Asosiy elementar funksiyalar ularning xossalari funksiyalarning juft-toqligi davriyligi grafigi Reja

2. Ax+By+C=0 chiziqli funksiyaning
geometrik ma’nosi


Ta’rif: , chiziqli funksiya yoki to‘g‘ri proporsional bog‘lanish deyiladi. Bu funksiya uchun , , bo‘-lib, grafigi to‘g‘ri chiziqdan iborat ekanligini ko‘rsatamiz. To‘g‘ri chiziq grafigini yasash uchun uning ikkita nuqtasini bilish yetarli.
1-misol. ning grafigini yasaymiz.
Bu yerda deb , ya’ni nuqtani deb , ya’ni nuqtani topamiz.
Bu nuqtalarni koordinatalar tekisligida belgilaymiz va ularni to‘g‘ri chiziq bo‘yicha tutashtirib, funksiyaning grafigini topamiz (18-rasm).
y A
2
x
0 1
18-rasm.

Shunga o‘xshash, funksiya grafigi nuqtadan o‘tishini ko‘rish mumkin. Demak, funksiyada bo‘lsa, to‘g‘ri chiziq koordinatalar boshidan o‘tadi.

2-misol. grafigini yasaymiz.
Bu yerda desak bo‘ladi, nuqtani topamiz. tenglikda desak bo‘lib, to‘g‘ri chiziq (0;b) nuqtadan o‘tadi. Bundan xulosa chiqarib aytish mumkinki, tenglikdagi to‘g‘ri chiziqni Oy o‘qida kesib ajratgan kesmasining miqdorini beradi.
Misolda deb , ya’ni nuqtani topamiz va to‘g‘ri chiziq grafigini (19-rasm) yasaymiz.


y y
φ M(x,y)
B
B 1 b с
A φ
0 x A 0 N x
19-rasm. 20-rasm.

Quyidagi masalani ko‘rib chiqamiz. Koordinatalar boshidan o‘t-maydigan, koordinata o‘qlarini kesib o‘tadigan AB to‘g‘ri chiziqning tenglamasini tuzing.

Yechish: To‘g‘ri chiziqni Ox o‘qining musbat yo‘nalishi bilan ho-sil qilgan burchagini φ bilan va Oy o‘qida kesib ajratgan kesma (OB) miqdorini b bilan belgilaymiz. M(x,y) to‘g‘ri chiziqning o‘zgaruvchan nuqtasi bo‘lsin (20-rasm).

∆ BCM dan: BC=x, CM=y-b

. Bundan . desak, ni hosil qilamiz. Hosil bo‘lgan tenglamani, shartga ko‘ra faqat to‘g‘ri chiziqda yotuvchi nuqtalarning koordinatalari qanoatlantiradi.
to‘g‘ri chiziqning burchak koeffitsiyentli tenglamasi deyi-ladi. to‘g‘ri chiziqning burchak koeffitsiyenti deyiladi: k>0 bo‘lsa, to‘g‘ri chiziq Ox o‘qining musbat yo‘nalishi bilan o‘tkir burchak hosil qiladi, k<0 bo‘lsa – o‘tmas burchak hosil qiladi, k=0 bo‘lsa, to‘g‘ri chiziq ko‘rinishini olib, Ox o‘qiga parallel bo‘ladi. Agar bo‘lsa, k mavjud emas. Bu holga Oy o‘qiga parallel bolgan to‘g‘ri chiziq mos ke-ladi, uning tenglamasi bo‘ladi. Oy o‘qining tenglamasi bo‘ladi.
Ko‘rib chiqilgan tahlildan ma’lum bo‘ladiki, . k va b ning barcha hollarida to‘g‘ri chiziqni bildirar ekan.
Endi funksiyaning geometrik ma’nosini ko‘rib chiqamiz.

1. B≠0 bo‘lsin . Ikkala tomonini B ga bo‘lamiz va y ni topamiz:

, desak, hosil bo‘ladi.


2. B=0 (A≠0) bo‘lsa, bo‘lib, bundan hosil bo‘ladi.


3. A=0 (B≠0) bo‘lsa, bo‘lib, bundan hosil bo‘ladi.

4. C=0 bo‘lsa, hosil bo‘ladi.

5. B=C=0 bo‘lsa, Ax=0 va x=0 bo‘ladi.

6. A=C=0 bo‘lsa, By=0 va y=0 bo‘ladi.

Ko‘rib chiqilgan barcha holatlarda to‘g‘ri chiziq tenglamasini (y=kx+b, x=a, x=b, y=kx) hosil qildik. Demak Ax+By+C=0 funksiya to‘g‘ri chiziq tenglamasi ekan.

7. Misol tariqasida y=|x| funksiyaning grafigini ko‘rib chiqamiz. Bu funksiyani deb yozish mumkin. Har bir qismining grafini alohida-alohida chizib, ning grafigini (21-rasm) hosil qilamiz.
y

y=-x y=x

0 x