Avtomatlashtirish va boshqarish

Gazlarning namligini o‘lchash
Hozir texnologik jarayonlarda gazlarning va havoning namligini o‘lchashning psixrometrik, shudring nuqtasi va gigrometrik usullari eng ko‘p tarqalgan.
Psixrometrik asboblar bilan namlikni o‘lchash prinsipi suv bug‘ining elastikligi hamda quruq va nam termometrlarning ko‘rsatishlari o‘rtasidagi bog‘lanishga asoslangan. Psixrometrik samarani o‘lchash uchun psixrometr ikkita bir xil termometrga ega bo‘lishi kerak. Bulardan birining (ho‘l termometrning) issiqlik qabul qiluvchi qismi idishdan suvni so‘rib oluvchi gigroskopik jismga tutashib turadi va doimo nam holda saqlanadi. Ho‘l termometrning sirtidagi namlik bug‘langanda uning harorati pasayadi. Natijada quruq va ho‘l termometrlar o‘rtasida psixrometrik farq deb ataluvchi haroratlar farqi paydo bo‘ladi.
Psixrometrik farqqa bog‘liq nisbiy namlik quyidagi nisbatdan aniqlanadi:
, (35.3)
b u yerda R_n — nam termometrning t_n haroratida tekshirilayotgai muhitning to‘yintiruvchi bug‘lar elastikligi, Pa; R_q—quruq termometrning t_k haroratida tekshirilayotgan muhitning to‘yintiruvchi bug‘lar elastikligi, Pa; A — psixometrik koeffitsient bo‘lib, u psixrometrning tuzilishi, nam termometrga gaz haydash tezligi va gaz bosimiga bog‘liq, 1/°S. A koeffitsient ma'lum tuzilishli psixrometrlar uchun tuzilgan maxsus jadvallardan olinadi. Bu koeffitsientga ho‘l termometrga gaz haydash tezligi katta ta'sir qiladi. Gaz oqimining tezligi oshishi bilan A koeffitsient kamayadi va 2,5 ÷ 3 m/s dan ortiq tezlikda doimiy bo‘lib qoladi. Sanoat psixrometrlarida gaz oqimining tezligini o‘zgartirmaydigan qurilmalar bor. Bu tezlik 3 ÷ 4 m/s dan kam emas.
Elektr psixrometrlarda haroratni aniqlash uchun termojuftlar, yarim o‘tkazgichli termoqarshiliklar va standart metall qarshilik termometrlari ishlatiladi.
35.2- rasmda qarshilik termometrlariga ega bo‘lgan elektr psixrometrning prinsipial sxemasi ko‘rsatilgan. Asbobning o‘lchash kismi I va II ko‘priklaridan iborat. Ikkala ko‘prik ham elektron kuchaytirgichning ikkita umumiy R₁ va R₃ yelkalariga ega. R_mq quruq qarshilik termometri I ko‘prikning yelkasiga, R_mH ho‘l karshilik termometri II ko‘prik yelkasiga ulangan. I ko‘prik R_l, R_2, R₃ R_tq qarshiliklardan iborat. II ko‘prik R₁ R₃, R₄, R_mH qarshiliklardan iborat.
Ko‘prik diagonalining a va v uchlaridagi potensiallar farqi quruq qarshilik termometrining haroratiga, a va s uchlaridagi potensiallar farqi esa ho‘l qarshilik termometrining haroratiga mutanosib. Qo‘shaloq ko‘prik diagonalining v va s nuqtalari orasidagi kuchlanishning pasayishi quruq va ho‘l qarshilik termometrlarining haroratlari farqiga mutanosib. O‘lchash tizimining muvozanati RD reversiv dvigatel yordamida harakatga keltiriladigan R reoxord sirpang‘ichini avtomatik ravishda siljitish yo‘li bilan hosil qilinadi. Shu bilan birga dvigatel asbob strelkasini ham siljitadi. Asbobning shkalasi nisbiy namlik foizlarida darajalangan.
Psixrometrik usulning afzalliklari — musbat haroratda o‘lchashning yetarli darajada aniqligi va inersionligining kichikligi; kamchiliklari — o‘lchash natijalarining gaz harakati tezligiga va atmosfera bosimi o‘zgarishlariga bog‘liqligi; harorat pasayishi bilan sezgirlikning kamayishi va xatoning ko‘payishidir.
Avtomatik psixrometrik namlik o‘lchagich APV-201 texnologik ob'ektlardagi bug‘-gaz aralashmasining nisbiy namligini uzluksiz nazorat qilish uchun mo‘ljallangan. Uning ishlash prinsipi nisbiy namlikni o‘lchashning psixrometrik usuliga asoslangan.
Nam o‘lchagich uchta blokdan: birlamchi o‘zgartkich, ikkilamchi o‘zgartkich va muvozanatlashtirilgan ko‘prik KSM-3 dan iborat. Nisbiy namlikni o‘lchash chegaralari 10... 100%. O‘lchanayotgan muhitning harorati 3O...1OO°S. Asosiy xatolik nisbiy namlikning 3% iga teng.