Avropa və amerika öLKƏLƏRİNİN Ən yeni tariXİ

BOLQARISTAN: İkinci Dünya müharibəsi başlanana qədər Bolqarıstanın dövlət quruluşu monarxiya idi. Ölkənin çarı Boris idi. Bolqarıstan, Almaniyanın satilleti olsa da, SSRİ-yə qarşı müharibədə iştirak etmədi. SSRİ isə 1944-cü il sentyabrın 5-də Bolqarıstana müharibə elan etdi. Sentyabrın 9-da Bolqarıstanın paytaxtı Sofiyada Kommunist İnterna­sionalının rəhbərlərindən biri olan, Reyxstaqın yandırıl­massı­nda günahlandırılan Georgi Dmitrovun başçılığı altında üsyan baş verdi. Bolqarıstan Avropadakı sosialist ölkələri arasında bi­rinci sosializm quruculuğuna başlayan ölkə oldu. Ölkədə 1944-cü ildən 1989-cu ilədək kommunistlərin təkbaşına hakimiyyəti hökm sürdü. 1945-ci ilin martında kənddə kooperativlər təşkil etmək haqqında qanun verildi. Bu kooperasiyalar kəndli təsər­rüfat­larını birləşdirirdi.

1945-ci ilin mart ayında Vətən cəbhəsinin I konqresində kənd təsərrüfatının bərpası məsələsi ön plana çəkildi. ABŞ və İngiltərənin köməyi ilə mühafizəkar dairələr Vətən Cəbhəsini parçaladılar. 1945-ci il iyunun 6-da verilmiş qanuna görə 19 yaşına çatmış bütün qadınlara, hərbi qulluqçulara seçki hüququ verildi. İyunun 26-da hökumət özəl sənaye və ticarət üzərində nəzarət haqqında qanun qəbul etdi. 1945-ci il avqustun 17-də müxalifət əhvali-ruhiyyəli nazirlər istefaya çıxdılar. ABŞ və İngiltərə isə Bolqarıstanla sülh sazişi bağlamaqdan imtina etdiklərini elan etdilər.

1945-ci il noyabrın 18-də keçirilən seçkilərdə xalqın 88%-i Vətən cəbhəsinə səs verdi. Xalq məclisinin sədri V.Kolarov seçildi. Xalq məclisi antikapitalist xarakter daşıyan qanunlar qəbul etdi.

1947-ci il ərzində 126 min kəndli torpaq aldı. Bolqa­rıstanın dövlət quruluşunun necə olması haqqında 1946-cı il sentyabrın 8-də referendum keçirildi. Əhalinin 92,7%-i respub­likaya səs verdi. 1946-cı il senytyabrın 15-də Bolqarıstan Xalq Respublikası elan edildi. 1946-cı il oktyabrın 27-də Böyük Xalq Məclisinə keçirilən seçkilərdə kommunistlər 60 % səs aldılar. Yeni hökumətə Dmitrov başçılıq etdi. Kolarov xarici işlər naziri oldu. ABŞ və İngiltərə Bolqarıstanı tanıdılar.

1947-ci ilin fevralında ölkədə pul islahatı keçirildi. 1947-ci il aprelin 1-də Böyük Xalq Məclisi 1947-1949-cu illəri əhatə edən üçillik plan qəbul etdi. Böyük Xalq Məclisi 1947-ci il avqustun 26-da Petkovun başçılıq etdiyi Əkinçilər İttifaqını qadağan, onun deputat yerlərini isə ləğv etdi. 1947-ci il dekabrın 4-də Bolqarıstanın yeni Konstitusiyası qəbul edildi. 1948-ci ilin fevralında Vətən cəbhəsinin II konqresi oldu. 1948-ci ilin iyununda Vətən cəbhəsinin bir milyona yaxın üzvü var idi. Vətən cəbhəsi Demokratik partiya ilə birləşib, 1948-ci il avqustun 11-də Bolqarıstan Kommunist Partiyası (BKP) adlandı. 1949-cu ilin əvvəlində «Zveno» və Radikal partiya da özünü buraxdı.

1948-ci ildə Bolqarıstanda xalq təsərrüfatının bərpasına başlanıldı. Böyük Xalq Məclisi 1949-1953-cü illər üçün beşillik plan qəbul etdi.

1949-cu il iyulun 2-də G.Dmitrov öldü. Hökumətin başçısı V.Kolarov oldu. 1950-ci ilin əvvəllərində Kolarov da öldü. Hökumətin başçısı Çervenko oldu. O, həmçinin BKP-nin baş katibi oldu. 1953-cü ilə qədər o, bu vəzifədə qaldı. 1954-cü ildə Teodor Jivkov BKP-MK-nın baş katibi seçildi. 1962-ci ildən isə o, ölkənin baş naziri də təyin edildi.

50-ci illərdə Dmitrovqradda Kolarov adına elektromaşn qayırma zavodu tikildi. 1952-ci il mayın 12-də pul islahatı keçirildi. Ölkədə savadsızlıq ləğv edildi. 1953-1957-ci illəri əhatə edən yeni beşillik plan qəbul edildi.

50-ci illərdə Bolqarıstanın beynəlxalq əlaqələri genişləndi. 1960-cı ildə SSRİ Bolqarıstana 650 mlrd. rubl kredit verdi. Yuqoslaviya, Yunanıstan və Türkiyə ilə əlaqələr genişləndi. ABŞ 1950-ci ildə Bolqarıstanla əlaqələri kəsdi. Ancaq 1959-cu ildə yenidən bərpa etdi. 1959-cu ildə ölkədə inzibati təsərrüfat bölgüsü aparıldı.

1961-1965-ci illərdə Bolqarıstanda 4-cü beşillik plan qəbul edildi. Kreminov metallurgiya, Buynas neft-kimya kombinatı, Rusda mis-elektrik mərkəzi, «Vostok» komür-energetik kombinatı bu dövrdə inşa edildi. Beşillik dövründə sənaye 74%, kənd təsərrüfatı isə iki dəfə artdı. 1966-1970-ci illəri əhatə edən beşinci beşillik plan qəbul edildi. 1970-ci ildə ölkədə 170 aqrar-sənaye kompleksi fəaliyyət göstərirdi. Bolqarıstan ən çox aqrar sahənin inkişaf etdiyi ölkə idi. Burada turizm də inkişaf etmişdi.

Bolqarıstan əvvəlki kimi Balkanlarda sabitliyin artmasına xüsusi fikir verir, Rumıniya, Yuqoslaviya, Yunanıstanla əlaqələri inkişaf etdirirdi. 1984-cü ildə Bolqarıstan xarici ölkələrə 84 növ sənaye məhsulu göndərir, 43 mlrd.kv. saat elektrik enerjisi, 39 mln. ton kömür, 2,8 mln. ton polad, 3,2 mln.ton prokat istehsal edirdi.

1962-cı ildən 1989-ci ilə qədər Bolqarıstanda hakimiyyətdə Teodor Jivkov oldu. 80-ci illərin xüsusilə ikinci yarısında ölkənin iqtisadi vəziyyəti pisləşdi, siyasi gərginlik artdı. 1989-cu ilin dekabrında rejimə qarşı müxalifət koalisiyası – «Demokrat Qüvələr İttifaqı» yarandı. İqtisadi və siyasi sistemin əsaslı surətdə yenidən qurulması başladı. Siyasi islahatlara 1989-cu ilin noyabrında T. Jivkovun vəzifəsindən götürülməsi, P.Mladenovun prezident seçilməsi ilə başlanıldı.

1990-cı ildə Bolqarıstanda çoxpartiyalılığa və bazar iqtisadiyyatına keçid baş verdi. 1990-cı ildə ölkənin yeni Konstitusiyası qəbul edildi. Bolqarıstanın 1990-cı ildə prezidenti Jelyu Jelev oldu. 1991-ci ildə keçirilən parlament seçkiləri nəticəsində hakimiyyət dinc yolla sosialistlərdən Demokratik Qüvvələr İttifaqına keçdi. Köhnə sistemin dağı­dılmasına başlanıldı. Demokratik prinsiplər möhkəmlən­dirildi. Qərbi Avropa və Şimali Atlantika bloku ölkələri ilə əmək­daş­lıq genişləndi. Bolqarıstan Avropa sosialist ölkələri içərisində birinci Avropa Şurasına üzv oldu.

1994-cü il parlament seçkilərində sosialistlər qələbə çaldılar. Lakin onların sosial yönümlü bazar iqtisadiyyatını tətbiq etmə cəhdləri uğur qazanmadı. 1997-ci ilin sonunda baş verən siyasi böhran növbədənkənar parlament seçkiləri keçirilməsinə səbəb oldu. Seçkilərdə Birləşmiş Demokratik Qüvvələr ittifaqı qələbə çaldılar və İ.Kostovun başçılığı altında hökumət təşkil edildi. İqtisadi böhrandan çıxmaq üçün proqram tərtib olundu və onun həyata keçirilməsi prosesində ilk dövrdə bir sıra nailiyyətlər əldə edildi. 1996-ci ildə Bolqarıstanda keçirilən prezident seçkilərində Pyotr Stoyanov qalib gəldi. 2001-ci ilin iyununda keçirilmiş parlament seçkilərində vaxtı ilə hakimiyyətdən devrilmiş çar Borisin tərəfdarları qələbə çaldılar. Boris Bolqarıstan hökumətinin başçısı oldu. Bolqarıstan ATƏT, Aİ-nin BMT-nin və bir çox beynəlxalq təşkilatların, o cümlədən, Qara Dəniz dövləti olduğu üçün Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının da fəal üzvüdür. 2004-cü ildən isə o NATO-nun üzvüdür