Asosiy adabiyotlar

Virusli gemorragik septisemiya keselligi (ırı balıqlarda). Bulkontagioz juqpalı kesellik bolıp, kesellik virusomik prosesslerı, teriniń qarayıwı, qarın boslıǵıniń isiwi, júziw apparatiniń izden shıǵıwı, nerv sisteması aktivliginiń buziliwi, saǵaqda qan quyilislar hámde kózdiń biriktirıwshı kletkasında, skelet muskulaturasinda, perivisseral may kletkasında qan quyiliwi menen xarakterlenedi. Ayrim organlardıń hámde pútkil organizminiń funksiyaları pútkil izden shıǵadı.

Etiologiyası. Kesellik qozǵatıwshısı– bul RNK virusli qozǵatıwshılar. Jensen 1965- jılda birinshi bolıp bul virustı ajıratıp aldı hám onı jasalma kultura toqimasında (azıqlıq ortalıqta) óstiriwge eristi hám bul virustı Daniyaniń Egtved qalası sharapatına Egtved-virus dep atalǵan. bul qala jaqında forel túrdegi balıqlardı óstirıwshı ferma bar bolıp, bul ferma virusli gemorragik septisemiya keselligi ushın qolaysız esaplanǵan. Virusli gemorragik septisemiya virusı barmaq tárizli, uzınlıǵı 180-240 millimikron, eni 60-75nm. Onıń apikal bólegi domalaq, distal bólegi bolsa yassı bolıp, dumalaq ósimte menen qurallanǵan. Virustiń ishinde yadrosiniń úlkenligi 2 nm bolıp, júda quramalı dúziliske iye qabirģa tárizli qabıq ( perde ) menen oralǵan, ústınen silekey perde menen qaplanǵan.Virus qorıtıwshı toqima kulturasında jaqsı ósedi (RTQ-2), ( forel túrdegi balıqlardıń tuxumdonidaģı fibroblastlardan alınģan virus efirda, xloroformda, gliserinda hámde pH-3.5 ǵa shekem bolǵanında ansha seziwshen). Virus 44 gradusda pútkil inaktivlenedı, 15 minut dawamında, 30 gradusta óziniń patogenetikalıq ózgesheligin 50% ga joģaltadı. 50% li gliserinda, egerde temperatura 14 gradus bolģanda virus óziniń infeksion ózgesheligin 6 kúnnen soń joģaltadı. Virus 14 gradusdaģı distillengen suwda 1 sutka saqlansa, óziniń aktivligin 50% ga, suw háwizlerinde saqlansa 90% ga joģaltadı. Viruske ultrafiolet nurları 10 minut dawamında óldirıwshı tásir qıladı. Ixtiopatologiyada keń qollanılatuģın aktiv xlor konsentrasiyasına qarap virustı 2-20 minut ishinde óltiriw ózgesheligine iye. Forel balıqlariniń óliginde (VGS aqibetinde ólgende), egerde ólik muzda saqlanıp atırǵan bolsa, virus óziniń tirishiligin24 saat saqlay aladı. -20 gradus temperaturada hám onnan tómen temperaturada virus óziniń infeksion qabiletin 2 jılǵa shekem saqlay aladı, biraq bunda titri 2 márte páseyedi. VGS virusınıń bir qansha tiplerı anıqlanǵan. Máselen, H (bawır), R (búyrek), V- visseral hám P (ulıwma tásirlawshı ) hámde N ( neyrotrop).