Avropa və amerika öLKƏLƏRİNİN Ən yeni tariXİ

İtaliyada XX əsrin 50-60-cı illərində sosial-siyasi həyat. XX əsrin 50-60-cı illərində ölkənin iqtisadi inkişafı onun sosial quruluşunda da dəyişlikliklər yaratdı. 1951-1961-ci illərdə fəhlə sinfinin sayı 1,8 milyon nəfərdən 7,6, 1970-ci ildə isə 19,1 milyon nəfərə çatdı. Bu müstəqil fəaliyyət göstərən əhalinin 38%-ini təşkil edirdi. Şəhərlərdə cəmləşmə başlandı. Bu illərdə fəhlə hərəkatının ən mühüm xüsusiyyəti onun böyük vüsəti və hökuməti güzəştə getməyə məcbur etməsi idi. Fəhlə sinfi İtaliyadakı qədər dünyada heç yerdə müxtəlif tətil növlərindən istifadə etməmiş və ciddi müvəffəqiyyətlər qazanmamışdır. «İşğal tətilləri» zamanı fəhlələr müəssisələri tutur, «şahmat tətil»ləri zamanı isə onlar müəssisədəki sexlərin bəzilərini işlədir, bəzilərini isə işlətmirdilər. «Tətilin tərsi» zamanı ictimai işlərlə məşğul olur, hökuməti məcbur edirdilər ki, onların haqqını ödəsin.

1951-ci ildə İtaliya sosialist partiyası iki hissəyə İtaliya sosialist və İtaliya sosial-demokrat partiyasına bölündü.

1945-1953-cü illərdə İtaliyanın baş naziri Xristian-demokratlar partiyasının lideri de Qasperi oldu. İtaliyanın siyasi həyatının mühüm xüsusiyyətlərindən biri o idi ki, burada qabaqcıl kapitalist ölkələrindən fərqli olaraq çoxpartiyalı sistem formalaşmışdı. 9 ölkə miqyaslı və çoxlu məhəlli partiyalar mövcud idi. 1952-ci ilin sonunda xristian-demokratlar hökuməti yeni seçki qanunu layihəsi ilə çıxış etdi. Həmin qanuna görə seçkilərdə 50%+1 səs toplayan partiya parlamentdə yerlərin 2/3 hissəsini tuturdu. Buna qarşı 1953-cü ilin martın 30-da ümummilli siyasi tətil oldu. Fəhlələr bu qanunu «fırıldaq qanun» adlandırdılar. 1953-cü ilin iyununda xristian-demokratlar hökuməti parlament seçkiləri keçirdi. Lakin hakim partiya, yəni xristian-demokratlar seçkilərdə bu səsi yığa bilmədiyinə görə de Qasperi baş nazir vəzifəsindən istefa verdi. 1954-cü ilin avqustunda o vəfat etdi. Xalq tərəfindən «fırıldaq qanun» adlanmış bu qanun 1953-cü ildə ləğv edildi. Fəhlə sinfinin sayının artması həmkarlar ittifaqının rolunun yüksəlməsinə gətirib çıxardı.

İtaliyanın siyasi həyatının xüsusiyyətlərindən biri də orada tez-tez hökumət dəyişikliyinin olması idi. 1955-1957-ci illərdə İtaliyada hökumətə xristian-demokratlardan olan A.Senye, Tambroni başçılıq edirdi. 50-ci illərin sonlarına doğru İtaliyada neofaşist təşkilatları yenidən canlanmağa başladı. Hələ 1947-ci ildə yaranmış faşistpərəst təşkilat olan İtaliya sosial hərəkat partiyası öz fəaliyyətini artırdı. 1958-1960-cı illərdə Tambroni hökumətin zamanında icazə verildi ki, 1960-cı ildə Genuyada faşistlər öz qurultaylarını çağırsınlar. Lakin fəhlə sinfi buna imkan vermədi. Fəhlə hərəkatının ən böyük nailiyyətlərindən biri Tambroninin baş nazir vəzifəsindən istefa verməsi idi. Ümumiyyətlə, İtaliyada 1945-ci ildən 1981-ci ilə qədər həmişə baş nazir vəzifəsini xristian-demokratlar tutmuşdu.

60-cı illərin sonunda İtaliyada «sol» və «sağ» ekstremist terrorçu təşkilatlar meydana gəlmişdi. «Sol»çu qruplar ayrı-ayrı adamlara qarşı qəsd təşkil edən «Qırmızı briqadalar» yaratmışdılar. «Sağ» neofaşistlər işə hökuməti qorxutmaq və demokratiyaya qarşı hücuma keçmək taktikasından istifadə edirdilər. Hər iki qrup gizli fəaliyyət göstərirdi.

Ölkənin cənubunda – Siciliya və Neapol vilayətlərində mafioz qruplar qarət və qətllər törədirdilər. O vaxt belə qruplara qarşı mübarizə aparmaq çox çətin idi. Çünki onların çoxunun dövlət məmurları ilə əlaqəsi vardı.

1960-1962-ci illərdə İtaliya hökumətinə xristian demokratların sol qanadına mənsub olan Qranki rəhbərlik edirdi. 1962-ci ilin fevralında isə baş nazir təyin edilmiş Fonfanii ilk dəfə hökumətin tərkibinə sosialist partiyasının sol qanadının nümayəndələrini də daxil etdi. İtaliyada yaranmış bu hökumət tarixə «sol mərkəz hökuməti» kimi düşdü. 1963-cü ilin aprelində hökumətə Aldo Moro rəhbərlik etməyə başlandı. «Sol mərkəz hökuməti» öz tərkibini saxlamaq etibarilə İtaliyada 1976-cı ilə qədər hakimiyyətdə qaldı.

«Sol mərkəz hökumətin»nin dövründə elektroener­getika müəssisələrinin milliləşdirilməsi haqqında qanun qəbul edildi. Zəhmətkeşlərin bəzi kateqoriyalarının əmək haqqı artırıldı. Sahibkarlar müəssisələrdə paternalist ölçülər siste­minə keçdilər. Ucuz evlər, uşaq müəssisələri təşkil edildi. 1956-cı ildə Macarıstan hadisələri ilə əlaqədar olaraq sosialistlər kommunistlərlə ittifaqdan imtina etdilər. İSP və İSDP ölkənin siyasi həyatında öz mövqelərini möhkəmləndirmək üçün 1966-cı ildə birləşib İtaliya Vahid Sosialist partiyasını yaratdılar. Lakin aralarındakı ixtilaflara görə onlar 1969-cu ildə yenidən ayrıldılar.

1968-1969-cu illərin tətilləri nəticəsində 5 milyon adamın əmək haqları artırıldı, iş həftəsi 44 saatdan 40 saata endirildi. 1969-cu ildə həmkarlar ittifaqları əmək şəraiti üzə­rin­də nəzarət hüququ əldə etdilər. 1969-cu ildə 20 milyon adamın tətili nəticəsində pensiyalar da 10% artırıldı. 1969-cu ildə parlament zəhmətkeşlərin hüquqları haqqında status qəbul etdi.

60-cı illərdə Cənubi İtaliyada tətil xüsusilə kəskin xarakter aldı. Nəticədə hökumət məcbur oldu ki, Şimalda və Cənubda əmək haqlarını eyniləşdirsin.

1968-ci ilin fevralında zəhmətkeşlərin təzyiqi altında vilayət və yerli özünüidarə orqanlarının yenidən təşkili haqqında qanun qəbul edildi ki, bununla da onların vilayət muxtariyyəti təmin edilmiş oldu. Vilayətlərin qanunverici-inzibati, siyasi, sosial-iqtisadi hüquqları əhəmiyyətli dərəcədə genişləndi. 1970-ci ildə uzun müddətli mübarizədən sonra ölkənin bütün ərazisində vilayət özünüidarəsinə keçirilməsi haqqında demo­kratik qanun qəbul edildi. 1870-ci ilin iyunun 7-8-də vilayət özünüidarə orqanlarına cuntalarına seçkilər keçirildi.

60-cı illərdə gənclər, xüsusilə tələbələr faşizmə qarşı mübarizədə fəal iştirak edirdilər. 1968-ci ilin sonunda faşist xadim, knyaz Borqeze hərbi təşkilat olan «Milli cəbhə» təşkil etdi. O, 1970-ci ilin dekabrında hakimiyyəti zəbt etmək üçün «Antarktida» planı tərtib etdi, lakin baş tutmadı.