Ataxan həSƏnovun

02 №-li "Əsas vəsaitlərin köhnəlməsi (amortizasiyası)" hesabı aşağıdakı hesablarla müxabirləşdirilir :

DEBET ÜZRƏ	KREDİT ÜZRƏ
02 Əsas vəsaitlərin köhnəlməsi	02 Əsas vəsaitlərin köhnəlməsi
03 Uzun müddətə icarəyə götürülmüş əsas vəsaitlər	08 Kapital qoyuluşları
47 Əsas vəsaitlərin satışı və sair xaric olmaları	20 Əsas istehsalat
23 Köməkçi istehsalat
25 Ümumistehsalat xərcləri
26 Ümumtəsərrüfat xərcləri
29 Xidmətedici istehsalat və təsərrüfatlar
31 Gələcək dövrlərin xərcləri
43 Kommersiya xərcləri
44 Tədavül xərcləri
79 Təsərrüfatdaxili hesablaşmalar
80 Mənfəət və zərər
81 Mənfəətin istifadəsi
88 Bölüşdürülməmiş mənfəət
89 Qarşıdakı xərclər və ödəmələr üçün ehtiyatlar

6. 
   İCARƏYƏ GÖTÜRÜLMÜŞ ƏSAS VƏSAİTLƏRİN UÇOTU
   

Müəssisədə təsərrüfat prosesi zamanı bir çox hallarda digər müəssisələrdən icarəyə əsas vəsaitlər götürülür. Bu zaman əsas vəsaitlərin müəssisələrarası hərəkətinə nəzarət etmək üçün icarəyə götürülmüş əsas vəsaitlərin uçotundan istifadə olunur. İcarə dedikdə tərəflər arasında bağlanmış müqavilə əsasında, əvəzi ödənilməklə əsas vəsaitlərə müəyyən müddətə sahib olmaq və onlardan istifadə etməyin müəyyən edilməsi başa düşülür. Bunu da qeyd etmək lazımdır ki, icarəyə verənlə icarədar arasında bağlanmış müqavilədə icarəyə verilən əsas vəsaitin forması, əsas göstəriciləri. dəyəri, icarə vaxtı, icarə haqqının məbləği, tərəflərin icarəyə götürülən əmlakın təmiri və bərpa olunması ilə əlaqədar olan öhdəlikləri və s. göstərilməlidir.

Azərbaycan Respublikasında əmlakın icarəyə verilməsi qaydaları 30 aprel 1992-ci il tarixli «İcarə haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə tənzimlənir. Hazırda mövcud olan qanunvericiliyə görə icarənin aşağıdakı formalarından istifadə edilir:

• 
  müəssisənin icarəsi.
  

• 
  nəqliyyat vasitələrinin icarəsi
  

• 
  ayrıca obyektlərin və ya komplekslərin icarəsi
  

• 
  sexlərin, istehsalatların icarəsi
  

Əsas vəsaiti icarəyə verən müəssisədə icarənin uçotu belə aparılır. Birincisi, Cari icarənin obyekti icarəyə verənin əmlakı hesab olunmaqla onun balansında əks olunur. Obyektin icarədara verilməsi qəbul-təhvil aktı ilə rəsmiyyətə salınır. Bundan sonra icarəyə verən əsas vəsaitin inventar kitabında qeydiyyat aparmaqla 01№-li “Əsas vəsaitlər” hesabı üzrə “Özünəməxsus əsas vəsaitin icarəyə verilməsi” subhesabını açmaqla müəssisənin daxilində aşağıdakı yazılış aparılır:

- Debet - «Əsas vəsaitlər» hesabının «Özünəməxsus əsas vəsaitin icarəyə verilməsi» subhesabı

- Kredit 01 - «Əsas vəsaitlər» hesabının «Özünəməxsus əsas vəsaitlər» subhesabı

Bundan anlaşılır ki, icarəyə verən müəssisə mülkiyyət sahibi kimi icarəyə verilən əsas vəsaitə görə köhnəlmə hesablayır. Hesablanmış köhnəlmə məbləği icarə xərcindən ödənilir və ona görə də bu məsrəflər xərclərə aid edilmir və 80№-li «Mənfəət və zərər» hesabında əks etdirilir. Hesablanmış köhnəlmə məbləği üçün aşağıdakı yazılış tərtib edilir:

- Debet 80 – “Mənfəət və zərər”

- Kredit 02 – “Əsas vəsaitlərin köhnəlməsi”

Əsas vəsaiti icarəyə verən müəssisə üçün icarə haqqı həmin müəssisənin mənfəəti hesab olunur və ona görə do icarə haqqının hesablanması üçün aşağıdakı yazılış aparılır:

- Debet 76 – “Müxtəlif debitor və kreditorlarla hesablaşmalar”

- Kredit 80 – “Mənfəət və zərər”

Bundan əlavə mühasibatlıqda 03№-li "Uzun müddətə icarəyə götürülmüş əsas vəsaitlər" hesabından geniş istifadə olunur. 03№-li "Uzun müddətə icarəyə götürülmüş əsas vəsaitlər" hesabı müəssisələr tərəfindən uzun müddətə icarəyə götürülmüş əsas vəsaitlərin mövcudluğu və hərəkəti haqqında məlumatları ümumiləşdirmək üçün nəzərdə tutulmuşdur.

03№-li "Uzun müddətə icarəyə götürülmüş əsas vəsaitlər" hesabı aşağıdakı hesablarla müxabirləşdirilir:

DEBET ÜZRƏ	KREDİT ÜZRƏ
97 icarə öhdəlikləri	01 Əsas vəsaitlər
	02 Əsas vəsaitlərin köhnəlməsi
	97 icarə öhdəlikləri

İSTİFADƏ OLUNAN ƏDƏBİYYATLAR :

1. 
   Q. RZAYEV “Mühasibat uçotu və Audit” səh 166-187
   
2. 
   V. İsayev “Mühasibat uçotunun nəzəriyyəsi”
   
3. 
   http://www.azmuhasib.com/?bolme=5
   
4. 
   http://www.kitab.az/cgi-bin/catlib2/item.cgi?lang=ru&item=20031126171621356