Auditning turlari va shakllari

Tashqi audit - xo’jalik yurituvchi sub’ektning buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobotining haqiqiyligini ob’ektiv baholash maqsadida shartnoma asosida auditorlik kompaniyalari yoki yakka auditorlar tomonidan o’tkaziladi. Tashqi auditning asosiy xususiyatlaridan biri – bu mijoz korxonaga nisbatan hech qanday manfaati bo’lmagan, ya’ni uning mulkdori, ta’sischisi, boshlig’i yoki boshqa lavozimida ishlamaydigan, mustaqil, xolis auditor tomonidan o’tkazilishidadir. Agarda auditor tekshirayotgan korxonaning mulkdori, ta’sischisi, boshlig’i yoki boshqa lavozimida ishlaydigan shaxsi bo’lsa, u holda auditorlik faoliyati uchun berilgan litsenziya bekor qilinishi ham mumkin.
Tashqi audit korxonaning moliya-xo’jalik faoliyatini baholash hamda uning moliyaviy hisobotini tasdiqlash uchun o’tkaziladi. Bundan tashqari tashqi audit xo’jalik yurituvchi sub’ektning xarajatlarini minimallashtirish va foydani maksimallashtirish maqsadida ularning faoliyatini yaxshilash, hisob ishlarini tashkil qilish va qayta tashkil qilish, hisob oshlarini yuritish, soliqqa tortish bo’yicha takliflar beradi.
Tashqi audit natijalari korxonaning buxgalteriya hisobi holati, ichki nazorat tizimi ahvoli, yillik moliyaviy hisoboti ishonchliligini tasdiqlovchi xulosada bayon qilinadi. Bundan tashqari, tashqi audit natijalari loyihalar, sxemalar, biznes-rejalar, ma’lumotnomalar ko’rinishida taqdim etilishi mumkin.
Auditorlik tekshiruvi o’tkazilishining majburiy yoki majburiy emasligiga ko’ra 2 ga bo’linadi:

1. 
   Majburiy audit;
   
2. 
   Tashabbuskorlik auditi.
   

Xalqaro amaliyotda auditning uchta turi alohida ajratib ko’rsatiladi:

1. 
   Operatsion audit;
   
2. 
   Mos keluvchanlik auditi;
   
3. 
   Moliyaviy hisobotlar auditi.
   

Operatsion auditda barcha xo’jalik muomalalari va jarayonlari, ularning ish samaradorligiga va unumdorligiga bo’lgan ta’siri o’rganiladi. Operatsion auditda unumdorlik va samaradorlik ko’rsatkichlari, qimmatli qog’ozlar hamda moliyaviy tizimga rioya qilishning buxgalteriya tamoyillariga mos kelishi nuqtai nazaridan ham ko’rib chiqiladi.
Mos keluvchanlik auditi – bu xildagi tekshirishda audlitning mamlakat miqyosidagi qonunlarga, shuningdek, barcha me’yoriy hujjatlarga mos kelishi yoki kelmaslik sabablari o’rganiladi. Masalan, korxona faoliyatini auditorlik tekshirishdan o’tkazishda uning korxona Nizomiga yoki mavjud yo’riqnomalarga mos bo’lishini tekshiruvdan o’tkazish.
Moliyaviy hisobotlar auditi – bunday tekshiruv moliyaviy va buxgalteriya xodimlari tomonidan o’tkazilib, asosan korxonaning to’lov qobiliyati moliyaviy natijalar, sotish jarayonlarining hisobotlarda qanchalik darajada aks ettirilganligi tekshiriladi.
Auditorlik tekshiruvi o’tkazilishining davriyligiga ko’ra ikkiga bo’linadi:

1. 
   Dastlabki audit;
   
2. 
   Davriy audit.
   

Dastlabki audit auditor yoki auditorlik tashkiloti tomonidan ushbu korxonani birinchi marta tekshirishni anglatadi.
Davriy audit takroriy shartnomalar orqali bir korxona bitta auditor yoki auditorlik firmasi tomonidan amalga oshiriladi. Bu esa, albatta, mijozning malakali

auditor bilan uzoq muddatli hamkorlik qilishga bo’lgan qiziqishidan kelib chiqadi.