Asosiy qismi Lok-bo‘yoq qoplamalar va ularning vazifasi

Asosiy qismi

1. 
   Lok-bo‘yoq qoplamalar va ularning vazifasi
   

Lok-bo‘yoq qoplama deb, bo'yaladigan yuzaga bir yoki bir necha qatlam surtilgan lok-bo‘yoq materiallarga aytiladi. Bu qatlamlar qurishi (qotishi) va shu bilan bir vaqtda bog'lovchida sodir bo'ladigan jarayonlar (polimerlanish, polikendensatlanish, karbonlanish va boshqa jarayonlar) natijasida asos bilan mustah- kam bog'langan manzarali himoya plyonkasiga aylanadi.
Bo'yoqchilik ishlariga lok-bo‘yoq qoplamalarini surkash ishlari kiradi.
Qurilishda lok-bo‘yoq qoplamalardan yuzalarni atmosfera ta’siridan, metal] buyumlarni korroziyadan, yog'och buyumlarni yemirilishdan va yeyilishdan himoya qilish, turli konstruksiya- larni manzarali qilib pardozlash, ularning sanitaria-gigiyena hamda yong'inga qarshi xossalarini yaxshilash, sluiningdek estetik va injenerlik maqsadlar ucbun foydalaniladi.Lok-bo‘yoq qoplamalar xossalariga ko'ra shaffof va shaffofmas, yaltiroq hamda xira, silliq va g'adir-budir bo'ladi.
Lok-bo‘yoq qoplamalar nimaga moMjallanishiga qarab, tayyorlanadigan bo'yoqchilik tarkiblari quyidagicha bo'ladi: ichki ishlarda (pollar, devorlarni bo'yashda) va tashqi ishlar (fasadlar, tomlar, metall konstruksiyalarni bo'yashda), manzarali va rasm chizishda ishlatiladigan hamda maxsus bo'yoqlar.
Lok bo'yoq qoplamalar suvga chidamliligiga ko'ra suvga chidamli va suvga chidamsiz bo'ladi. Suvga chidamsiz qoplamalar plyonkasi yo suvda eriydi, yo bo'lmasa suv ta’sirida o'zining manzarali va ekspluatatsion xossalarini ancha yo'qotadi. Suvga chidamsiz qoplamalarga ohakli, yelimli, kazeinli bo'yoqchilik tarkiblari kiradi. Suvga chidamli qoplamalar olish uchun suvda
erimaydigan bog‘lovchilarda tayyorlangan bo'yoqchilik tarkib- lari—loklar, emallar, moyli va sintetik bo'yoqchilik tarkiblaridan foydalaniladi.
Lok-bo‘yoq qoplamalar, odatda, gruntovka qatlamidan, oraliq gruntovkali bir yoki bir necha qatlam shpaklovkadan, ustki gruntovka qatlami va bir-uch qatlam bo'yovchi tarkibdan iborat bo'ladi.
Gruntovka qovushqoqligi bo'yovchi tarkiblarinikiga qaraganda pastroq bo‘lgan suyultirilgan bog‘lovchidan iborat.


Shpaklovka deb, 2 mm gacha notekisliklari bo'lgan yuzalarni tekislash, tirnalgan joylari va boshqa nuqsonlari bo'l- magan bir jinsli silliq, shpaklovkalash,
gruntovkalash va bo‘yash yoki gulqog'ozlar hamda sintetik plyonkalarni yopishtirish uchun yaroqli yuza hosil qiiish maqsadida ishlatiladigan tarkib- larga aytiladi.
Shpaklovkaning har bir qatlami ustidan albatta gruntov- kalanadi. Gruntovka shpaklovkaning yuqa qatlamiga shimilib, uni mustahkamlaydi va yuzaga keyingi bo'yoqchilik qoplama qatlamini yaxshiroq birikadigan qiladi.
Gulqog'oz va plyonkalarni yopishtirishda ishlatiladigan yelim va mastikalar ham bo'yoqchilik tarkiblariga kiradi.
Bo‘yoqlarga qo‘shiladigan va ularni kerakli suyuqlikka . keltiradigan qo‘shilmalar: suv, yelimli qorishma, alif moyi va boshqalardir.
Suvli bo‘yoqni tayyorlashda ohak bilan suv aralashtiriladi. Bo‘r bilan suvni aralashtirish ham mumkin. Bunda suvli bo'yoqqa sovun yoki tuz qo'shish kerak bo'ladi.
Yelimli bo‘yoq tayyorlashda yelimni bo'yoqqa suvda suyultiril- gan eritma ko'rinishida aralashtiriladi va bo'yoq tayyorlash uchun 1 chelak suvga 4 kg yelim qo'shiladi. Bunda, ko'pincha, duradgorlik yelimi ishlatiladi.
Suv-yelimli bo'yoqlar yelim eritmasiga pigment, bo'r va suv qo'shib tayyorlanadi.
Moyli bo'yoq ishlab chiqarish va bunday bo'yoqlarni suyultirishda alif moyidan foydalaniladi.
Moyli bo'yoq aralashmalarini tayyorlashda ishlatiladigan alif
moyi quyidagi turlarga bo'linadi: natural alif moy, yarim natural alif moy va sun’iy alif moy.
Pigment bo'yoq pardaga nia’lum tus beradi. Bog‘lov modda mustahkam bo‘yoq parda hosil qilishga yordam beradi. Bog‘- lovchi moddalarga suv-ohak, suv-yelim, alif moyidan tashqari lok yoki emal, suv-emulsia moddalari ham kiradi. Erituvchi yoki suyultiruvchi moddalar bo'yovchi tarkiblarni tegishli qovush- qoqlikka keltirish uchun xizmat qiladi.
Pigmentlar tabiiy va sun’iy bo‘ladi. Tabiiy pigmentlardan bo‘r (oq rang olish uchun), oxra (sariq rang olish uchun), temir surigi (qizg‘ish jigarrang olish uchun), umbra (jigarrang olish uchun) va shu kabilar ishlatiladi


Sun’iy mineral pigmentlarga oq pigmentlar (ruxli, qo'r- g'oshinli), qizi! pigmentlar (qo'rg'oshinli sunk, temir surigi), sariq pigmentlar (qo‘rg‘oshinli kran),
yashil (xrom III oksid, qo'rg'oshin yashili, ko‘k ultramarin), tillarang pigment (bronza), kumushrang pigment (aluminiy upasi) kiradi.
Tabiiy alif moyi zig'ir moyi nasha urug‘i moyiga tegishli qo'shimcha qo'shib 150°C gacha haroratda qaynatish yo'li bilan tayyorlanadi. Yarim natural alif moyi o'simlik moyi bilan erituv­chi moddalar (kerosin, benzin)ning aralashmasidan iborat bo'lib, oksol alifmoy deb ham ataladi. Sun'iy alifmoylar sintetik smolalar yoki mineral moylarga termik va kimyoviy ishlov berish yo'li bilan tayyorlanadi. Ular ancha arzon, rangi to'q bo'ladi, lekin atmosfera ta’siriga chidamli emas. Moyli bo'yoq aralashmalari pigment bilan alifmoyni bo'yoq tayyorlagichda yaxshilab ezish yo'li bilan tayyorlanadi.
Suv-emulsiyali bo'yovchi tarkiblar ham moyli bo'yovchi tarkiblar singari yog'och, metall va boshqa yuzalarni bo‘yashda,alif moyini tejash maqsadida ishlatiladi.
Loklar tabiiy va sun’iy smolalarni uchuvchan erituvchilar (spirt, benzin, benzol, skipidar)da eritish yo'li bilan olinadi. Lok yuzaga surtilganda erituvchi uchib ketadi va quriganidan so'ng yaltiroq parda hosil bo'ladi. Smolali va bitumli loklar bo'ladi. Lokni pigment bilan aralashtirib emal bo'yoqlar yoki nitrobo'yoqlar olish mumkin.
Quyida suvli va yelimli bo'yoqlar uchun ba'zi gruntovkalar- ning retseptlari berilgan:

1. 
   Sovunli gruntovka (ohakli bo‘yoq uchun): so'ndirilmagan ohak 1,2 — 2 kg
   

kirsovun 0,2 kg
suv 10 litr
tabiiy alifmoy 0,03 kg

2. 
   Kuporosii gruntovka (10 litr uchun):
   

yelim 0,2 kg
mis kuporosi 0,15 — 0,3 kg
kirsovun 0,25 kg
alifmoy 0,03 kg
suv 10 litr
maydalab elangan bo‘r 0,5 — 2 kg
Moyli bo'yoqlar bilan bo'yaladigan yuzalarga gruntovka sifatida alifmoyga biror xil pigmentdan (kerakli rangda) oz miq- dorda qo'shiiadi.
2.2. Shpaklovka
Retsept bo'yicha tayyorlangan xamirsimon aralashmani maxsus asbob yordamida yuzaga surkash shpaklovkalash deyiladi. Bo'yashga tayyorlanayotgan yuza shpaklovkalan- ganda tekislanadi, ya’ni shpaklovkalashdan maqsad yuzani tekislashdir
Shpakovkalar retseptlari:

1. 
   Suvli bo‘yoqlar bilan bo‘yaladigan yuzalar uchun yelimli shpaklovka:
   

maydalangan bo'r 64—70 kg
yelim 2,5 kg
alifmoy 3 kg
suv 30—25 litr

2. 
   Yelimli bo‘yoqlar bilan bo‘yaladigan yuzalar uchun yelimli shpaklovka:
   

maydalangan bo‘r


64 — 70 kg 1,25 kg 0,6 kg 0,6 kg 30-25 litr
yelim
kirsovun
alifmoy
suv

3. 
   KLM sintetik shpaklovkalashi:
   

CKC-30 lateksi 4 kg
yelim (karboksilmetil-sellulozali) 20 litr asidol 2 kg
sovun (10 litr eritma uchun) 1 kg
bo‘r 75 kg

3. 
   Moyli bo‘yoqlar bilan bo‘yaladigan yuzalarga surkash uchun shpaklovka:
   

lok yoki alifmoy 1 kg
hayvonot yelimi 0,1 litr
bo‘r kerakli quyuqlikka kelguncha

3. 
   Tashqi ishlar uchun moyli shpaklovka:
   

alifmoy 1 kg
yelim 0,2 kg
sovun 0,02 kg
erituvchi (benzin) 0,2 — 0,3 litr
yanchilgan bo‘r zarur quyuqlikka kelguncha

3. 
   Ichki ishlar uchun moy-emulsiyali shpaklovka (mexanizmlar yordamida va dastlabki usulda berish uchun):
   

alifmoy 0,5 kg
yelim 2,51
erituvchi 0,3 — 0,4 litr
yanchilgan bo‘r yaroqli quyuqlikka kelguncha
Shpaklovkalash uchun maxsus apparatdan foydalaniladi yoki qo'lda shpatel yordamida bajariladi.
Yuzalarni bo‘yashdan oldin tekislashning mexanizatsiya- lashtirilgan usullari mavjud. Mexanizatsiyalashtirilgan shpatel kompressor, bunker va shlanglardan tashkil topgan.
Shpaklovka surtilgandan so‘ng yanada silliqlash uchun yuzalar pemza toshi yoki mayda qumli jilvirqog'oz bilan ish- qalab chiqiladi. Yuzaga ikkinchi marta shpaklovka berishdan yoki bo'yashdan oldin, albatta, gruntovka qilinadi.
Moyli va lokli shpaklovka tekislagichlar ichida eng pishig'i hisoblanadi. Ko‘p hollarda alifmoyni tejash maqsadida yelimli shpaklovkadan foydalaniladi
2.3. Yuzalarni bo‘yashga tayyorlash
Yangi yuzalar. Ta’mirlangan va shpaklovkalab tekislangan suvoq yoki temir-beton panellar yuzalari chang hamda Joydan obdon tozalanadi, keyin bo'yash oldidan gruntovkalanadi.
Oddiy bo'yashdan oldin yuza bir marta gruntovkalanadi. Ba’zi yuzalar shunchalik g‘alvirak bo'ladiki, bir marta gruntovkalash yetarli bo'lmaydi, u holda ikki marta gruntovkalanadi. Yelimli bo'yoqlar bilan bo'yaladigan yuza 10 kg ga 2—3 kg bo‘r qo'shilgan gruntovka bilan ishlanadi.
Sifatli va yuqori sifatli qilib bo'yashdan oldin yuzalar ikki- uch marta gruntovkalanadi.
Yuzalarni bo'yashda ishlatiladigan materialga qarab turli xil yelimli va ohakli bo‘yoqlar uchun alifli gruntovkalar ishlati- ladi.