Axborot kommunikatsion texnologiyalar

Tarmoqqa
 
ta’sir
 
uslubi
: 
- 
interaktiv
; 
- 
paketli
; 
Foydalaniladigan
 
vositalar
 
bo‘yicha
: 
- 
standart
dasturiy
ta’minot
; 
- 
maxsus
dasturiy
ta’minot
; 
Xavfning
 
maqsadi
 
bo‘yicha
: 
- 
maxfiylikni
buzish
; 
- 
yaxlitlikni
buzish
; 
- 
ishonchlilikni
buzish
. 
Ta’sir
 
tamoyili
 
bo‘yicha
: 
- 
obyekt
(
fayl
, 
kanal
)
ga
subyekt
(
foydalanuvchi
) 
ni
kirish
imkoniyatidan
foydalanish
bilan
; 
- 
yashirin
kanallardan
foydalanish bilan. 
Ta’sir
 
xarakteri
 
bo‘yicha
: 
- 
aktiv
ta’sir
(
qoidani
buzish
); 
-
passiv
ta’sir
(
kuzatish
va
tahlil
). 
Axborotlarga nisbatan xavf – xatarlar (tahdidlar) tasnifi 
 
Foydalanishdagi
 
xatoliklar
 
bo‘yicha
: 
 
- 
xavfsizlik
siyosatining
noadekvatligi
; 
- 
administrator
xatoliklari
; 
- 
dasturdagi
xatoliklar
. 
Ta’sir
 
usuli
 
bo‘yicha
: 
obyektga
 
bevosita
 
ta’sir
: 
- 
ruxsatlar
tizimiga
ta’siri
; 
- 
bilvosita
ta’sir
. 
Hujum
 
obyektining
 
holati
 
bo‘yicha
: 
- 
saqlash
(
disklarda
, 
flesh
xotiralarda
); 
- 
aloqa
kanali
bo‘yicha
 
uzatish
; 
- 
qayta
ishlashlar
(
foydalanuvchi
jarayoni
hujum
obyekti
bo‘lganda
). 
Hujum
 
obyekti
 
bo‘yicha
 
- 
ma’lumotlarni
qayta
ishlashning
avtomatlash
-
tirilgan
tarmoqlari
subyektlari
; 
- 
ma’lumotlarni
qayta
ishlashning
avtomatlash
- 
tirilgan
tarmoqlari
obyektlari
; 
- 
umuman
ma’lumotlarni
qayta
ishlashning
avtomatlashtirilgan
tarmoqlari
; 
- 
foydalanuvchilar
jarayonlari
; 
- 
ma’lumotlar
paketlari
va
aloqa
kanallari
. 

---

12 
Xavfsizlik siyosatining eng asosiy vazifalaridan biri himoya tizimida 
potеntsial xavfli joylarni qidirib topish va ularni bartaraf etish hisoblanadi. 
Tеkshirishlar shuni ko‘rsatadiki, tarmoqdagi eng katta xavflar — bu ruxsatsiz 
kirishga mo‘ljallangan maxsus dasturlar, kompyutеr viruslari va dasturning ichiga 
joylashtirilgan maxsus kodlar bo‘lib, ular kompyutеr tarmoqlarining barcha 
obyеktlari uchun katta xavf tug‘diradi. 
1.2§ O‘zbekistan Respublikasida axborot xavfsizligini ta’minlash 
bo‘yicha me’yoriy-huquqiy hujjatlar 
Zamonaviy axborot texnologiyalarining taraqqiyoti sanoat shpionaji, 
kompyuter 
jinoyatchiligi, 
konfidentsial 
ma’lumotlarga 
ruxsatsiz 
kirish, 
o‘zgartirish, yo‘qotish kabi salbiy hodisalar bilan birgalikda kuzatilmoqda. 
Shuning uchun axborotni muhofaza qilish har qanday mamlakatda muhim davlat 
vazifasi hisoblanadi. 
O‘zbekistonda axborotni muhofaza qilishning zaruriyati axborotni muhofaza 
qilishning davlat tizimi yaratilishida va axborot xavfsizligining huquqiy bazasini 
rivojlantirishda o‘z ifodasini topmoqda. «Axborotlashtirish to‘g‘risida», «Davlat 
sirlarini saqlash to‘g‘risida», «Elektron hisoblash mashinalari dasturlari va 
ma’lumotlar bazalarini huquqiy himoya qilish to‘g‘risida» va boshqa qonunlar 
hamda bir qator Hukumat qarorlari qabul qilindi va amalga tatbiq etildi. 
Axborotni muhofaza qilish axborotni ixtiyoriy ko‘rinishda yo‘qotishda 
(o‘g‘irlash, buzish, qalbakilashtirish) ko‘riladigan zararning oldini olishni 
ta’minlashi lozim. Axborotni muhofaza qilish choralari axborot xavfsizligiga oid 
amaldagi qonun va me’yoriy hujjatlar asosida va axborotdan foydalanuvchilarning 
manfaatlariga ko‘ra tashkil etilishi zarur. Yuqori darajada axborotni muhofaza 
qilishni kafolatlash uchun muntazam ravishda murakkab ilmiy-texnik vazifalarni 
hal etish va himoya vositalarini takomillashtirish talab etiladi. 

---

13 
O‘zbekiston Respublikasining 2002 yil 12 dekabrdagi №439-II sonli 
«Axborot erkinligi prinsiplari va kafolatlari to‘g‘risida»gi qonunida axborot va 
uning turlari to‘g‘risida quyidagi ta’riflar keltirilgan: 

axborot – manbalari va taqdim etilish shaklidan qat’iy nazar shaxslar, 
predmetlar, faktlar, voqealar, xodisalar va jarayonlar to‘g‘risidagi 
ma’lumotlar; 

axborotni muhofaza etish – axborot borasidagi xavfsizlikka tahdidlarning 
oldini olish va ularning oqibatlarini bartaraf etish chora-tadbirlari; 

ommaviy axborot – cheklanmagan doiradagi shaxslar uchun mo‘ljallangan 
hujjatlashtirilgan axborot, bosma, audio, audiovizual, video tasvir hamda 
boshqa xabarlar va materiallar; 

hujjatlashtirilgan axborot - identifikatsiya qilish imkonini beruvchi 
rekvizitlari qo‘yilgan holda moddiy jismda qayd etilgan axborot; 

maxfiy axborot – foydalanilishi qonun hujjatlariga muvofiq cheklab 
qo‘yiladigan hujjatlashtirilgan axborot.
Ushbu ta’rif O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «O‘zbekiston 
Respublikasi Prezidentining «Milliy axborot resurslarini muhofaza qilishga doir 
qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida» 2011 yil 8 iyuldagi PQ-1572-son qarorini 
amalga oshirish chora- tadbirlari haqida»gi 2011 yil 7 noyabr 296-sonli qarorida 
quyidagicha ifodalangan:
– maxfiy axborot – O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlariga muvofiq 
foydalanish cheklangan, davlat sirlariga mansub axborot mavjud bo‘lmagan 
hujjatlashtirilgan axborot. 
– Konfidentsial axborot - hujjatlashtirilgan axborot, undan foydalanish qonun 
hujjatlariga muvofiq chegaralanadi. 
Saqlash, o‘zgartirish, uzatish va ma’lum maqsadlar uchun foydalanish obyekti 
bo‘lgan tevarak olam haqidagi ma’lumotlarni, keng ma’noda axborot deb 
tushunish mumkin. Bu tushunchaga ko‘ra inson, uning hayot tarziga va 
harakatlariga ta’sir etuvchi doimiy o‘zgaruvchi axborot maydoni ta’sirida bo‘ladi. 

---

14 
Axborot o‘z tavsifiga ko‘ra siyosiy, harbiy, iqtisodiy, ilmiy-texnik, ishlab 
chiqarishga yoki tijoratga oid hamda maxfiy, konfidentsial yoki nomaxfiy bo‘lishi 
mumkin. 
O‘zbekistan Respublikasining 1993 yil 7 maydagi 848-XII - sonli «Davlat 
sirlarini saqlash to‘g‘risida»gi qonunning
1-moddasida davlat sirlari tushunchasi 
berilgan: 
«Davlat tomonidan qo‘riqlanadigan va maxsus ro‘yxatlar bilan chegaralab 
qo‘yiladigan alohida ahamiyatli, mutlaqo maxfiy va maxfiy harbiy, siyosiy, 
iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy va o‘zga xil ma’lumotlar O‘zbekiston Respublikasining 
davlat sirlari hisoblanadi». 
Mazkur qonunning 3-moddasida davlat sirlarining toifalari keltirilgan: 
«O‘zbekiston Respublikasining davlat sirlari - davlat, harbiy va xizmat sirlarini 
qamrab oladi. 
Oshkor etilishi Respublika harbiy-iqtisodiy imkoniyatlarining sifat holatiga 
salbiy ta’sir etishi yoki O‘zbekiston Respublikasining mudofaa qobiliyati, davlat 
xavfsizligi, iqtisodiy va siyosiy manfaatlari uchun boshqa og‘ir oqibatlar keltirib 
chiqarishi mumkin bo‘lgan ma’lumotlar davlat sirini tashkil etadi. 
Oshkor etilishi O‘zbekiston Respublikasining mudofaa qobiliyati, davlat 
xavfsizligi va Qurolli Kuchlari uchun og‘ir oqibatlar keltirib chiqarishi mumkin 
bo‘lgan harbiy xususiyatga ega ma’lumotlar harbiy sirni tashkil etadi. 
Oshkor etilishi O‘zbekiston Respublikasi manfaatlariga zarar etkazishi 
mumkin bo‘lgan fan, texnika, ishlab chiqarish va boshqaruv sohasiga doir 
ma’lumotlar xizmat sirini tashkil etadi». 
Axborot xavfsizligi tushunchasi, uning tashkil etuvchilari tavsifi. Axborot 
xavfsizligi deganda tabiiy yoki sun’iy xarakterdagi tasodifiy yoki qasddan qilingan 
ta’sirlardan axborot va uni qo‘llab-quvvatlab turuvchi infrastrukturaning 
himoyalanganligi tushuniladi. Bunday ta’sirlar axborot sohasidagi munosabatlarga, 
jumladan, axborot egalariga, axborotdan foydalanuvchilarga va axborotni 
muhofaza qilishni qo‘llab quvvatlovchi infrastrukturaga jiddiy zarar etkazishi 
mumkin. 

---

15 
O‘zbekistan Respublikasining 2002 yil 12 dekabrdagi № 439-II sonli 
«Axborot erkinligi prinsiplari va kafolatlari to‘g‘risida»gi qonunida axborot 
xavfsizligi axborot borasidagi xavfsizlik deb belgilangan va u axborot sohasida 
shaxs, jamiyat va davlat manfaatlarining himoyalanganlik holatini anglatadi. 
Axborot sohasida shaxs manfaatlari fuqarolarning axborotdan foydalanishga 
doir konstitutsiyaviy huquqlarini amalga oshishida, qonunda taqiqlanmagan 
faoliyat bilan shug‘ullanishida hamda jismoniy, ma’naviy va intellektual 
rivojlanishida axborotlardan foydalanishlarida, shaxsiy xavfsizlikni ta’minlovchi 
axborot himoyasida namoyon bo‘ladi. 
Axborot sohasida jamiyat manfaatlari bu sohada shaxs manfaatlarini 
ta’minlashda, demokratiyani mustahkamlashda, ijtimoiy huquqiy davlatni 
qurishda, ijtimoiy hamjixatlikni qo‘llab-quvvatlashda o‘z aksini topadi. 
Axborot sohasida davlat manfaatlari milliy axborot infrastrukturasining 
rivojlanishiga sharoitlar yaratishda, axborot olish sohasida shaxs va fuqarolarning 
konstitutsiyaviy huquq va erkinliklarini amalga oshishida, O‘zbekistonning 
hududiy birligini, suverenitetini va konstitutsiyaviy tuzumining mustahkamligini, 
siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy barqarorligini ta’minlash maqsadida axborotdan 
foydalanishda, qonuniylik va huquq tartibotni qat’iy amalga oshishida, o‘zaro 
tenglik va o‘zaro manfaatdorlikdagi xalqaro hamkorlikni rivojlantirishda 
ifodalanadi.