Aslanova nozima hakimovna maktabga tayyorlov guruhi bolalarida matematik tasavvurlarni rivojlantirishning metodik asoslari
Maktabgacha yoshdagi bolalarni matematik tasavvurlarini rivojlantirish
Yüklə 253,29 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.2. Tajriba-sinov ishlari natijasi.
|
Maktabgacha yoshdagi bolalarni matematik tasavvurlarini rivojlantirish
bo‘yicha eksperimental tajriba-sinov ishlanmasi (tayyorlov guruhi bo‘yicha) Mashg‘ulot mavzusi Pedagogik vazifalar Ish mazmuni Markazda ishlash Intellektual o‘yinlar hamda mashqlar Bolalarni bir-galikda o‘ynash malakalarini mus-tahkamlash, jamoa tuyg‘usini rivojlantirish Yangi mavzu materialini muayyan usullar bilan turli vaziyatlarda bosqichma-bosqich o‘rgatish Qurish-yasash va matematika markazida o‘ynash Sanoq va miqdor Bolalarni ko‘rgazmali qurollar va multimedia vositalari yordamida, shuningdek, ognli va ravon sanash, miqdoriy o‘lchash hamda misollarni yechishda ritmik tezlik o‘zgarishini yuzaga chiqarishga o‘rgatish Matematik tafakkur va amaliy faoliyatning uyg‘unligiga ko‘maklashish Ilm fan va tabiat markazida suv, qum va boshqa jismlarni o‘lchov vositalari yordamida o‘lchash Kattalik Kattalik tushunchasining tushunarli bo‘lishiga erishish, xotira va diqqatni jamlash malakasini rivojlantirish Bolalarning matematik o‘yinlarda improvizatsiya qilishga intilishlarini rag‘batlantirish Qurish-yasash va matematika markazida lego va kubiklar bilan eng baland bino o‘yinini o‘ynash
Geometrik shakl- larning belgilarini, xususiyatlarini Shakllarni so- lishtirishning barcha (ko‘rgaz- Qurish-yasash va matematika markazida tushungan holda nutqda ifodali aks ettirishni o‘rgatish mali, og‘zaki, amaliy) usullarni takrorlash, geometrik shakllar bilan o‘ynaladigan o‘yinlarni o‘z vaqtida boshlash va tugallash oddiy va mu- rakkab tangrammalar bilan jamoaviy o‘ynash Fazoda mo‘ljal olish Bolalarda fazoda mo‘ljal olish malakalarini shakl- lantirish Bolalarda oldin o‘rgatilgan o‘ziga va atrofdagi buyumlarga nisbatan mo‘ljal olish malaka va ko‘nikmalarini mustahkamlash Qurish-yasash va matematika markazida o‘ynash Vaqtga nisbatan mo‘ljal olish Bolalarda vaqtga nisbatan mo‘ljal olish malakalarini shakllantirish Kundalik tartib asosida vaqtga nisbatan mo‘ljal olish malaka-larini shakllantirish Sahnalashtirish va dramma markazida ish- lash Tajriba sinov jarayonida matematik (individual, guruhli, jamoaviy) mashg‘ulotlarda bolalarga nafaqat muayyan qoidani yod oldirish, balki, oddiy kundalik hayotda ham sanoq va miqdor, kattalik, geometrik shakllar, fazoda mo‘ljal olish va vaqt tushunchalarini o‘rgatish, ularni sanash imkoniyatlari bilan tanishtirish, sodda misol va masalalarni yechishda improvizatsiya qilishga o‘rgatish orqali yaxshi natijalarga erishildi. Mashg‘ulotlarda bolalarga turli darajadagi murakkab, oddiy misollar va masalalar bo‘yicha ijodiy topshiriqlar berib borildi. Bolalar matematik faollikni rivojlanish darajasi natijalari ijobiy dinamikaga ega bo‘ldi, yaxlit olganda nazorat bosqichida matematik faollikning rivojlanish darajasi 24 %ga ortdi. Shubhasiz, faraz tasdiqlandi: matematik amallarni o‘yinlar va interfaol usullar bajarishni o‘rgatish intellektual faollikning rivojlanishida samarali vosita bo‘ldi. Chunki, bolalarni matematik tasavvurlarini rivojlantirish mashg‘ulotlari tizimli tarzda olib borildi. O‘quv yili davomida matematik misollarni yechishni o‘rgatish natijaviyligining ko‘rsatkichlari maktabgacha yoshdagilarning har xil tadbirlar (o‘yinlar, konkurslar, viktorinalar va h.k.)da ishtirok etishlari mumkinligidadir. Tadqiqotning maqsadiga erishildi va vazifalari tugal bajarildi. 3.2. Tajriba-sinov ishlari natijasi. Bolalarni matematika o‘qitish muammolarini zamonaviy tushunish ularni faoliyat va ijodiy o‘yinlar asosida matematika bilan muloqotga jalb qilishni ko‘zda tutadi. Matematika hamisha (harakatlar, nutq va o‘yinchoqlar bilan bir qatorda) bolalarning umumiy rivojlanishini zaruriy sharti bo‘lib kelgan. Matematik tasavvurlarni rivojlantirishning birmuncha muhim vositalaridan biri bolalarning shaxsiy matematik qiziquvchanligi hisoblanadi. Maktabgacha tayyorlov guruhlarida matematika amallarni bajarishga o‘rgatish qiziqarli va ayni vaqtda maktabgacha ta’lim tizimida matematikaning rivojlantirishning dolzarb shakllaridan biridir. Elementar matematika emotsional, psixologik, ijtimoiy ta’sirning katta potensialini egallaydi. U aynan birgalikdagi matematik-ijodiy faoliyatda shakllanishi mumkin bo‘lgan shaxsiy sifatlarning rivojlanishiga ulkan ta’sir ko‘rsatadi. Jamoaviy intellektual mashg‘ulotlar barcha bolalarga istisnosiz bolaning o‘z matematik rivojlanishida qanchalik tez siljishidan qat’iy nazar ijobiy natijalar beradi. Avvalo, ular emotsional tarzda g‘oliblik olib keladi. Bolaning emotsional sohasi matematika bilan doimiy muloqotda boyiydi. Bolalarga mashg‘ulotlarda audioyozuvlarda namoyish etiladigan boshqotirmalarni yechish juda yoqadi, matematik tushuncha va terminlarni eslab qoladilar. Ular o‘zlari muvaffaqiyatli bajargan har bir natijadan samimiy quvonadilar. Ularga bayramlar, tomoshalar, ota-onalar yig‘ilishlari, mehmonlar ishtirokidagi ochiq mashg‘ulotlar, konkurslar, festival va konsertlarda maktabgacha ta’lim muassasasining kichik yoshdagi bolalari va xodimlari, ota-onalar oldidagi “oshkora” chiqishlar quvonch bag‘ishlaydi. Mashg‘ulotlarning tarbiyaviy funksiyasi ham shubhasiz, jamoaviy muloqot shakllaridan biri hisoblanadi. Bolalarda o‘z vazifalarini to‘g‘ri ijro qilish uchun mas’uliyat, shaylik, diqqatni bir joyga to‘plash paydo bo‘ladi. Jamoaviy mashg‘ulotlar bolalarni birlashtiradi, irodani, qo‘yilgan vazifaga erishishda qat’iylikni tarbiyalaydi, jur’atsizlik, tortinchoqlik, o‘z kuchiga ishonmaslikni bartaraf qilishda yordamlashadi. Matematika mashg‘ulotlarida misollar yechish va qurish yasash ishlarida qo‘l barmoqlarining mayda motorikasini ham mashq qildiriladi. Ritm, fantaziya va ijodiy tasavvur tuyg‘usini rivojlantiradi. Matematika misollarni bajarishni o‘rgangancha bolalar o‘zlari uchun matematik raqamlar olami va ularning munosabatlarini kashf qiladilar. Ularda o‘lchash, mo‘ljal olish va matematik hisoblash sifati yaxshilanadi. Ko‘pchilik bolalar uchun matematik amallarni tezkorlik bilan bajarish ko‘nikmalari yaxshilanadi. Bu nafaqat individual rivojlanish, balki tafakkur, ijodiy tashabbuslar, bolalar o‘rtasidagi ongli munosabatlarning ham rivojlanishida vosita hisoblanadi. Matematik va analitik qobiliyatlarning rivojlanishiga ko‘maklashadi. Buning oqibatida bolaning idrok va tuyg‘usi mukammallashadi. Tajribaning yetakchi pedagogik g‘oyasi maktabgacha yoshdagilarning bolalarni intefaol va noan’anaviy usullar vositasida matematik qobiliyatlarini rivojlantirishga ko‘maklashuvchi sharoitni yaratishdan iborat. Ushbu sharoitlar sifatida quyidagilarni e’tirof etish mumkin: 1. Bolalarda matematik qobiliyatlarning rivojlanish darajasi, ko‘rsatkichlari, mezonlari, komponentlari aniqlandi. 2. Maktabgacha yoshdagilarning matematik qobiliyatlarining dastlabki darajasini aniqlash, tashhis davomida olingan natijalarni tahlil qilindi. Tajriba-sinov ishlarida quyidagi texnologiyalardan foydalanildi. Umuman olganda, mavzuning maqsadi turli usullar vositasida tayyorlov guruhi bolalarida matematik tasavvurlarni rivojlantirish hisoblanadi. Bolada hisoblash malakasi, matematik xotira, matematik tasavvur rivojlanadi, matematik misollar va masalalarni yechish ko‘nikmasi shakllantiriladi va unda turli usullarni egallaydilar. Mashg‘ulotlarda bolalarning matematik ijodiy qobiliyatlari misollarni yechishda, matematika ostida ijodiy harakatlanishda, o‘yin faoliyatida improvizatsiyada (o‘yinlar davomida matematik faollashtirishda) rivojlantiriladi. Mashg‘ulotlarda ijro etiladigan matematik qobiliyatning eng muhim sharti quyidagilardir: - turli vaziyatlarda matematik muammolarini hal qilish malakalari va usullarini egallash; - matematik amallarning imkoniyatlarini, ularning mazmun-mohiyati va xususiyatlarini bilish; - matematik kompetensiyaga oid taassurotlarning muayyan zaxirasini his etish; - matematik va umumiy qobiliyatlar majmui (tasavvur, fantaziya, obrazli tafakkur)ning mavjudligi. Tashhis qilish uchun individualma-individual va guruhli mashg‘ulotlar shaklida tashkillashtirilgan ijodiy topshiriqlardan foydalanildi. Mezonlar va baholarga muvofiq matematik qobiliyatlarning uchta darajasi ajratildi: yuqori, o‘rta va past. Maktabgacha yoshdagilarning matematik-ijodiy qobiliyatlarini aniqlashni tashhis qilish bolalarning yashirin maxsus matematik qobiliyatlarini aniqlashda yordamlashishga qodir. Tashhis qilish berilgan mezonlar kontekstida pedagog- ekspertlar tomonidan maktabgacha yoshdagilarning shaxsiy qobiliyatlarini kreativ tarkibiy qismlari darajasini kasbiy pedagogik jihatdan baholashdan iborat bo‘ldi. Aniq maqbul natijani olish uchun maktabgacha yoshdagilarning matematik qobiliyati darajasi mezonini inobatga olgach, matematik qobiliyatlarini aniqlash metodikasi ishlab chiqildi. Metodika nafaqat joriy lahzaga tashhisiy baho berishga imkon berdi, balki maktabgacha yoshdagi tayyorlov guruh bolalarning matematik tasavvurlarini shakllanish dinamikasini kuzatib borish, qator parametrlar bo‘yicha umumiy tashhis qilish imkonini berdi. Topshiriq bilimlarni baholashga emas, balki umuman olganda, kognitiv faoliyatni va qisman matematik fikrlashga doir faoliyatni tadqiq etishga asoslanadi. Tadqiqot davomida foydalanish mumkin bo‘lgan natijalarni taqqoslash uchun ma’lumot olish va xulosa qilish imkonini beradi. Tashxis mashqlar tizimini qo‘llash natijasida to‘plangan empirik materialga asoslanadi. Mashqlar tizimi matematik tasavvurning quyidagi tuzilmaviy tarkibiy qismlarini ochib beruvchi o‘yinli topshiriqlardan iborat: - yuqori tezlikdagi mantiqiy fikrlash qobiliyatni namoyon qilish; -
- tarbiyalanuvchilarning matematik qiziqishlarini bilish; -
moyilligi. Maktabgacha yoshdagi bolalarning tashxisda ishtirok etishiga o‘yinli vaziyat, pedagog bilan ishonchli munosabat va uni o‘tkazishda psixologik jihatdan qulay muhit hisoblanadi. Ekspertning baholovchi fikri istisno qilinadi. Amaliy tashxis qilish topshiriqlari quyidagilardan iborat bo‘ldi. Dastlab tashxis masalasida bir necha yo‘nalishlar belgilab olindi va ular quyidagi mavzularda o‘rganildi. I. Sanoq va miqdor bo‘limini o‘rganishni tashhis qilish. Mazkur tashxis “Tanish sonlarni aytamiz” o‘yini asosida o‘rganildi. Sanoq va miqdor bo‘limi yuzasidan rivojlanish darajasini aniqlash bo‘yicha ishlar amalga oshirildi (topshiriq reaktiv-metrik qobiliyatlarni aniqlash imkonini berdi. Barcha topshiriqlar o‘rtamiyona temp (4 takt)da 4/4 o‘lchamda shakllantirildi). O‘yin maktabgacha yoshdagi bolani matematik imkoniyatlari (o‘lchash, hisoblash, taqqoslash, mo‘ljal olish)da oddiy vazifalarni hal etish vaziyatiga jalb qiladi. Agar bola matematik vaziyatlarni hal etishni bilmasa yoki bajarishdan bosh tortsa, unga stolga taqillatish yoki kaftida qarsak chalish taklif qilindi. Algoritm: 1. Bola uchun tanish bo‘lgan oddiy usulni tanlash. 2. Bolaga ikkala qo‘l bilan ma’lum sur’atda qarsak chalish yoki chertish taklif qilinadi. Bola tomonidan to‘g‘ri takrorlash sinaladi. 3. Natijani ijobiy baholash. 4. Natija to‘g‘ri bo‘lgan holatda tezlikka o‘zgaradi (misollarni tezroq yechish, masalaning mazmunini tezroq tushunish). Baholash mezonlari: tezlashish va sekinlashish bilan uchta tempda masala va misollarni to‘g‘ri yechish tempometrning yuqori darajasi sifatida qayd qilindi; II. Kattalik bo‘limini o‘rganishni tashxis qilish. “Binolar” o‘yini orqali metroritmik qobiliyatlarning rivojlanish darajasini aniqlash. Ekspert bolaga binoni qurish va bir vaqtning o‘zida uning metrik suratini bilan ko‘rsatishni taklif qilinadi. Keyin bolaga binoni boshqa kubiklar bilan tayyorlash taklif etiladi. III. Geometrik shakllar bo‘limini tashhis qilish (Burchakli va burchaksiz shakllar). “Moslik siri” o‘yini hamohang taqqoslash qobiliyatini rivojlantirish darajasini, ya’ni burchakli va burchaksiz shakllarda burchaklar miqdorini anglash qobiliyati, shuningdek, burchakdoshlik xarakterini aniqlash vazifalari amalga oshirildi. IV. Fazoda mo‘ljal olishning rivojlanish darajasini tashhis qilish. “Joyni aniqlaymiz” o‘yini joyni bilishga oid-motorli tasavvurlarning shakllanganlik darajasini aniqlash: o‘ngda, chapda, yuqorida, pastda, o‘rtada... Algoritm: 1.Ekspert bolaga istalgan buyumni biror joyda qo‘yib uning fazoviyjoylashuvini aniqlashni taklif qiladi. Bola narsaning fazoviy joyini aytadi. 2. Ekspert qo‘ygan joyni takrorlash. V. Vaqt bo‘yicha mo‘ljal olishni tashhis qilish. “Kun tartibini nomlang” o‘yini sutka qismlarini nomlash bo‘yicha matematik qobiliyatining shakllanganlik darajasini aniqlash. Mazkur tajribaga Buxoro shahridagi 10-sonli maktabgacha ta’lim muassasasida 2017 yildan 2018 yilgacha ishlash davomidagi shaxsiy natija bilan erishildi va bu erishilgan natijalar 2018 yildan 2019 yilgacha ish amaliyotiga tatbiq etildi. 1-bosqich – boshlang‘ich (tasdiqlovchi) – 2018 yil fevralidan – 2018 yil oktabrigacha muammoni aniqlashni, tashhis materiallarini tanlash va maktabgacha yoshdagilarning matematik qobiliyatlari darajasini aniqlashni ko‘zda tutdi. 2-bosqich – asosiy (shakllantiruvchi) – 2018 yilning oktabridan – 2019 yilning apreligacha oraliqda o‘tdi. Mazkur bosqichda muallif tomonidan maktabgacha yoshdagilarda bolalar matematik malakalarni rivojlantirishga yo‘naltirilgan ishning istiqbolli rejasi ishlab chiqildi, matematik mashg‘ulotlar, tadbirlar, ushbu muammo bo‘yicha mashg‘ulotdan tashqari o‘yinlar o‘tkazildi. 3-bosqich – yakuniy (nazorat) – 2019 yil aprelidan – 2019 yilning may oyigacha muddatni qamrab oldi. Yakuniy bosqichda ishga yakun yasaldi – tashhis belgilangan pedagogik muammolarni hal qilish uchun tanlangan usullar ta’lim shakllarining muvaffaqiyatliligini isbotladi. Tajriba ko‘lami tarbiyachi ishining tarbiyaviy-ta’limiy tizimida aks ettirilgan va bolalarning matematik qobiliyatlarini ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan davlat talablari asosida interfaol o‘yinlar va usullar vositasida rivojlantirishga yo‘naltirilgan. Maktabgacha tayyorlov yoshdagilarning matematik qobiliyatlarini o‘yinlar vositasida rivojlantirish bo‘yicha yakuniy darajasini tashhis qilishning qiyosiy diagrammasi. Yüklə 253,29 Kb. Dostları ilə paylaş:
|