Atom yadrosi va elementar zarrachalar fizikasi, tezlashtiruvchi texnika
Yüklə 1,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Nurlanishlarning
effektiv dozasi. Kishilarning ionlashtiruvchi nurlanishlaridan oladigan nurlanish dozasi qancha katta bo‟lsa, organizmga shunchalik ko‟proq zararli bo‟ladi. Shuning uchun yadroviy sinovlardan radioaktiv zararlanish oqibatlarini bartaraf etish uchun olib boriladigan tadbirlarni tashkil etuvchi kishilarning nurlanishi imkoni boricha kichik bo‟lishi zarur, lekin bunday kishilar o‟z vazifalarini radiatsion sharoitda bajarishda bir necha marta nurlanishi mumkin. Bunda ularning olgan yig‟indi dozasi ruxsat etilgan chegaraviy dozadan yuqori bo‟lishi mumkin. Ma‟lumki, nurlanishdan zararlanish kishining olgan dozasiga va shu dozani olish vaqtiga bog‟liq. Kishilar olgan yig‟indi dozani aniqlashda organizmning radiatsiyon zararlanishining katta qismini tiklashdagi qobiliyatini hisobga olish kerak. Zararlanish tiklanadigan doza umumiy dozaning qariyb 90 % ini tashkil etadi. Bunday doza zararlanishning qayta tiklanadigan qismi, yoki qaytar doza deyiladi. Zararlanishning 10 % i qayta tiklanmaydi. Bu doza qoldiq doza bo‟ladi, bu doza nurlanishning ko‟p yillardan keyingi zararlanishiga olib keladi. Zararlanishning 90 % qayta tiklanadigan qismining yarmi bir oyda tiklanishi mumkin bo‟lgan barcha qismi esa, uch oyda tiklanadi. Organizmning zararlanishdan tiklanish tezligi sutkada 2,5 % ni tashkil etadi. Lekin nurlangan vaqtdan keyingi 4 sutkada tiklanish bo‟lmaydi. Shuning uchun nurlanish qancha vaqt oralig‟ida – 1 soatdami yoki boshqa biror vaqt oralig‟idami bunga bog‟liq bo‟lmasdan, nurlanish qisqa vaqtdagi nurlanish yoki bir marta nurlanish xisoblanadi. Nurlangandan so‟ng 4 sutka o‟tgach organizmda sog‟ayish, tilanish boshlanadi. Organizmning yana qancha vaqt olingan nurlanish dozasining ta‟sirida bo‟lishi mumkinligini aniqlash uchun 10 % qoldiq dozani va qaytar dozaning berilgan vaqtda organizm xali tozalanmagan vaqtdagi dozasini qo‟shish kerak. Bu ikki xil dozaning yig‟indisi nurlanishning effektiv dozasi deyiladi. Effektiv doza nurlanishdan zararlanish vaqtida organizmga biologik ta‟sirni ko‟rsatuvchi dozadir. Bir marta nyrlanishda effektiv doza (D ef ) quyidagi formula orqali aniqlanadi: 𝛼 Bu formulada nurlanishning effektiv dozasi; -bir marta nurlanish dozasi; 𝛼- uchun koeffitsient, uning qiymati 1-rasmdagi grafikdan aniqlanadi. Misol. , nurlanishdan so‟ng 20 sutka o‟tgandan so‟ng effektiv doza hisoblansin. Yechish. 1-rasmdagi grafikdan z=20 sutka uchun a=0,7. U vaqtda effektiv doza: Ko‟p marta nurlanishdagi effektiv doza quyidagi formula orqali hisoblanadi: 𝛼 Bu formulada -ko‟p marta nurlanishdagi yig‟indi dozasi, rentgen birlikda; - uchun koeffitsient, uning qiymati 2-rasmdagi grafikdan topiladi. Misol. . 15 sutka davomida nurlanganda har sutkada 10 rentgendan nurlangan. Effektiv doza hisoblansin. Yechish. 1 va 2 rasmlardagi grafiklardan 𝛼 va ekanligi aniqlanadi. U vaqtda ko‟p marta nurlanganda effektiv doza quyidagicha hisoblanadi: Bu kattaliklar (8)-formulaga qo‟yib hisoblanadi va topiladi. Shunday qilib, nurlanishdan so‟ng qandaydir vaqt o‟tgandan keyin zararlanish darajasi berilgan vaqtda effektiv dozani hisoblash orqali aniqlanadi. Nurlanishdan keyin qancha ko‟p vaqt o‟tsa, effektiv doza shunchalik kichik bo‟ladi, qoldiq dozaga yetganicha kamayadi 3-jadvalda dozimetrik kattaliklar, belgilanishlari, sistemasidagi birliklari, birliklar sistemasiga kirmagan birliklar, birliklar ta‟riflari, birliklar orasidagi munosabatlar keltirilgan. Yüklə 1,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|