Asosiy adabiyotlar

Virusli kesellikler.Bul kesellik qozǵatıwshıları júda mayda organizmler bolıp, olardıń úlkenligi millimikronlardı quraydı.(10-300). Bul organizmler balıq denesı kletkalariniń ishinde, sitoplazmasında hámde yadrosında parazitlik qıladı. Olardıń forması túrlishe: tayaqsha tárizli, jip tárizli, urshıq tárizli hám t.b. Viruslardıń jetilgen bólegi –varionlar eki komponentlerden, yaǵniy belok hám bir nuklein kislotası (DNK hám yaki RNK dan ibarat) bolıp, basqa mikroorganizmlerden bul ózgeshelikleri menen keskin parq qıladı. Viruslardıń kóbeyiwi hám basqa mikroorganizmlerden parq qilip, viruslardaģı hár bir komponentler bólek ráwishte xojayın organizminiń túrli bólimlerinde sintezlanadı. Soń olar ózara birigedi hám jetilgen virustı payda qıladı. Virusli keselliklerde anıq hám tuwrı diagnoz qoyıw ushın virus qozǵatıwshısın ajıratıp alıw zárur. Bunıń ushın bir qansha usıllar bar. Solardan eń tiykarǵı bul viruslardı kletka kulturasında óstiriw hám electron mikroskopta anıqlaw.Virusologiyalıq tekseriwde kletka kulturasın ajıratıp alıw júda hám awır jumıs bolıp, tek arnawlı ásbaplar laboratoriya sharayatında ámelge asırıw múmkin. Túrli virus túrleri ushın túrli kletka kulturası kerek boladı. Máselen, ayrim viruslar balıqlardan alınģan anıq bir kletka kulturasında rawajlansa basqaları bolsa buǵan bunsha talaptı sezbeydi, yaǵniy bul kesellik penen zıyanlanǵan balıqlardan alınģanba yaki saǵlam balıqlardan alınģan onsha parq qilmaydi. Balıqlardıń virusları haqqındaǵı toplanǵan bárshe materiallar, olardıń ıssıqanlı haywanlardaģı viruslardan parqlarin hám olardıń klassifikasiyasın anıqlawǵa imkan jaratadi. Balıq viruslarınıń ıssıqanlı haywanlar virusınan tiykarǵı parqi sonnan ibarat, balıq virusları túrli temperatura shegarasında jasay alıw hám kóbeyiw ózgesheligine iye. Bunda tómengi temperatura shegarası ıssıqanlı haywanlarģa qaraǵanda ansha tómen hám balıqlardıń jasawı ushın kerekli temperatura menen teń. Balıqlardı virusli kesellikleri kontakt jolı menen yaki jasaw ortalıǵı arqılı tarqaladı. Ayrim keselliklerde bolsa olardıń tarqalıwı tasıwshılar arqılı, máselen, omırtqasız qan sorıwshılar arqılı (zuluk, qisqishbaqa arqılı) ámelge asadı.