Avropa və amerika öLKƏLƏRİNİN Ən yeni tariXİ

KUBA

Kuba İkinci Dünya müharibəsindən sonrakı ilk dövrdə və XX əsrin 50-60-cı illərində. Karib hövzəsinin digər dövlətləri kimi Kuba da XX əsrin 40-cı illərinin ortalarında iqtisadi cəhətdən geridə qalmış bir ölkə olsa da, «Antil adalarının incisi» hesab edilir, məhsuldar torpaqlara, xrom və nikel filizi ehtiyatlarına, əlverişli iqlimə malik idi.

İkinci Dünya müharibəsi illərində və müharibədən sonrakı ilk illərdə Kubanın iqtisadi vəziyyəti xoşagələn idi. Belə ki, istər müharibə, istərsə də müharibədən sonrakı ilk dövrdə Kuba şəkər və tütün satmaqla çoxlu gəlir əldə etdi. Lakin yenə də Kubanın ABŞ-dan asılılığı davam edirdi.

Kuba hökumətinə 1944-cü ildən Qran San Martino başda olmaqla Kuba inqilab partiyası (KİP) başçılıq edirdi.

Bu hökumət ABŞ-ı müdafiə edir, «soyuq müharibə»ni bəyənirdi. 1946-cı ildə onun mütərəqqi üzvləri ayrılıqda Kuba Xalq partiyasını təşkil etdilər. Bu partiya inqilabi ideyalara sadiq qalacağını bildirdi. Onun lideri Eduardo Çibis idi.

1948-ci ildə keçirilən prezident seçkilərində Kuba İnqilab Partiyasının namizədi Prio Sokarrasa qələbə qazandı. O, 1952-ci ilə qədər Kubanın prezidenti oldu. Ölkədə sağa doğru dönüş baş verdi. Demokpatik azadlıqlar ləğv edildi, kommunistlərin kütləvi həbsi başlandı. ABŞ-a uyğun siyasət yerdildi. Ölkədə fəhlə tətilləri və kəndli hərəkatı gücləndi. Bundan qorxuya düşən ABŞ-ın hakim dairələri demokratik dairələrin hakimiyyətə gəlməsinin qarşısını almaq üçün 1952-ci il martın 10-da çevriliş etdilər və öz tərəfdarları general Batistanı hakimiyyətə gətirdilər. O, 1952-ci il aprelin 4-də «Konstitusiya statusu» adlı sənəd imzaladı ki, bunun əsasında 1940-cı il konstitusiyası təxirə salındı, zəhmətkeşlərin hüquqlarını məhdudlaşdırmaq siyasəti yeridildi. Parlament idarə üsuluna son qoyuldu. Batista əslində diktator oldu.

Xarici siyasətdə Kuba ABŞ-a tabe oldu. Latın Amerikasının irticaçı rejimlərini müdafiə etdi. 1952-ci il aprelin 3-də SSRİ ilə diplomatik əlaqələri kəsdi.

Bu dövrdə əhalinin həyat səviyyəsi aşağı düşdü. İşsizlərin sayı 650 min idi. 1952-1954-cü illərdə əmək haqqı 14,5% az oldu. Kubanın ABŞ tərəfindən istismarı gücləndi. 1954-cü ildə ABŞ-ın Kubaya kapital qoyuluşu 1 mlrd. dollar idi. Bütün bu hallar isə ölkədə antiimperialist, antifeodal inqilab üçün şəraiti yetişdirdi.

Bu diktaturaya qarşı ilk çıxış edənlərdən biri 1926-cı ildə anadan olmuş, iri torpaq sahibinin oğlu, Havana Universitetinin hüquq fakültəsini bitirmiş Fidel Kastro Rus oldu. 1956-cı il iyulun 26-da gənclərdən ibarət təxminən 100 nəfərlik qrup Santyaqo-de Kuba şəhərindəki kazarmalara hücum edib silah ələ keçirmək istəsə də, bu cəhd uğursuz oldu. Onların bir çoxu öldürüldü, qalanlar isə hərbi tribunala verildi. Bu hadisə «26 iyul hərəkatı» kimi tarixə daxil oldu və diktaturaya qarşı mübarizənin başlanğıcı oldu. İki ildən sonra Kastro və onun yoldaşları xalqın tələbi ilə həbsdən azad edildilər. Onlar Meksikaya gedib orada «26 iyul hərəkatı» adlı inqilabi-demokratik təşkilat yaratdılar. Ölkədə isə «İnqilabi Direktorat» tələbə təşkilatı fəaliyyət göstərirdi.

1956-cı il dekabrın 2-də «Qranma» motorlu yaxtasında ağır dəniz keçidindən sonra F.Kastronun 82 nəfərdən ibarət dəstəsi Kuba sahilinə çıxdı. Dəstədə Fidelin qardaşı Raul, Kamilo Syenfusqos, Argentina inqilabçısı Ernesto (Ce) Qevera və b. vardı. Batista əsgərləri ilə döyüşdə onlardan ancaq 22 nəfəri sağ qaldı və üsyançı ordunun dəstəyi oldular. «İnqilabi Direktorat»dan olan bir qrup gənc 1957-ci il martın 13-də Havanada Prezident Sarayına hücum etdi, lakin hamısı həlak oldu.

Diktatura ilə mübarizəyə xalq kütlələrinin geniş təbəqələri – tələbələr, xırda burjuaziya, şəhər və kənd təsərrüfatı fəhlələri qoşuldular. Batistanın burjua-demokratik azadlıqları ləğv etməsindən narazı qalan burjuaziyanın bir hissəsi də bu hərəkata maddi yardım göstərirdi. 1958-ci ilin iyulunda Fidel Kastro «26 iyul hərəkatı» adından diktaturaya müxalif olan bütün partiya və təşkilatların iştirakı ilə Mülki İnqilabi Cəbhənin yarandığını elan edən «Syerra Bəyannaməsi»ni imzaladı.

Üsyançılar tezliklə hər yerdə hücuma keçdilər. 1959-cu il yanvarın 1-də Batista ölkədən qaçdı, sonrakı gün isə üsyançı ordunun hissələri Syenfusqos və Qiveranın komandanlığı altında Havanaya daxil oldular. Paytaxtda Müvəqqəti hökumət təşkil edildi. Müvəqqəti hökumət Batista vaxtında seçilmiş konqresi buraxdı, bir çox məmurları məhkəməyə verdi, köhnə cəza aparatını ləğv etdi, demokratik azadlıqları bərpa etdi, əmək haqqını artırdı. 1959-cu ilin fevralında F.Kastro baş komandan vəzifəsini özündə saxlamaqla hökumət başçısı oldu.

1959-cu ilin mayında verilən aqrar islahat haqqında qanuna əsasən latifundiyaçılıq sistemi əvəzi ödənilmədən dövlət mülkiyyətinə və kooperativlərə çevrilirdi ki, bu da bir çox dövlət xadimlərinin etirazına, nəticədə isə vəzifələrindən götürülmələrinə səbəb oldu. Onların yerini «26 iyul hərə­katı»nın rəhbərləri tutdular.

Bu dövrdə ABŞ ilə münasibətlər kəskinləşdi. ABŞ amerikan şirkətlərinin əllərindən alınmış torpaqları üçün kompensasiya verilməsini tələb edirdi. ABŞ Kubaya ixracını azaldanda bu münaqişə daha da dərinləşdi. ABŞ Kubaya neft göndərməkdən və kredit verməkdən imtina etdi. Buna cavab olaraq Kuba hökuməti SSRİ-dən alınmış nefti emal etməkdən imtina edən ABŞ şirkətlərini, sonra isə ABŞ və onun vətəndaşlarının bütün mülkiyyətini milliləşdirdi. 1960-cı ilin yanvarında ABŞ Kuba ilə diplomatik münasibətləri kəsdi. Artıq Kubada dövlət sənaye istehsalının 90%-nə nəzarət edirdi, becərilən torpaqların 40%-dən çoxu dövlət mülklərinə və kooperativlərə məxsus idi. Ona görə də Kuba rəhbərliyi elan etdi ki, inqilab yeni mərhələsinə – sosialist mərhələsinə daxil olmuşdur. Lakin sosializm quruculuğuna keçid mürəkkəb daxili və xarici şəraitdə həyata keçirilirdi. Ölkənin daxilində yeni hakimiyyətin düşmənlərinin silahlı dəstələri fəaliyyət göstərirdi. ABŞ-ın təzyiqi altında ADT Latın Amerikası ölkələrinin Kuba ilə münasibətlərini kəsməsi haqqında qərar qəbul etdi. Prezident Kennedi Kuba ilə ticarət üzərinə embarqo qoydu. Yeni hücum təhlükəsindən ehtiyat edən Kuba rəhbərliyi kömək üçün Sovet İttifaqına müraciət etdi. SSRİ gizli şəraitdə Kubaya orta mənzilli raketlər və hərbi xidmətçilər göndərdi. Buna cavab olaraq ABŞ 1962-ci il oktyabrın 22-də özünün hərbi qüvvələrini döyüş vəziyyətinə gətirərək Kubanın tamamilə blokadada olduğunu elan etdi. Nüvə müharibələri təhlükəsi əmələ gəldi. Karib böhranı danışıqlar yolu ilə nizama salındı. ABŞ bildirdi ki, Kubaya hücum etməyəcəkdir, SSRİ isə öz raketlərini onun ərazisindən çıxartdı.

Kuba SSRİ və ona müttəfiq olan dövlətlərlə iqtisadi və siyasi əlaqələr yaratdı. SSRİ Kuba iqtisadiyyatının inkişafına kömək göstərdi, şəkərin alıcısı oldu. SSRİ Kubadan şəkəri dünya qiymətlərindən baha alırdı.

Sosializm quruculuğunda siyasi rəhbərliyi həyata keçirən «26 iyul hərəkatı», «İqilabi direktorat» və Xalq Sosialist Partiyası (XSP) 1965-ci ilin oktyabrında Kuba Kommunist Partiyasında birləşdilər. F.Kastro Mərkəzi Komitənin birinci katibi seçildi.

Əməyə görə haqq verilməsi prinsipi Kubada praktiki olaraq tətbiq olunmadı. Müəssisələrdə pulsuz yemək və iş paltarı verilirdi. Kommunal xidmət növlərinin bir çoxu üçün haqq ləğv olundu. Təhsil və tibbi yardım pulsuz oldu. Kəndə təsərrüfatında torpağın 70%-ni dövlət və kooperativ bölmələri əhatə etdi. Ərzaq və sənaye məhsulları 1962-ci ildən kartoçka ilə paylanmağa başlandı.