Asosiy adabiyotlar

Keselliktiń klinikalıq belgileri. Keselliktiń jasırın dáwiri 20-30 kún. Ótkir, yarim ótkir hám sozılmalı keshedi. Ótkir keshkende teriniń ayrım ushastkaları yaki pútkil bárshe bólegi gemorragik zıyanlanadı, qarın boslıǵında suw jiynaladı, kózlerı kór boladı, teridegi qabırshaqlardıń tógiliwi kúzetiledi. Kesel balıqlar hám háreket, suwdiń betinde jerge jaqın jerlerde juzip juredi, 2-4 hápteden sóń nabıt boladı.
QADAǴALAW USHÍN SORAWLAR

1. 
   Balıqlarda virusli keselliklerdıń kelıp shıǵıwına tásir etiwshi faktorlar?
   
2. 
   Qızamıq keselliginiń tarqalıwı, klinikalıq belgileri qanday?
   
3. 
   Irı balıqlarda virusli gemorragik septisemiya keselligi etiologiyası qanday?
   
4. 
   Irı balıqlarda virusli gemorragik septisemiya keselligi klinikalıq belgileri qanday?
   

17-Tema PALXARRELERDE KASALLIK SHAQIRUWSHI VIRUSLAR

Joba :

1. Kirisiw

2. Qaltasımon shırıw keselligi

3. Pal hárreleriniń ótkir láńi

4. Sozılmalı láń virusı

5. Qanat deformatsiyasi virusı

Tayansh sóz dizbegiler: asalar, virus, infeksion hám invazion kesellikleri, láń
1. Kirisiw. Pal hárreleri qısqa turmıs keshiriwine qaramastan hár túrlı kesellikler menen zıyanlanıwları múmkin. Pal hárre kesellikleri juqpalı hám juǵımsız boladı. Juǵımsız kesellikler pal hárre shańaraǵınıń turmısı ushın kerek bolǵan sharayatlardıń aynıwı nátiyjesinde kelip shıǵadı. Sharayatlar tikleniwi menen kesellikler joq bolıp ketedi.

Juqpalı keselliklerge - infeksion hám invazion kesellikleri kiredi. Infeksion keselliklerdiń qozǵawtıwshıları kelip shıǵıwı ósimliklerde bolǵan bakteriya, virus hám zamarıqlar bolıp tabıladı.

Juqpalı infeksion keselliklerge - Amerika, Evropacha shırıw, qaltasımon shırıw, toshsimon hám ohaksimon qurtchalar kesellikleri kiredi.

Juqpalı invazion keselliklerine - Nozematoz, Akarapedoz, Varroatoz, Braulyoz kesellikleri kiredi.

Pal hárre shańaraqların sawaltıw ushın keselliklerdi waqıtında anıqdab, oǵan qarsı emlew, sanitariya hám aldın alıw ilajların tolıq qóllaw zárúr.

Emlewden kóre keselliktiń aldın alıw talay ańsatlaw bolıp tabıladı. Onıń ushın :

Jańa arizor shólkemlestirgende, hárre shańaraqlarınıń sawlıǵı belgili bolǵan arizorlardangina satıp alıw ;

isletilingen pal hárreniń uyaları, asalajratkichlar hám hár qanday ásbap -úskenelerdi isletiw aldından jaqsılap dezinfeksiya qılıw ;

pal hárrelerin shetten satıp alınǵan pal menen bagıwǵa jol qoymaw ;

palshı arizorda islegeninde ıqshamlı xalat kiyip islew, qolın múmkin shekem tez-tez juwıp, qashaw hám basqa mayda ásbaplardı waqıtı -waqıt dezinfeksiyalab turıw ; arizor sheńberinde puxtalıqqa qattı ámel qılıw, nobud bolǵan pal hárrelerin kuydirib jiberiw;

qurtchali, asalli hám de asalsiz mumketek tortilgan ramkalardı kesel shańaraqlardan alıp saw shańaraqlarǵa ornatıwǵa hesh jol qoymaw pal hárreleri ortasında kelilik júz beriwge jol qoymaw pal, mum hám mumketekten ibarat palshılıq ónimlerin pal hárreleri kirey almaytuǵın orında saqlaw ;

hárre shańaraqların normal sharayatta bagıw, jetkilikli muǵdarda azıq-túlik menen támiyinlew hám pal hárreniń uyaların jaqsılap qizdırıw ;

hár jılı ko'klamda hárre shańaraqların qıslawdan shıǵarǵannan keyin dezinfeksiyalangan ıqshamlı pal hárreniń uyalarına kóshiriw zárúr.

Shırıw keselligi túsken arizorlarga tap kesellik tamamlanılǵanǵa shekem karantin járiyalaw kerek!

2. Qaltasımon shırıw keselligi

Qaltasımon shırıw keselligi - juqpalı kesellik bolıp, júdá mayda virus tásiri nátiyjesvda, tıykarari jazdıń basında azıqa ozligi- den hám suwıqdikdan baslanadı. Bul kesellikke tıykarari 5-6 kúnlik qurtchalar ushraydı. Qurtchalar pinset menen alınǵanında suyıqlıq bar qapshıqǵa uqsaydı. Bul kesellik kórinisinden Amerika shırıw keselligine uqsaydı, biraq bul kesellikke dus kelgen qurtchalariing shirip jatqan zatsı cho'zilmaydi hám qabıqı katek diywalchalariga qattı jabıwıp turmaydı. Qurib qalǵan qurtchalarning ólikleri qolań, qo'g'ir reńli qabıqta aylanıp qaladı hám ketekshelerden ańsat alınadı. Keselliktiń juǵıw deregi qurtchalar menen birge shańaraq ishinde jas pal hárreleri qurtchalarni azıqlantırıw, ólgen qurtchalarni shıǵarıp taslaw, ketekshelerdi tazalaw waqtında tarqaladı. Pal hárre shańaraǵı suwıqta qalsa yamasa azıqa jetkilikli bolmasa kesellik háwij aladı.

Kesellengen shańaraq jańa pal hárreniń uyasına kóshiriledi, artıqsha ramkalardı alıp, pal hárre shańaraǵın tiǵizlap, ıssı qorshap, azıqa beriledi. Kesellik qozǵawtıwshı virus 100° isitilganda 30 minutadan keyin yamasa quyash nurlarında 7 saattan keyin nobud boladı.

Kesellik kúshaygan jaǵdayında hárre shańaraǵın jańa dezinfeksiyalangan pal hárreniń uyasına ótkeriledi hám mumketekli ramkalar ornına taza dezinfeksiyalangan ramkalar qoyıp pal hárreniń uyası isitilib, azıqa beriledi. Kesel tekkan, kúshsizlenip qalǵan shańaraqlar birlestiriledi. Kesellengen qurtchali mumketeklerdiń mumi eritiladi. Shańaraqtıń ana arisi 7 kungacha qápesshege salıp qóyıladı, keyinirek rezervden ana hárre alıp almastırıladı.

Emlew. Emlew sherbeti jaqsı nátiyje bermeydi. Aldın alıw ushın 1/1 tayarlanǵan sherbettiń bir litriga 50 mg biomitsin yamasa levomitsetin aralastırıp beriw kerek.

Emlewde teń bólimlerden ibarat qumsheker sherbetine antibiotiklar qosılıp tayarlanadı. Bir litr qumsheker sherbetine 500 mg IB biomitsin, tetrasiklin yamasa terramisin qosıp jaqsılap aralastırıladı hám 150 ml emlew sherbetin bir pal hárre otıw jayıge úsh ret hár 7 kúnde bir retten berip turıladı.

Pal hárreleriniń ótkir láńi. Paralysis acute apium - ótkir láń virusınan kelip shıqqan úlkenler hárre keselligi. Ótkir láńga alıp keletuǵın zálel ólimnen, pal óndirisiniń tómenlewi hám pal hárrelerinde pal hárreleri shańaraqlarınıń artıwınıń páseytiwine olip keledi.

Patogen-RNK óz ishine alǵan virus, sferik forması 30 nm. Virus efir, freon hám tórt xlorli uglerodqa shıdamlı. Bir saat dawamında 90 °C ga shekem qizdırıw patogenni tolıq inaktivatsiya etedi, 55 °C ga shekem-titrni sezilerli dárejede azaytadı, 50 °C ga shekem-hesh qanday ózgeris bolmaydı. Viruslı bólekler pH 7, 3 te turaqlı. Virus kóbinese sırtqı kórinisten saw pal hárrelerinde kishi kontsentratsiyada tabıladı. Tórtinshi kúni — laboratoriya sharayatında, bunday shıbın-shirkeyler bezbakterialnyh ekstraktlar parenteral administraciyası ekinshi kúni olardıń ólimine sebep, hám 100 násilshilik ekstraktlar emlew 1000 ret úshinshi kúni ólimge alıp keledi. Ótkir láń virusınıń kóbeyiwin aktivlestiriw biygana beloklar yamasa basqa viruslardıń pal hárreleriine kiritiliwi múmkin. Ótkir hám sozılmalı láńli viruslardı teń konsentrasiyalarda (102) óz ishine alǵan pal hárrelerine emlewde, birinshi náwbette, birinshi patogen ko'payadi. Sozılmalı láń virusınıń materialında kóbirek konsentraciyalı bolsa, shıbın-shirkeylerdiń ólimi ekinshisidan keledi. Ótkir láńli virus qara jatırlardıń patogenlari hám meshotik eritpeler bar ekenliginde kóbeymeydi hám gúzek-qıs dáwirinde pal hárrelerinen ańsatlıq penen ajralıp turadı. Virustıń replikatsiyasi nerv toqımasında, faringeal bóz kletkalarında hám úlkenler pal hárrelerisiniń yog ' denesinde júz boladı. Orta ishek silekey qabatınıń kletkalarında monoton sitoplazmik asidofil birikpelerin payda etedi. Pal pal hárreleriine qosımsha túrde, bumblebeelarda patogen bar. Varroa (Batuev, 1984) hayallarınıń saw shıbın-shirkeylerine ańsatǵana uzatıladı. Acarapis woodi oqadilar, itimal, bul patogenni kóshiriwde qatnasıw etpeydi (Bailey, 1965). Gemolimpaga kiritilgende virustıń 50% ólimli dozasi 100 viruslı bólekler bolıp tabıladı, pal hárreleri 108 — 109 menen püskürtülür; azıqlantırıw -10". Infektsiya nátiyjesinde opat etken pal pal hárrelerisiniń jumısshıları ádetde 1012 virus bóleklerin óz ishine aladı. Virustı laboratoriya sharayatında etiwtiriw viruslı materialdıń pal hárreleriin parenteral jiberiw menen ámelge asırılıwı múmkin, pal hárrelerin juqtırıwdıń basqa usılları nátiyjesi kemrek.

Qanat deformatsiyasi virusı

Patogen-RNK óz ishine alǵan virus, sferik, diametri 30 nm. Qabıqta altı simmetrik bolmaǵan jaylastırılǵan qalıńlashuv bar. Egipet virusına uqsaydı.

Epizootologik maǵlıwmatlar. Kesellik tez-tez qıs-báhár dáwirinde warroa kanasi tásirinde pal hárreleriniń shańaraqlarında belgilengenler etiledi. Bul virus menen yuqadigan kana, onı 89 -100% itimallıǵı menen olarǵa parazit etip, hárre quwırshaqlarına jiberedi. Pal hárreleriniń derlik 20% nobud boladı, basqaları bolsa shay yamasa sırtqı kórinis normal bolıp tabıladı, lekin olar uzaq yashamaydilar. Eger bul virustıń keminde 15 oqadilar shańaraqqa maqul kelse, shańaraq bir jıl ishinde opat etedi. Bul keselliktiń rawajlanıwı ushın zárúrli shegara 2000-3600 shańaraq aǵzalarınıń toplanıwı esaplanadı. Uyaları qasındaǵı hám olardıń ishinde kesel shańaraqlarda ólik quwırshaqlar hám jas pal hárreleri tabıladı. Ekinshisi-kóbinese qanatsız yamasa buzılmastan, denediń úlkenligi azayǵan qanatsız pal hárreleri kóp. Birpara ápiwayı pal hárrelerinde paralize etilgen ayaq-qol yamasa qanatlar, olar jaylastırılǵan, túsirilgen, háreketlanayotganda shozılǵan, geyde qara, pal hárreleri túkleri joq. Eritpe pal hárreleri menen qoplanmagan, kóbinese tarqalǵan. Jazdıń aqırında pal hárreleriniń joǵalıp ketiwi bir hápte ishinde bir kóshege etedi. Shańaraqtıń kúshi 1000 -1500 pal hárrege qisqaradı yamasa pútkilley o'ladi.

Úlkenler pal hárrelerisiniń juqpalı karantin keselligi, RNK óz ishine alǵan virustan kelip shıqqan kemnen-kem basılǵan eritpeler. Kesellik keń tarqalǵan, Qubla aymaqlarda keń tarqalǵan. Kesellik 30 -60 kún dawam etedi, ólim kuzda, qishda hám keyingi báhárde gúzetiledi.

Kuluçka múddeti-bir neshe kungacha. Shańaraqta virus hárre kesellerinen azıq — awqat menen baylanıs qılıwda saw hám shańaraqtan shańaraqqa -pal hárrelerine hújim qılıw hám hújim qılıwda uzatıladı. Nozematoz ushın qolaysız shańaraqlar ańsatlaw juqtıriladi. Virus nerv toqıması kletkalarınıń citoplazmasında, úlkenler pal hárrelerisiniń Mandi-bawırrang hám hipofaringeal bózida ko'payadi; jińishke ishek kletkalarında dep ataladı. Pal hárreleriniń bir bólegi nobud bolıwı nátiyjesinde shańaraqlar zaiflashadi, olardıń natiyjeliligi azayadı ; salmaqli jaǵdaylarda shańaraqlar pútkilley o'ladi. Keselliktiń dawam etiw waqti, onıń kórinetuǵın bolıw dárejesi hám ayırım shańaraqlarǵa sozılmalı láńga alıp keletuǵın zálel dárejesi basqasha. Kesellikten keyin qalǵan pal hárreleri shańaraǵı keyinirek rawajlanıwı hám óndirisi múmkin, biraq olarda virus ádetde saqlanıp qaladı, bul bolsa pal hárreleriniń kishi, biraq turaqlı ólimine alıp keledi. Keselliktiń tiykarǵı belgisi-ushıw ete almaytuǵın pal hárreleriniń kórinisi; saw pal hárreleri olardı uyadan quwıp shıǵaradılar. Kesel pal hárreleri er júzinde taraladi, geyde prenatal maydanda klasterlerdi payda etedi, titraydi, qatlamlardı bosatishni joǵatadı, qara hám jarqıraǵan boladı. Geyde olardıń qarınları isikiradi, basqa jaǵdaylarda - saw pal hárrelerine salıstırǵanda azayadı. Keselliktiń aqırǵı basqıshında ayaq-qolınıń láńi júz boladı • hám pal hárreleri o'ladi. Túrli shańaraqlarda keselliktiń túrli belgileri ústin bolıwı múmkin;ularning geyparaları hálsiz yamasa ulıwma joq.

Sozılmalı láń virusı

Jıldıń hár qanday waqtında pal hárrelerine tásir etedi, biraq keselliktiń saldamlı baǵdarı tek jazda, ıssı hawada hám kóbinese kúshli shańaraqlarda, quyashdan qorǵawlanbaǵan orınlarda jaylasqan uyalarda belgilengenler etiledi.

Kesellik sayalı orınlarda uyalardı jaylastırıw, waqıtında keńeytiw hám uyani jaqsı samallatıw menen kiyim-kenshek formada dawam etedi.

Kesellikti anıqlaw gistologik, elektron mikroskopik yamasa serologik izertlewler tiykarında anıqlanadı. Filamen-tovirozni shıǵarıp taslaw kerek.

Aldın alıw maqsetinde gúres hám profilaktika ilajları saw shańaraqlarda jetiwtirilgan jas shańaraqlarda jatır ornın basadı.

Kem támiyinlengen pal hárrelerinde báhárde pal hárrelerin bakterial endonukleaza menen 14 ° C den tómen bolmaǵan temperaturada emlew ámelge asıriladı. Shańaraq ushın 40 -50 mililitresi (iskerlik 4000-5000 birlikleri) eritpesi, altı yamasa segiz ret on kúnlik interval menen, aerosol búrkegish den pal hárreleri shıǵıw.

~ ~