Avtomatika va ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish

Ishlamay qolish - ob’ektning ishlash qobiliyati bo’zi lishidan iborat bo’lgan hodisa. Ishlamay qolish me’yori mezonlarini belgilovchi texnik xujjatlarda keltiriladi. Turli kamchiliklar, foydalanish qoidalari va me’yorlarining bo’zi lishi, turli xil shikastlanishlar, shuningdek, tabiiy eyilish va eskirish jarayonlari ishlamay qolishlarga sabab bo’ladi.
Tizim 12600 ta elementdan tashkil topgan, o’rtacha tezligi λ_o’r=0,32·10^-6 1/soat. t= 50 soat mobaynida ishlamay qolish ehtimolligi topilsin.
YeChish: Tizimning ishlamay qolishlar ehtimolligini quyidagi formula yordamida aniqlaymiz:
P(50)=e^-λtt (4.3)
bunda:λ_t= λ_o’r·N=0.32·10^-6·12600=4.032·10^-3 1/soat.R(50)=e^-λtt= e^4.032·10-3≈0.82ta
Har qanday mahsulotni odam ishtirokida universal avtomatlashmagan dastgohlarda, hammaga ma’lum bo’lgan uslublarda olinishi mumkin.
Mashinasozlikni avtomatlashtirishda albatta zarur bo’lgan va ba’zan juda katta sarf harajatlar va vaqt talab qilinadigan konstruktorlik-texnologik masalalar hal qilinadi. Bunda ishlab chiqarilayotgan mahsulot sifati va samaradorlikni oshirish, hizmat ko’rsatadigan ishchilar sonini kamaytirish asosiy vazifa deb olinadi. Yuqoridagi omillar hisobiga avtomatlashtirishga ketgan sarf harajatlar tez qoplanadi va iqtisodiy samara olinadi. «Avtomat» tarzda ishlashish mo’ljallangan texnologik mashina va jihozlarni ishonchliligi, ularni yaxshi qo’llanishini aniqlaydigan omilda. Agar ishonchlilik ko’rsatgichi past bo’lsa, murakkab «avtomatik» dastgohlar unumdorligi, avtomatlashmagan dastgohlardan kam bo’lib qolishi mumkin, ishchilar soni ham kamaymasligi mumkin. Shu sababli texnologik mashina va jihozlarni avtomatlashtirish berilgan yoki talab qilingan sharoit uchun avtomatlashtirishni maqbul darajasini aniqlash «avtomatik» mashinani yoki mashinalar tizimini eng maqbul variantini tanlash yoki loyixalash masalasi muximdir.
Bundan tashqari mutaxasislar (bakalavrlar) nafaqat ko’plab konstruksiya va texnologik jarayonlarni bilishi, balki avtomatlashtirishni umumiy qonuniyatlarini, samaradorlik, ishonchlilik nazariyalari va iqtisodiy samaradorlikni nazariy asoslaridan foydalangan holda avtomat va avtomat liniyalarni analiz va sintoz qilishni bilishlari maqsadga muvofiqdir.

1. 
   Eng yaxshi iqtisodiy samara beradigan variantni, qiyoslanadigan variantlarni texnik-iqtisodiy ko’rsatgichlari (samaradorlik, ishonchlilik, qiymati, hizmat ko’rsatuvchi ishchilar soni va boshqalar)ni muxandis tuqtai nazardan taxlili asosida aniqlash.
   
2. 
   Talab etilganiqtisodiy samaradorlik asosida, loyixalanayotgan avtomat yoki avtomatliniya’ni texnik harakteristikalariqanday bo’lishi kerakligini aniqlash.
   
3. 
   Iqtisodiy kriteriyalar asosida loyixalanayotgan mashinani texik harakteristikalarini optimallashtirish.
   

Agar dastgohlar ish jarayoniga qarab har xil ishonchlilikka ega bo’lsa, unda har bir dastgohning ish jarayonida to’xtab qolishlari q marta kamayadi. Bir biriga boog’lanmagan avtomatik liniyalarda bu hol yuz bermaydi. Bunda E_tn=t_ni q kelib chiqadi.
Qat’iy aloqadagi avtomatik liniya’ning ish unumdorligi quyidagi formula bilan topiladi:
(4.4)
bu erda: t_ni - liniya da joylashtirilgan bitta dastgoh uchun o’rtacha yo’qotish;t_r - sikldagi ishlov berish vaqti;t_x - sikldagi salt Yurishlar vaqti.
Mashinalarni tayyorlash jarayoni barcha ekspluatasiya,shuningdek ekspluatasiya chog’idagi ishonchlilik va puxtalik ko’rsatkichlargaerishishga yuqori sifatli yig’ish, sozlash va sinash bosqichlarini shaoitlarida kafil bo’lishi mumkin. Bu sifatli mahsulotni yig’ish jarayonida turli sabablarga ko’ra detallarning o’zaro joylashishidagi xatoliklarning paydo bo’lishi bilan yig’ilayotgan mahsulotning aniqlik va ish sifatini sezilarli tushirishi bilan bog’lanadi. Bunday xatoliklar sababi quyidagilar bo’lishi mumkin:

• 
  ishChilar tomonidan yig’ilayotgaan detallarni mo’ljallash va o’rnatishda yo’l qo’yadigan xatolari;
  
• 
  yig’ish jarayonida qo’llaniladigan kalibr va o’lchov qurilmalarini o’rnatishdagi, sozlashdagi hamda mashinada detalning aniq joylashuvini nazorat qilishdagi nuqsonlar; shuningdek o’lchov asboblarining xatoligi;
  
• 
  kerakli joyga joylashtirish va o’rnatish vaqti oralig’ida detallarning nisbatan surilishi;
  
• 
  birikuvchi detal yuzalarida nuqsonlarning paydo bo’lishi;
  
• 
  birikuvchi detallarni joylashtirish va o’rnatish paytida ularning aniq va to’liq bog’lanishiga halaqit beradigan elastik va plastik deformatsiya.
  

Yig’uv ishlarini bajarish mashinalarni ishlab chiqarishga sarflanadigan umumiy mehnat hajmining katta qismini tashkil qiladigan ko’p vaqt sarfi bilan bog’liq.
Ko’p marta ishlamay qolish ehtimoli bo’lgan tiklanadigan ob’ektlar uchun ishlamay qolgunga qadar bajaradigan ishi tasodifiy hodisalar. Bu holda ishlamay qolgan elementlar benuqsonlari bilan almashtiriladi. Va obe’ktning ishlash qobiliyati tiklanadigan oqim ko’zatiladi.
Ishlamay qolishlar oqimi ikki kattalik: ishlamay qolishlarning o’rtacha soni mo’r (t) va ishlamay qolishlar parametri ω0 (t) bilan ifodalanadi.
Agar N ta tiklanadigan (ta’mirlanadigan) ob’ektlar sinalsa yoki ishlatilsa, bunda ishlamay qolishlar soni va ana shu ishlamay qolishlar paydo bo’ladigan bajarilgan ish aniqlansa m₁(t); m₂(t).... m_i(t) u holda ishlamay qolishlarning umumiy soni quyidagiga teng bo’ladi:
Ishlamay qolishlar oqimini (bo’zi lmasdan ishlashini) taxminan belgilaydigan ishlamay qolishlarning o’rtacha soni t quyidagi formulaga asosan aniqlanadi:
bu erda; N - berilgan sharoitda sinalishi yoki ishlatilishi ko’zatilayotgan ta’mirlanuvChi ob’ektlar soni; mi (t) – ana shu ob’ektlardan har birining (t) ishni bajargunga qadar ishlamay qolishlar soni.