Asr oshgan asarlar

O ‘tka yoqqil sarvni, ul qaddi ra ’no bo ‘Imasa,
Yelga bergil gulni, ul ruxsori zebo bo ‘Imasa,
Sarv birla gui tamoshosig ‘a maylim yo ‘q turur,
Bog ‘ aro ul sarvi gulruhdin tamosho bo ‘Imasa!
Bu misralami tahlil etib, ularda shoiming o ‘ziga 
xos m a’no, xayol, rang borligini ko‘rsatdi va, birov 
bilan munozara qilayotgandek, qizg‘inlik bilan gapir- 
di: « 0 ‘z tilimiz naqadar toza, rangli va salohiyatli. Bu 
so‘z bilan har nechuk ruhni, m a’noni ifoda etmoq 
mumkin. Men aminmenki, bizning lisonimiz1 fikr 
gavharlarini, nazm ipiga terishda fors lisonidan ko‘ra 
ko‘proq imkoniyatlarga molikdir. Bu g‘azallarni o‘qib, 
fors fusaholari2 va o‘zimizning forsiyparastlarimiz ne 
deb og‘iz ochishga jasorat qila olurlar!»
— 
Bu tilni she’rning sheri mudofaa qilar ekan, 
yana qaysi mard aksin isbot qilur! — dedi kulib 
Husayn Bayqaro. — Janoblari o‘z nodir asarlari bilan 
tilimizning husnini, quwatini donishmand xalq qoshi-
1 Tilim iz.
! S o 'zg a c h ec h a n o d a m la r, g o 'z a l so 'zlo v ch ilar.
45

---

da namoyon etdilar... Xotiringizdami, go‘daklik mav- 
sumingizda tilimizni qanday muhabbat bilan tashviq 
etardingiz? U chog‘larda o‘z so‘zimizga muhabbatni 
menga siz talqin etgan edingiz. Bu muhabbat alhol di- 
limdadir.
Navoiy o‘zi haqida aytilgan bu haqqoniy so‘zlami 
kamtarlik bilan, boshini quyi solib tingladi. Husayn 
Boyqaro o ‘z g‘azalini jamiki shoirlarga tatabbu uchun 
berib, ulardan bunga javob yozishlarini so'ramoqchi 
ekanligini so‘zladi.
— 
Faraz qilaylik, — dedi Navoiy kulib, — g‘azal- 
ni yuz shoir tatabbu etib, qalam sursalar, yuz g‘azal 
vujudga keladi. Bir tup gul yuz g‘uncha ochadi!
Eshik og‘a kirib, arkoni davlatning hozir bo‘lgani- 
ni bildirgach, Husayn Boyqaro kirishga ijozat berdi. 
Beklar, vazirlar, ulug‘ mansabdorlar va podshohning 
har vaqtki hamsuhbatlari, muqarrablar1 kimxoblarga, 
xitoyi shohilarga belanib kirishdi. Har kirn, o‘z dara- 
jasiga ko‘ra, har vaqt o‘tiradigan o‘mida qaror topdi. 
Beklar begi Muzaffar baños podshohga yaqin, eng 
yuqori o‘rinni ishg'ol etdi. Husayn Boyqaro toj-taxt 
g‘avg‘osida tog‘, cho‘l oshib, o‘z raqiblari bilan 
kurashib yurgan pallalarda unga ko‘rsatgan xizmatlari 
uchun bu bekning g‘ururiga chek yo‘q, o‘zini go‘yo 
podshohga sherik kabi tutardi. Umuman, davlatning 
ustuni hisoblangan bu odamlaming aksari, qanday 
bo‘lmasin, biron qiziq sifati, fe’li-huyi yo ishi bilan 
dong chiqargan edi. Muhammad burunduq barios — 
qadim beklar naslidan, g‘oyat bilimli, sardor, ulug‘vor 
odam. Lekin ovga, qushga shunga o‘ch ediki, mabodo 
qushlaridan bin o‘lib qolsa, rosa motam tutar, bu 
o ‘lgandan ko‘ra, falon o ‘g‘lim o ‘lsa bo‘lmasmidi, 
derdi. Zulun Arg‘un telbaroq, lekin ajoyib qilichboz, 
bahodir, yovqur bek edi. Har vaqt ikki qo‘l bilan shat- 
ranj o‘ynardi. Islim barios — sodda, dilovar, ov va 
qush ilmining piri, o‘zining maxsus yoyini kuch bilan 
otib, o‘qni taxtadan o‘tkazar edi. Ana shunday baho-
Yaqin do‘stlar (muh.).
46

---

dirona ishlami ko‘p bilardi. M o‘g‘ulbek ishi — 
hamisha qimor! Badriddin shunday chaqqon edikim, 
yetti otning ustidan qatorasiga sakragan. Said 
Badriddin — butun harakati nozik, nafis edi, ajoyib 
raqs etardi. 0 ‘zi ixtiro etgan raqslari bor edi. Xo‘ja 
Abdulla Marvoriy — har ilmdan bilardi. Ajoyib 
qonun'chalardi, she’r aytardi. Xatni chiroyli bitardi. 
She’rni favqulodda zavq va noziklik bilan tanlardi. 
Lekin ashaddiy fisq va fujurchi edi.
Tantana, hashamatni sevgan Husayn Boyqaro uyni 
to ‘ldirgan va ulug‘vor ta’zim, vajohat bilan o ‘tirgan 
rang-barang olomonga faxrlanib qaradi. Keyin beklar 
bilan qo‘shin to ‘g‘risida bir oz suhbatlashdi. 
Viloyatlardan kelgan ba’zi xabarlar haqida vazirlardan 
m a’lumot oldi. Nima uchundir shayx ul-islom2dan 
shariatga doir bir masalani so‘radi. U qiroat bilan va 
g‘oyat salmoqlab so‘zlar ekan, zohiran diqqat qilayot- 
ganday ko‘rinsa ham, sabrsizlangani bilinib turardi. 
Keyin ov va qushchilik to ‘g‘risida so‘z ochdi. Islim 
barios birdan jonlanib ketdi. Azamat gavdasini pod- 
shoh tomonga sal egib, qudratli qo llari bilan dag‘al, 
siyrak m o‘ylabini bir sUab qo‘yib, qushlaming ravish- 
raftori haqida qiziq m a’lumotlar bermoqqa boshladi. 
Muhammad burunduq barios ham gapga aralashdi. 
Ov to ‘g‘risida ertakka o‘xshash qiziq gaplar asta-sekin 
hammaning diqqatini tortdi. Podshoh dam kulib, dam 
jiddiy o‘y bilan quloq soldi. Nihoyat, Husayn Boyqaro 
katta va davomli ovga tayyorgarlik ko‘rishni va umu- 
man ovga doir jamiki ishlarni Islim barlosga topshirdi- 
da, qo‘l ishorasi bilan o‘ltirishni yopdi. Butun majlis- 
ni o‘zining shohona ziyofatiga taklif etdi. Hamma 
o‘rindan qo‘zg‘alib, ta’zim bajo keltirib turarkan, 
Husayn Boyqaro asta mag‘rur yurib, boshqa xonaga 
o‘tib ketdi.
1 M axsus m usiqiy asbob.
2
D in iy ish lam i b o sh q aru v ch i yuqori m an sab d o r; ru h o n iy lar bosh lig 'i.