Avtomatlashtirish va boshqarish

Ishning maqsadi: Zichlikni o’lchovchi asboblar va o’zgartirgichlarning ishlash prinsiplarini o’rganish.

Zichlik o’lchagichlar – suyuqlik, gaz va qattiq moddalarning zichligini o’lchash uchun xizmat qiladi.
Zichlik va uni aniqlash metodlari. Zichlik – fizik kattalik bo’lib, bir jinsli moddalar massasining hajm birligidagi nisbati ko’rinishida aniqlanadi; aralashma holidagi moddalarning zichligi – massa va hajm, ya’ni aralashmaning oxirgi jipslangan holatidagi hajmining o’zaro nisbati orqali topiladi. Ikki turdagi moddalarning zichligidagi o’zaro aloqa maxsus zichlik deb ataladigan standart fizik sharoitlarda aniqlanadi; suyuqlik va qattiq moddalar ma’lum bir t temperaturada o’lchanadi ya’ni distillangan suvning 40 Gradus Selsiydagi zichligi, gazlar esa normal sharoitdagi (T=273,15 K, p=1,01*105 Pa) quruq havo yoki vodorodning zichligi orqali aniqlanadi.
Mo’rt va g’ovakli qattiq moddalar haqiqiy zichligi farq qiladi (hajm birligidagi massasi moddaning haqiiy zichligini bermaydi, g’ovakchalar hisobiga), yasama ( mayda zarrachalarning hajm birligidagi massalari orqali) va qatlamli (material qatlamining hajm birligiga nisbati). Kristal moddalarning muhim jihatlaridan biri ularning zichligi rentgent orqali aniqlanadi. Rengenografik aniqlash har qanday modda kristalining elementar yacheykasidagi atomning massasini hajmga bog’liq holda topadi; zichlikning oddiy birligida ifodalanadi.
Modda zichligi temperatura darajasiga qarab kamayadi (issiqlikdan kengayish hisobiga) va ko’payadi bosimning oshishi natijasida. Moddaning turli agregat holatlari natijasida zichligining o’zgarishi bosqichma bosqich aniqlanadi. Zichlikning Xalqaro sistemadagi birligi kg/m³ , amaliyotda quyidagi birliklar ham qabul qilingan: g/sm³, g/l, t/m³ va boshq.
Turli modda va materiallarning zichligidagi (kg/m³) diapozonlar shartli darajada belgilanadi: suyuqliklar uchun – 43,2 (-2400 Selsiydagi vodorod) dan 13595 (smob) gacha, gazlar - 0,0899 (vodorod) dan 9,81 (radon) gacha, qattiq modda uchun 240 (po’kak)dan 22610 (osmiy) gacha va boshq.
Suyuqlik va qattiq holatdagi moddalar zichligini o’lchash metodlari umumiy qilib densimetriya (lotincha densus – zich, qalin va grekcha metreo – o’lchash) deb ataladi. Densimetriyaning bir nechta metodlari gazlar uchun ham qo’llaniladi. Ularning zichligini aniqlashning boshqa metodlari modda holati parametrlari bilan bog’liq (masalan, ideal gazlarning zichligi Mendeleev-Klaperon tenglamasiga oid kattaliklar oraqali) va ularning oqim jarayonidagi zichligiga bo’ysungan holda..
Zichlikni o’lchash metodlariga qarab avtomatik zichlik o’lchagichlar oqimli (aerometrik), og’irlikli, gidrostatik (piezometrik), tebranuvchan, radioizotopli, va ultaratovushli turlarga bo’linadi.
Bunday o’lchash uchun mo’ljallangan asboblar atomatik zichlik o’lchagichlar deb ataladi yoki qisqa zichlik o’lchagichlar deyiladi.
Ba’zi teskari ekstraksion holatlarda aerometrik zichlik o’lchagichlardan foydalanmagan ma’qul.
UUNda mahsulot zichligi dinamikada avtomatik zichlik o’lchagichlar orqali aniqlanadi. Bir nechta izlanishlar natijasida tebranuvchan zichlik o’lchagichlar mukammallashtirildi va ishlash prinsipi elastik tebranuvchi trubkaga asoslangan, suyuqlik to’ldirilgan, yoki ularning shakliga xalaqit qiluvchi zichligiga asoslangan holda aniqlanadigan bo’ldi. Tebranish chastotali zichlik o’lchagichlar ishonchli va aniqligi yuqori, qaysiki rezonansning xususiy tebranishlash chastotasi bilan suyuqlik zichligiga funksional aloqadorligi oraqali o’lchanadigan va oziga ogohlantirish sistemasi, teskari aloqa va elekrtroximik generatorni olgan. Rezonator ikkita suv osti va suv usti naychalarini tebrantiruvchi vazifasini bajariladi. Trubka maxsus materialdan ya’ni issiqlik natijasida kengaymaydigan moddadan yasaladi. Ichki qatlamdan issiqlik o’tkazmaydi. So’nggi yillarda UUN da asosan Solartron firmasining zichlik hisoblagichlari 7835 birnaychali rezonator dan foydalanadi. Hisoblagich chastotalari (tebranish davri) va suyuqlik zichligi orasidagi bog’liqlik teglamada ifodalanadi.
O’lchash prinsipga qarab zichlikni nazorat qiluvchi asboblar quyidagilarga bo’linadi: oqimli, og’irlikli, gidrostatik, tebranuvchan, radioizotopli va ulatratovushli zichlik o’lchagichlar.