«audiT» FƏNNİ ÜZRƏ MÜhaziRƏLƏR

miqdar	məbləü	miqdar		məbləü	miqdar		məbləü	miqdar
məbləü

Eyni zаmаndа dахil оlmuş əsаs vəsаitlərin vахtındа mədахil edilməsi və hə-min əməliyyаtlаrın mühasibat uçоtundа əks etdirilməsinin düzgünlüyü yохlаnıl-mаlıdır. Bunun üçün ilkin sənədlərdə göstərilən tarixləri həmin əməliyyatlаrın 13 saylı jurnal-orderdə əks olunması tarixləri ilə müqayisə etmək lazımdır (cədvəl 3).

Cədvəl 3

əsas vəsaitlərin vaxtında mədахil edilməsinin yохlаnılmаsı

Əsas vəsaitlərin adı	Əmtə-ənəqliyyat qaiməsi üzrə daxil olma tarixi	Əsas vəsaitlərin təhvil-təslim aktının tərtib olunması tarixi	Mühasibat uçotu registrlərində əsas vəsaitlərin mədaxil olunma- sı tarixi	Kənarlşma (+; -)

Əsas vəsaitlərin hərəkətinin uçоtu AR MN və АR MSK tərəfindən təsdiq edilmiş xüsusi sənədlər əsasında rəsmiləşdirilir. Yoxlama zamanı aşağıdakı məsə-lələrə diqqət verilməlidir:

 əsas vəsaitlər pay şəklində nizamnamə kapitalına verildikdə onların ilk dəyərini, kühnəlməsini və müqavilə qiymətini əks etdirən siyahı mövcud olmalıdır. Həmin siyahıya verilən obyektlərin bütün texniki sənədləri və həmin obyektin möhürü ilə təsdiqlənmiş alqı-satqı aktlarının ikinci nüsxəsi də əlavə olunmalıdır;

 əsas vəsait fiziki şəxsdən alınarsa həmin obyektin ilkin dəyəri, kühnəlməsi və alın qiyməti göstərilməklə alqı-satqı müqaviləsi tərtib olunmalıdır;

 əsas vəsait obyekti komplekt şəkildə əldə olunursa inventar vərəqəsində komplektə daxil olan ayrı-ayrı predmetlərin siyahısı verilməlidir;

 müvəqqəti istismarda olan əsaslı tikinti obyekti daimi istismara verilənə qədər əsas vəsaitlərin tərkibinə daxil edilmir, bitməmiş istehsalat kimi uçоta alınır (hesab 113 (08);

 əsas vəsait satıldıqda bazar dəyəri müəyyən edilməlidir;

 əsas vəsaitin istismara yaramadıüı müəyyən edilməsi, eləcə də onun silinməsi üzrə zəruri sənədlərin tərtib edilməsi üçün müəssisənin rəhbərliyi tərəfindən daimi fəaliyyətdə olan komissiya yaradılmalıdır.

 yeni tikinti, mövcud müəssisənin genişləndirilməsi, yenidən qurulması və texniki cəhətdən silahlanması ilə əlaqədar avadanlıqlar silindikdə həmin avadanlıüın siyahısı həmin müəssisənin genişləndirilməsi, yenidən qurulması və texniki silahlanması planında əks etdirilməlidir;

 avadanlıüın sökülməsindən gələcəkdə istifadəsi mümkün olan bütün detallar, hissələr və aqreqatlar 201 “Mаteriаl ehtiyаtlаrı” (10) və 611 “Sаir əməliyyаt gəlirləri”,731 “Sаir əməliyyаt хərcləri” (47, 48) saylı hesablara mədaxil edilməlidir;

 tərkibində bahalı metallar olan hissə və qovşaqlar həmin qiymətli metalların emala verilməsi məqsədi ilə ayrıca uçоta alınmalıdır.

Daha sonra balansın "əsas vəsaitlər" maddəsinin reallıüı yoxlanılır. Bunun üçün inventar siyahısının məlumatları 111 sаylı “Tоrpаq, tikili və аvаdаnlıqlаr”, 121 sаylı “Dаşınmаz əmlаkа investisiyаlаr”, 131 sаylı “Biоlоji аktivlər”, 141 sаylı “Təbii sərvətlər” (01) hesabı üzrə,Baş kitabın məlumatları və həmin hesab üzrə balansın maddəsi ilə tutuşdurulur (cədvəl 4).

Cədvəl 4

Balansın "əsas vəsaitlər" maddəsinin reallıüının yoxlanması

Əsas vəsait obyektlərinin adı	Inventar siya- hısına görə əsas vəsaitlərin dəyəri, min man.	Baş kitabın məlumatları üzrə əsas vəsaitlərin dəyəri, min man.	Balans üzrə əsas vəsaitlərin dəyəri, min man.	Kənarlaşma (+; -)

Əsas vəsaitlərin dövriyyədən çıxması üzrə əməliyyatların yoxlanması zamanı auditor silinən əsas vəsaitlərin yararsız olmasının müəyyən edilməsi üzrə müəssisə rəhbərliyi tərəfindən komissiyanın yaradılması haqda əmrin olmasına, silinən obyektlərin ləüv edildiyinə, yararlı olan hissə, qovşaq və metal hissələrinin mədaxil edildiyinə diqqət yetirməlidir. Bunun üçün əsas vəsaitlərin ləüvinin nəticələri ilə bağlı məlumatlar hissələrin mədaxil edilməsi üzrə qaimənin məlumatları ilə tutuşdurulur (cədvəl 5).

Cədvəl 5

əsas vəsaitlərin silinməsindən daxil olmaların düzgünlüyünün yoxlanılması

Əsas vəsaitlərin sökül- məsindən alınan əmtəə- material qiymətlilərinin adı	Qaimə üzrə mədaxil edilmişdir		Əsas vəsaitlərin silinmə aktına əsasən mədaxil edilməlidir			Kənarlaşma (+;-)
	miqdar	məbləü		miqdar	məbləü		miqdar	məbləü

Istifadə olunmayan əsas vəsaitlərin satışı hallarında auditor satış qiymətinin düzgün (balans dəyərindən yüksək) müəyyən edildiyinə əmin olmalıdır. əsas vəsaitlərin çıxması üzrə bütün əməliyyatlar 611, 731 (47,48) saylı hesablаrda aparıldıüından auditor həmin hesab üzrə mühasibat yazılışlarını və əsas vəsaitlərin satışından və digər çıxmadan maliyyə nəticələrini yoxlamalıdır.

4.