Avtomatlashtirish va boshqarish

E= - rN, mV.
Umumiy ko’rinishda o’lchov elektrodi (ko’pincha shishali elektrodning bir turi) va qiyosiy elektrod potentsiallari o’rtasidagi farqni quyidagi tarzda yozish mumkin.
E = E_i — (54,16 + 0, 198t)(rN — rN_i), mV,
bu yerda t – eritma temperaturasi, °S; Ye_i va rN – izopotentsial nuqtaning koordinatlari.
Bu formuladan osonlik bilan ΔE/ΔrN va ΔE/Δt o’zgarish potentsiallari uchun ifodalar olinishi mumkin.
Gaz analizi bo’yicha masalalar yechishda turli gaz analizatorlari, ularning tuzilishi va elektr sxemalarining ishlashini fizik asoslariga e’tibor qaratish lozim.
Pirmokonduktometrik gaz analizatorlari bo’yicha masalalarda ko’zda tutilganki, o’lchov kamerasi – ichida platina tola (sezgir element) koaksial ravishda joylashgan ichi g’ovak tsilindr sifatida ifodalanadi. Platina tola yuzasi birligi kamera devorlariga beradigan issiqlik, asosan quyidagi ifodaga muvofiq issiqlik o’tkazuvchanlik bilan amalga oshadi.
bu yerda t_n va t₀ – tola va kamera devorining temperatura (t_H + t_c)/2, Vt/ (m ^. K) teng bo’lgan holdagi issiqlik o’tkazuvchanligi.
Qorishmaning issiqlik o’tkazuvchanligi quyidagi tarzda λ_i komponentlarining issiqlik o’tkazuvchanligi va ularning hajmiy kontsentratsiyasi S Bilan bog’liq:
λ_sm= .
Pirmomagnit gaz analizatorlari bo’yicha masalalarda asosiy hisoblangan ifoda bu bir jinsli bo’lmagan magnit maydonidagi paramagnit aralashmaning yagona hajmiga ta’sir qiluvchi kuch ifodasidir (22).
F_m=Sχ₀T
bu yerda S – komponentning nisbiy kontsentratsiyasi (masalan, kislorodning); χ₀ – komponentning normal bosim ρ₀ =760mm sim.ust. va normal temperatura T₀=273 K dagi hajmiy magnitli ta’sirchanligidir; N-magnit maydonining kuchlanganligidir A/m;
T₁ – gazning o’lchov kameralariga kirishdagi temperaturasi, K; T₂ – gazning tola bilan qizdirilgandan keyingi temperaturasi, K.
Bu kuch termomagnit konvektsiyaning intensivligini belgilaydi u esa, o’z navbatida, sezgir elementdan issiqlik chiqishiga, ya’ni uning temperaturasiga ta’sir qiladi. Real sharoitlarda gaz konvektsiyasining intensivligi nafaqat F_m kuchi bilan, balki issiqlik konvektsiyasining kuchi bilan ham belgilanadi. SHu sababli asbobning ko’rsatishi t temperatura va gaz aralashmasining bosimi ρ o’zgarganda faqatgina F_m o’zgarishi bilan hisoblangan ko’rsatishidan farq qiladi.
Optika – akustik gaz analizatorlarining ishlash printsipi analiz qilinayotgan komponent tomonidan ma’lum bir uzunlikdagi to’lqin nurlanishining energiyasini tanlab yutilishiga asoslangan. Bu yutilishlar intensivligi analiz qilinayotgan komponentning gaz aralashmasidagi kontsentratsiyasiga bog’liq. Bu bog’liqlik quyidagicha ifodalanadi:
I_λ=I_0λexp (-ελCί),
bu yerda I_0λ – nurlanishning yutuvchi gaz qatlamiga kirishdagi intensivligi; I_λ - nurlanishning yutuvchi gaz qatlamiga chiqishdagi intensivligi; ελ - gaz aralashmasining analiz qilinayotgan komponenti va to’lqin uzunligi uchun xarakterli bo’lgan yutish koeffitsienti λ; S – gaz aralashmasidagi analiz qilinayotgan komponentning kontsentratsiyasi; ι – yutuvchi qatlamning qalinligi.
Havoning namligini o’lchashning turli variantdagi psixrometrik va shudring nuqtasi usullari eng ko’p tarqalgan. Psixrometrik usul suv bug’ining elastikligi hamda quruq va nam termometrlarning ko’rsatishlari o’rtasidagi bog’lanishga asoslangan. Psixrometrlardan foydalanganda «psixrometrik farq» t_q va t_n qiymati nafaqat havoning nisbiy namligiga, balki nam termometr namlik bug’lanishi hisobiga sovishi intensivligini aniqlaydigan psixrometr konstruktsiyasiga ham bog’liq. SHu sababli psixrometrik tablitsalar faqatgina konkret tipdagi psixrometrlar uchun tuzilishi lozim.
Namlikning shudring nuqtasi usuli bilan o’lchash sanoatda keng tarqalgan aniq usullardan biridir. Gigrometrik nam o’lchagichlar havoning namligi, bosimi va temperaturasi bo’yicha keng qo’llanish chegarasiga ega. Biroq ularning konstruktsiyasi birmuncha murakkabdir, shuningdek o’lchash natijasiga ko’zgucha sirtining holati ham ta’sir ko’rsatadi.
Bu bobdagi masalalarning yechimida moddalarning turli hil fizikaviy, kimyoviy va boshqa xususiyatlari haqida ma’lumotlar zarur bo’lib qolishi mumkin. Bu ma’lumotlarni (2) dan olish mumkin, shuningdek (18,19,25) ma’lumotnomalarda ham topish mumkin.
6.17. Yonish mahsulotlaridagi SO₂ kontsentratsiyasini aniqlang, agar SO₂ mavjudligi analizi hajmiy-absorbtsion gaz analizatorida aniqlangan bo’lsa.

Aralashmaning hajmi o’lchov byuretkasida yutilguniga qadar V_p = 94 ml. O’lchov byuretkasidan tashqaridagi zararli maydonning hajmi (taqsimlovchi grebenki va boshqa birlashtiruvchi qismlarning hajmi) V_v.p = 2,5 ml. Gaz analizatorida yutilgan kamponent hajmining bu komponentning yutilguniga qadar bo’lgan hajmiga nisbatan K_p =0,95.

6.18. Tutun gazlaridagi kislorod kontsentratsiyasini aniqlang, agar analiz hajmiy-absorbtsion gazanalizatori yordamida o’tkazilib, aralashmaning yutilganidan so’ngi hajmi V_n =95 ml, V₀ =100 ml, V_v.p=2,5 ml, K_p = 0,95 (6-17r) dan iborat bo’lsa. Gaz analizatoriga proba olinishidan oldin gazning temperaturasi t₁ = 40°S. Analiz paytida gaz temperaturasi t₂ =30° S ga kamaydi.
6.26. Magnitli gazanalizatori sxemasida reoxord dvijogi R_p ning qaysi holati asbob shkalasining uchiga mos keladi? (6-4r).
6.27. Gazni R₅ va R₆ kameralaridan, havoni esa R₁ va R₂ kameralaridan o’tkazilsa sxema ishlaydimi? (6-4)?
6.28. Qaysi kamera R₁ yoki R₅ asbobning nolini tekshirish uchun magnit shuntga ega bo’lishi kerak (6-4)?
6.30. OA 2209 optik-akustik gazanalizatori ko’pkomponentli gaz aralashmalari tarkibidagi SO₂ ni o’lchash uchun mo’ljallangan 6-6 rasmda ba’zi bir gazlarning infra-qizil sohada yutilish spektrlari keltirilgan.
Qaysi gazlar filьtrlash kameralarida bo’lishini aniqlang, agarda nazorat qilinayotgan gaz aralashmasi tarkibiga metan SN₄ , SO uglerod oksidi, azot N₂, vodorod N₂ va etan S₂N₆ lar kirsa.

6.33. Gaz kompensatsiyali optik-akustik gaz analizatorining o’lchash diapazoni o’zgaradimi, agarda kompensatsion kamerada analiz qilinayotgan komponent kontsentratsiyasi kamaytirilsa?

6.34. Zavod tsehida havoning namligini aniqlash uchun aspiratsion psixrometr ishlatiladi.
Havoning nisbiy namligi φ ni aniqlang, agarda quruq termometr t_c = 22,5°Sni ho’l termometr t_m =18,5° Sni ko’rsatsa. Havoning bosimi 760 mm. sim. ust. Qiymatlarni oddiy psixrometrik ko’rsatishi bilan taqqoslang.

Amaliy mashg’ulot №15. Zichlikni o’lchash tizimini struktura sxemasini tuzib, uni dinamik xususiyatlarini o’rganish.