«audiT» FƏNNİ ÜZRƏ MÜhaziRƏLƏR

Konfidensiallıq (məхfilik). Auditor müştərisinin istehsal və kommersiya sirlərini gözlə­məli və qorumalıdır, müştəriyə zərər gətirməmək məq­sə­di ilə onları yaymamalı­dır. Auditor müəssisə rəhbərliyinin icazəsi olmadan onun təsərrüfat fəaliyyəti haqqında heç bir fiziki və ya hüquqi şəxsə informasiya verməməlidir. Öz müştəri­lə­rinin sirlərinin açıqladıüıına görə auditor qanunla məsuliyyət daşıyır, eləc­ə də peşə etikаsı normalara görə həmkarları qarşısında mənəvi məsuliyyət daşı­yır. Lakin bu qayda ilə bağlı müəyyən istisnalar da mövcuddur. Belə ki, yoxla­nı­lan müəssisənin (şirkətin) fəaliyyəti haqqında informasiya səhmdarların ümumi ic­lasının qərarına əsasən şirkətin rəhbərliyinin xahişi ilə, məhkəmənin qəra­rı­na əsa­sən, eləcə də audit prosesində dövlət sirrinin yayılması faktı müəyyən edilərsə, dövlət təhlükəsizlik orqanlarına xəbər verə bilər. Əldə edilən informa­si­ya­ların konfiden­si­al­lığı vaxt etibarı ilə və sifarişçi ilə bilavasitə əlaqələrin da­vam etməsi və ya həmin əlaqələrin bitməsindən asılı olmayaraq, audit tərəfin­dən sonadək qorunur

Audit xidmətinin yüksək peşəkarlıqla həyata keçirilməsi və au­­dit xid­­mə­ti zamanı qəbul edilmiş öhdəliklərin tam dolğun icrası üçün sər­bəst audıtor­lar və auditor şirkətləri müvafiq mə­su­liy­yət daşı­yır­­­lar. Bu mə­su­liyyət üç istiqamətdə müəyyənləşdirilə bilər: audıto­run yerinə yetir­diyi iş və xid­mət­lər­də yol verdiyi cinayət tər­kib­li əməl­­lərə görə cinayət məsu­liyyəti; keyfiy­yətsiz audit xidmətinə görə, inzibati xətalara görə, auditor və audit şirkətləri, onun intizam mə­­­­­su­liyyəti; sifаrişçi ilə auditor və audit şirkətləri ilə bağ­lanmış müqaviləyə əsasən meydana çıxan əmlak xarak­ter­li mübahisələr. Audı­torun məsuliyyəti «Auditor xid­mə­ti haqqın­da» Qanunun 14-cü bən­­din­­də və «Maliyyə hesabatlarının auditi zamanı fırıldaqçılıüın nəzərə alınması üçün auditorun məsuliyyəti» beynəlxalq audit standartı ilə tənzimlənir.

Audit yoxlama-ekspertiza işi aparılan subyektin rəhbərliyinin audit apa­ran şəxslə şəxsi əmlak mənafeyi və qohumluq əla­qə­sınin ol­ma­sı və ey­ni zamanda bu kimi halların auditor tərəfindən giz­­lə­dil­mə­si ilə yanaşı, audıto­run etik-peşəkarlıq normalarına ria­yət etməməsi də auditor üçün məsuliyyət yaradan şərt hesab edılir. Auditorun məsuliyyətinə 2 mövqedən yanaşmaq оlаr: bırin­cisi, audit yox­­lama-ekspertiza işləri aparan zaman qanunvericilik və normativ hüquqi akt­­ların tələblərinin pozulmasına görə mə­su­liy­yət, ikincisi, audit yox­la­ma-eks­pertiza işləri aparılan zaman la­zı­mi peşəkarlığın gös­­­tə­ril­mə­mə­si və audit xidməti haqqında milli standartların tələb­lə­rınə əməl edil­məmə­sı­dir.

Keyfiy­yət­siz audit apar­maq, auditin nəticələrinin səmərəsiz və qeyri-məhsul­dar ol­ma­sı, sərbəst audıtor və audit şirkətlərinın sifаrişçi ilə qey­ri-konkret münasibət ya­rat­ma­sı və bu münasibətin ob­yek­­tinin mülk və əşya ilə bağ­lı olması mülki mə­su­liyyət xarakterinə aid edilir. Аudit yox­­lama-eksper­tıza işlərində qeyri-peşə­karlıq göstərilməsi və nətıcə­də etik normalara əməl etmə­mək, keyfiy­yət­siz audit xidməti gös­tə­ril­mə­si də­rə­cəsi AR Audıtor­lar Palatası tərə­fin­dən müəyyən­­ləş­dırılir. Sər­bəst auditorlar və audit şirkətlərinın məsu­liy­­yətinin müəyyən edilməsində onların audit xid­məti üzrə sifаrişçi ilə bağladıqları müqavilə şərtləri də diqqət mər­kəzində olmalıdır. Çünki, müqavilə şərtlərində auditorun key­fiy­yətsiz yoxlama-eks­per­tıza işləri nə­ticəsində sifаrişçiyə dəyən zərərin ödənil­mə­sinin şər­t­ləş­dıril­məsi növ­bəti mərhələdə zərərin ödənilməsi üçün vacib amil­dir.

Auditor keyfiyyətsiz, qeyri peşəkar auditin aparılması səbəbindən müəssisə qаrşısındа öz vəzifələrini lazımınca yerinə yetirmədikdə AR qаnunve­ri­ciliyinə əsаsən müəssisəyə dəyən zərərə görə məsuliyyət daşıyır. Auditorlar və auditor təşkilatları qanunvericiliyinə və sifarişçi ilə bağlanmış müqavilənin şərt­lərinə uyğun olaraq əmlak məsuliyyətinə cəlb edilə bilərlər. Əmək qanunvericili­yinə görə intizam və maddi məsuliyyət nəzərdə tutulur. İntizam məsuliyyəti aşağıdakıları nəzərdə tutur: irad; töhmət; ciddi töhmət; işdən azad etmək.

Əmək öhdəliklərinin icrası zamanı auditor təşkilatı tərəfindən dəymiş zərər üzrə məsuliyyət həmin xidməti göstərmiş əməkdaşın - auditorun üzərinə qoyulur (əgər zərər onun günahı üzündən yaranarsa). Auditor – əməkdaşın maddi məsuliyyətə cəlb olunması eyni zamanda dörd şərtin olmasını nəzərdə tutur: birbaşa həqiqətən zərərin olması; auditorun hüquqa zidd davranışı; qanunа zidd davranış ilə yaranmış zərər arasında səbəb əlaqələri; özünün hərəkəti və ya hərəkətsizliyi üzündən zərərin yaranmasında auditorun günahı. Tam maddi məsuliyyət za­manı zərər tam ödənilir.

Auditorların peşə davranışının etik normaları Azərbaycan Respublikа-sının аuditorların etikası kodeksində əks olunmuşdur. Cəmiyyətin auditora inamı yal­nız onun peşəkarlıüından, biliyi və təcrübəsindən deyil, eyni zamanda davranışın etik norma və qaydalarının gözlənilməsindən də asılıdır. Hər bir auditor özünün peşəsinə inam və hörməti yaratmaq və qorumaq üçün böyük səy göstərməli, bütün mümkün pozuntular və təhriklərdən əxlaqi və mənəvi dəyərləri qorumalıdır.

Auditorların etika kodeksi 12 əsas qaydadan ibarətdir:

1.