«avesto» va zardushtiylik dini haqida

www.pedagoglar.uz 
 
45-son 8–to’plam Iyun 2023
Sahifa: 76 
haqida haqiqat» maqolasida Zardushtning miloddan avvalgi 589 – 512 yillarda, 
ya’ni bundan 2600 yil muqaddam yashab o‘tganligini R. Berdiyev ham izohlaydi. 
Zardusht tug‘ilgan yilning yana bir boshqa variantiga to‘xtalamiz. Toshkentda 
«Universitet» nashriyotida 1997 – yil chop etilgan «O‘zbekiston tarixi» kitobi 
mualliflari «Beruniy Zardushtning tug‘ilgan yilini Makedoniyalik Iskandardan 258 
yil oldin edi deb belgilaydi» deya e’tirof etadilar va bu fikrni «Zardushtra miloddan 
avvalgi 553 – 541 yillar atrofida 77 yoshida vafot etgan ” deb davom ettiradilar.
T. Maxmudovning bergan ma’lumotiga ko‘ra, bazi manbalarda Zaradushtra 
qadimgi Rey, ya’ni Midiyada tug‘ilgan deb, boshqa olimlar uni Balxda tavallud 
topgan deb yozadilar. Ye. Bertels ko‘pchilik olimlarning Zaradushtra eramizdan 
avvalgi 569 – yili tug‘ilgan degan fikriga haqli e’tiroz bildiradi. «Bizning 
fikrimizcha, Zaradushtra faoliyatini eramizdan oldingi ikki minginchi yillarning 
oxirida deb bilgan maqulroq. Chunki agar gatlar tarixiy Zaradushtra tomonidan 
yaratilgan desak, «Avesto» ning eng qadimgi qismlarini ana shu davr bilan izohlash 
tog‘riroq bo‘ladi deb fikr bildiradi T. Maxmudov.7 M. Ishoqovning ma’lumotiga 
ko‘ra bir qator olimlarning fikricha, Zardusht miloddan avvalgi XIII - -XII asrlarda 
yashagan tarixiy shaxs deb fikr bildiradi. Uni mil. avv. VII – VI asrlarda yashagan 
deguvchilar ham bor. Zardushtiy dinining xos adabiyotida Zardusht 6000 yil ilgari 
ham yashagan deyiladi. Zardushtning tug‘lgan yilini yunon faylasuflarining fikriga 
ko‘ra izohlaydigan bo‘lsak, yunon tarixchisi Plutarx Zaradushtra Troya urushidan 
600 yil oldin tug‘ilgan deb takidlaydi. Agar Troya urushi milodiy eradan 1200 yil 
ilgari ro‘y berganini nazarda tutsak, Zardusht yashagan davr bugungi kundan 9 ming 
yil oldin bo‘lib chiqadi. Aristotel Zardusht vafotini Platon ( mil. avv. 428 – 348) 
vafotidan 6 yil ilgari bo‘lgan deb hisoblaydilar. Zardushtiylik dini va uning tarixini 
jiddiy o‘rgangan olim Meri Boys bu dinnig shakllanish davrini milodiy eradan 
ilgarigi XIV – XII asrlarga taaluqli deb topadi. Qator olimlar Zardusht 
payg‘ambarlik e’lon qilgan davrni milodiy eradan oldingi VII asrga oid deydilar.
Zardusht faoliyat yuritgan davr va u asos solgan dinning davrini tarixchi olim M. 

---