga teng: P = P₁+P₂+P₃+...
Bu yerda: P umumiy bosim, P₁ P₂, P₃ va hokazo aralashmadagi ayrim gazlarning partsial bosimlari.

Misol-1: Hajmi 25 l bo‘lgan idishga 20 ^oC harorat va 230 kPa bosimda kislorod to‘ldirilgan. Idishdagi kislorodning massasini toping.

l.
Yechish: formuladan V_o topiladi:

O
V_o, 
2
pVT_o p_oT
_ 230 25 273 _{ 52,87} 101,325 293

Normal sharoitdagi hajm asosida kislorodning massasini

m _
M
formula asosida topish mumkin:
V



22,4

_{m } VM

22,4

_ 52,87  32

22,4

 75,53 _g.

Misol-2: 30 ^oC harorat va 202,65 kPa bosimda vodorod xlorid va vodorod bromid aralashmasining zichligi 4,7257 g/l. Aralashmadagi tarkibiy qismlarning massa ulushlari topilsin.
Yechish: Dastlab gazlar aralashmasining normal sharoitdagi hajmini topamiz, buning uchun Klapeyron tenglamasidan foydalanamiz:

_{V } pVT_o
 202,65 1 273



 1,8

o
p_oT 303 101,325 ^l.
Endi 1 mol aralashmaning molyar massasini topsak:
1,8:4,7257=22,4:x; x=58,81 g/mol.
(Aralashmaning molyar massasini Mendeleev–Klapeyron tenglamasi yordamida ham topish mumkin:

_{M } mRT
pV
_ 4,7257  8,314  303 _{ 58,75} 202,65 1
g/mol).

Bu qiymat asosida har bir gazning modda miqdori va massasini o’rtacha molyar massa formulasidan foydalanib topamiz:
_{58,75 } v_HCl 36,5  v_HBr 81 _.
^vHCL ^{ v}HBr
Mazkur tenglama yechilsa: v_HCl=0,5 mol; v_HBr=0,5 mol. Gazlarning massalari:
m_HCl=0,5·36,5=18,25 g, v_HBr=0,5·81=40,5 g.
^HCl^{=31,06 % va }HBr^{=68,94 %.}

Misol-3: −27°C va 23,4 mm.sim.ust. bosimda 2 ml gazda qancha molekula bo‘ladi.

Yechish. Dastlab gazning normal sharoitdagi hajmini hisoblaymiz:

Shuncha hajmli gazdagi molekulalar sonini hisoblaymiz. 22400 ml gazda --------- 6,02∙10²³ ta molekula mavjud.
0,0683 ml gazda --------- x ta molekula mavjud x = 1,835∙10¹⁸ ta.
Misol-4: Gazning 1 litr hajmi 0°C va 0,1 MPa bosimda 1,94 g massaga ega bo‘lsa uning molyar massasini hisoblang.
Yechish. Berilgan qiymatlami Mendeleyev - Klapeyron tenglamasida yechish uchun kerakli birliklarda ifodalab (R = 8,31, T = 0°C = 273K; P = 0,1 MPa = 10⁵Pa = 10⁵ N/m²; V=1 litr = 10⁻³m³) quyidagini olamiz:
M = mRT/(PV)=1,94∙8,31∙273/10⁵∙10⁻³ =44 g/mol.

KIMYOVIY TENGLAMALAR

Kimyoviy reaksiya - bu bir (yoki bir nechta) modda(lar)ning boshqa modda(lar)ga aylanishi
Kimyoviy tenglama - bu kimyoviy reaksiyalaming kimyoviy formulalar yordamida ifodalanishidir.
Zaruriyat tug‘ilsa, koeffitsientlar yordamida tenglama tenglab olinadi.


→
Kimyoviy reaksiyalarda chap tomondagi atomlar soni o’ng tomondagi atomlar soniga teng bo’lishi kerak, buning uchun koeffissentlardan foydalaniladi. NaOH yonida turgan 2 raqami shuning uchun qo’yilgan.

Kimyoviy reaksiyalar reaksiyaga kirishayotgan dastlabki moddalar (reagentlar) va reaksiya mahsulotlari sonining o‘zgarishi asosida
Birikish	O’rin olish	Parchalanish	Almashinish
ikki yoki undan ortiq moddadan bitta yangi modda olinadi: A + B + ... = C;	oddiy modda murak- kab moddaning tarki- biy qismi o‘rnini oladi, natijada yangi oddiy va murak-kab moddalar hosil bo‘ladi: AB +C = AC + B;	bir moddadan bir necha yangi modda hosil bo’ladi: C = A + B + ...;	murakkab modda- larning tarkibiy qismlari o‘zaro o‘rin almashadi: AB + CD = AD + BC;
hamda energiya yutilishi yoki chiqishiga qarab sinflanadi.
Issiqlik (energiya) yutilishi bilan boradigan reaksiyalar endotermik (endo-ichkari) reaksiyalar deb ataladi. N2+ O2 = 2NO –181 kJ		Issiqlik (energiya) chiqishi bilan boradigan reaksiyalar ekzotermik (ekzotashqari) reaksiyalar deb ataladi S + O2 = SO2 + 297 kJ

KIMYOVIY STIXOMETRIK QONUNLAR

Qonun tarifi	Ochilgan yili va avtori	Izox
Massaning saqlanish qonuni
Reaksiyga kirishgan modalarning massasi hosil bo’lgan moddalarning massasiga teng bo’ladi	Rus olimi Lomonosov 1748	Misol uchun: ^H2^+Cl2^→^2HCl 2g 71g 73g