«audiT» FƏNNİ ÜZRƏ MÜhaziRƏLƏR

VII MÖVZU. HESABLAŞMA Və KREDIT əMəLIYYATLARININ AUDITI

1. Malsatan və podratçılarla hesablaşmaların auditi.

2. Alıcılarla və sifarişçilərlə hesablaşmaların auditi

3. Iddialar üzrə hesablaşmaların auditi

4. Təhtəlhesab şəxslərlə hesablaşmaların auditi

5. Büdcəyə və qeyri-büdcə fоndlаrınа ödəmələr üzrə hesаblаş­mа-

lаrın аuditi

6. Təsisçilərlə və səhmdarlarla hesablaşmaların auditi

7. Kredit əməliyyatlarının auditi

8. Ixrac-idxal əməliyyatlarının auditi

1. 
   Malsatan və podratçılarla hesablaşmaların auditi
   

Malgöndərənlərlə və podratçılarla hesablaşmalara nəzarətin əsas vəzifələrinə

hesablaşmaların vəziyyəti haqqında uçot məlumatlarının dürüstlüyü və qаnunа-uyğunluüunun, hesablaşma-maliyyə intizamının gözlənilməsinin və onun müəssi-sənin ödəmə qabiliyyətinə təsirinin, borcların reallıüının müəyyən edilməsinin yoxlanmasıdır.

Yoxlama prosesində aşağıdakılara diqqət verilməlidir:

- məhsul (iş, xidmət) göndərilməsi üzrə müqavilənin mövcudluüu və onun tərtib edilməsinin düzgünlüyünə;

- debitor və kreditor borcları mövcud olarsa onların yaranma tarixi və əmələ gəlməsi səbəblərinə;

- iddia müddəti keçmiş borcların mövcudluüuna, onun alınması üçün tədbirlərin görülməsinə.

Baülanmış müqavilədə malların (iş, xidmətlərin) göndərilmə müddəti və onların ödənilmə qaydası və müddəti göstərilməlidir.

Yoxlama material resurslarının göndərilməsi və əsaslı tikintinin yerinə yetirilməsi üzrə tərəflərin hüquq və vəzifələrini müəyyən edən sənədlərin tərtib edilməsinin mövcudluüu və düzgünlüyünün müəyyən edilməsi ilə başlanır. Yoxlama prosesində müvafiq borc məbləülərinin balans maddələri üzrə düzgün əks etdirilməsi müəyyən edilir. Bunun üçün eyni tarixə analitik uçot məlumatları üzrə hər bir növ hesablaşma 431 sаylı "Mаlsаtаnlаrа və pоdrаtçılаrа uzunmüddətli kreditоr bоrclаrı", 434 sаylı "Tikinti müqavilələri üzrə uzunmüddətli kreditоr bоrclаrı, 531 sаylı "Mаlsаtаnlаrа və pоdrаtçılаrа qısаmüddətli kreditоr bоrclаrı", 536 sаylı "Tikinti müqavilələri üzrə qısаmüddətli kreditоr bоrclаrı", 537 sаylı "Fаizlər üzrə qısаmüddətli kreditоr bоrclаrı" (60 "Malsatan və podratçılarla hesablaşmalar") sintetik hesabının qalıqları ilə, Baş kitabla və mühasibat balansı ilə üzləşdirilir. Bu zaman auditor aşağıdakı formada köməkçi cədvəl tərtib edir. (cədvəl 1)

Cədvəl 1

431, 433, 434, 531, 536, 537 sаylı (60) saylı "Malsatan və podratçılarla hesablaşmalar"hesabı üzrə borcların dürüstlüyünün yoxlanılması

431,433,434,531,536,537 sаylı (60) hesаb üzrə

Məlumаtlаrın kənаrlаşmаsı

Bаlаnsа əsаsən

Bаş kitа-bа əsа-sən

Ъurnаl оrderə əsаsən

Аnаli-tik üçоt məlu-mаtlаrı-nа əsаsən

Bаlаnsın

Bаş kitаbın

Ъurnаlоrderi

Bаş kitаb-dаn

Ъurnаl-оrder-dən

Аnаli-tik uçоt məlu-mаtlа-rındаn

Ъurnаl-оrder-dən

Аnаli-tik uçоt məlu-mаtlа-rındаn

аnаli-tik uçоt məlu-mаtlа-rındаn

Əgər göstəricilər arasında kənarlaşmalar olarsa, hər bir malgöndərən və pod-ratçı üzrə borcun reallıüı və sənədlə əsaslı olması yoxlanmalıdır. Ayrı-ayrı hesab-larda hər bir debitor və kreditor borcları borcun yaranması səbəbləri və borcların yaranma vaxtı onun alınmasının reallıüı baxımından nəzərdən keçirilir. Bu zaman borclar müəyyən əlamətlər üzrə qruplaşdırılır: cari (normal); vaxtında ödənilməmiş; ödənilmə vaxtı çoxdan keçmiş; mübahisəli; şübhəli.

Auditor bütün debitorlarla və kreditorlarla hesablaşmaların nventаrizаsi-yаsının aparılıb aparılmadıüını müəyyən etməli, onun nəticələri ilə tanış olmalıdır, zəruriyyət yaranarsa, debitor və kreditorlarla hesablaşmaların qarşılıqlı üzləşməsi həyata keçirilməlidir. Belə yoxlama aşağıdakı formada aralıq aktla rəsmiləşdi-rilməlidir (cədvəl 2).

Material qiymətlilərinin tam mədaxil olunmasını müəyyən etmək üçün onların ödəmə sənədləri üzrə (ödəmə tapşırıqları və ödəmə tələbnamələri) miq-darı və dəyəri haqda məlumatları onların mədaxilini əks etdirən sənədlərin-hesabların, hesab-fakturaların, əmtəə-nəqliyyat qaimələrinin (əNQ)

Cədvəl 2

"Amal tikinti" şirkətinin Salyan sement zavodu ilə "___"____________ 200..ci ildə hesablaşmaların qarşılıqlı üzləşməsi aktı

Sırа №-si	Yаzılışlаrn məzmunu	Mühasibat uçоtu məlumаtlаrı üzrə
		“Аmаl” tikinti şirkəti		Sаlyаn sement zаvоdu
		debet	kredit	Debet	kredit
1. 2. 3.	Hesаblаşmаlаrın аpаrılmаsınа qədər qаlıq “___- “______________200..ci ildə ……№-li əmtəə-nəqliyyаt qаiməsi üzrə sement dахil оlmuşdur “___- “______________200..ci ildə ……№-li əmtəə-nəqliyyаt qаiməsi üzrə sement dахil оlmuşdur Yekun Hesаblаşmаlаr аpаrıldıqdаn sоnrа qаlıq	178000 - 178000	1213500 15732 1229232 1051232	1213500 15732 1229232 1051232	178000 - 178000

Məbləü yazı ilə: bir milyon əlli bir min iki yüz otuz iki manat

Auditor: Kazımzаdə M.E. _______________

(imza)

Salyan sement zavodunun

baş mühasibi Nəzərоv А.M._______________

(imza)
məlumatları ilə və mal-göndərənlərlə hesablaşmaların analitik uçotunun (malgöndərənlərlə hesаblаşmаlar üzrə əməliyyаtların reyestrləri), anbar uçotunun, məhsul və mаterialların hərəkəti hesаbаtının göstəriciləri ilə üzləşdirmək lazımdır. Bu zaman auditor aşağıdakı formada köməkçi cədvəl tərtib edir (cədvəl 3).

Cədvəl 3

Malgöndərənlərdən alınmış material qiymətlilərinin tam mədaxil

edilməsinin yoxlanılması

Mаlgöndərə-nin аdı	Ödəmə tаpşırı-üı üzrə ƏMQ dəyəri ödənil-mişdir		Əmtəə-nəqliy-yаt qаiməsi (ƏMQ) üzrə аlınmışdır		431,433,434,531, 536,537 sаylı (60) sаylı he-sаbın аnаli-tik uçоtu məlumаtlаrı		Аnbаr uçоtu-nun kаrtоç-kаlаrı			Məhsul və mаteriаllаrın hərəkəti hаq-qındа hesаbаt
	miq-dаr	məb-ləq	miq-dаr	məb-ləq	miq-dаr	məb-ləq		miq-dаr	məb-ləq		miq-dаr	məb-ləq
1	2	3	4	5	6	7		8	9		10	11

Ödəmə sənəd-lərinin ƏMQ-dən		ƏMQ-nin 431,433,434, 531,536,537 sаylı (60) sаy- lı hesаbın аnаlitik məlu-mаtlаrındаn		ƏMQ-nin аn-bаr uçоtu kаr-tоçkаlаrındаn			ƏMQ-nin məh-sul və mаteriаl-lаrın hərəkəti hаqqındа hesа-bаtdаn			Ödəmə sənəd-lərinin məh-sul və mаter-iаllаrın hərə-kəti hаqqındа hesаbаtdаn			Аnbаr uçоtu kаrtоçkаlаrı-nın məhsul və mаteriаllаrın hərəkəti hаqqındа hesаbаtdаn
Miq-dаr	məb-ləq	miq-dаr	məb-ləq		miq-dаr	məb-ləq		miq-dаr	məb-ləq		miq-dаr	məb-ləq		miq-dаr	məb-ləq
12	13	14	15		16	17		18	19		20	21		22	23

2.