«axborot-kommunikatsiya texnologiyalar va tizimlar»

19.2. Axborot tizimlari tizimchalarining ta’riflari
Marketingning axborot tizimlari o‘z ichiga bir necha 
tizimchalami oladi. Asosiy tizimchalar quyidagilardan iborat:
- marketing tadqiqotlari;
- mahsulotni yaratish;
- tovarlar va xizmatlami ilgari surishni tashkil qilish
- tovar narxini shakllantirish;
Marketing tadqiqotlari. Marketing tadqiqotlarining maqsadi 
bozor va xaridorlar afzalliklami o‘rganishdan iboratdir. Axborot 
tizimlarini o‘rganish natijalarini tahlil qilish, savolnomalar, uchuvchi 
eksperimentlar va intervyu berish uchun foydalaniladi. Tashkilot 
internet saytlaming marketing tadqiqotlaridan haliyam uning 
mahsulotlarining xaridori bo‘lib turgan yoki boshqa ishlab 
chiqaruvchilaming 
mahsulotlariga 
o‘tishi 
mumkin 
bo‘lgan 
xaridorlami aniqlash uchun foydalanishi mumkin.
Buning natijasida mijozni saqlab qolish mumkin. Bundan 
tashqari, siz nimani xarid qilayotganingizni bilgan holda, bozoming 
tadqiqoti siz qaerda xarid qilayotganingizni belgilashi mumkin. Bu 
tegishli reklama va tovami ilgari siljitish aktsiyalar yordamida yangi 
mahsulotlar va xizmatlami ishlab chiqishga yordam berishi mumkin. 
GPS pozitsiyalashtirish tizimlaridan foydalanish bilan marketing 
firmalari sizning turgan joyingizni bilgan holda, maqsulotni uyali 
telefonlar va mobil qurilmalar vositasida ilgari siljitishlari mumkin.

---

Marketing tadqiqotlari bozor va xaridorlaming afzalliklarini 
o ‘rganish uchun m o‘ljallanganlar. Bu tadqiqotlar asosida tayyor- 
langan hisobotlar tashkilot uchun bir qator asosiy: nimani ishlab 
chiqarish, qanday ta’riflar bilan, idishning turi, qaerda sotish, qanday 
etkazib berish va boshqalar bo‘yicha echimlarga egalar.
Mahsulotni yaratish. Mahsulotni ishlab chiqarish tizimchasi o ‘z 
ichiga xom ashyoni tayyor mahsulotga o ‘zgartirish jarayonini oladi 
va birincha navbatda mahsulotning jism oniy atributlariga qaratilgan. 
Mahsulotni yaratish jarayoni u egalik qilishi kerak bo‘lgan ta’riflar 
asosida amalga oshiriladi. Bunda ko‘pgina omillar, shu jumladan 
ishlab chiqarish quw atlari, mehnat ko‘nikmalari, muxandislik 
omillari va reklama, hamda sotishni rag ‘batlantirish hisobga olinadi. 
Muvofiq variantni tanlash uchun maxsus dasturlar mavjud. Bundan 
tashqari, bunday dasturlar marketing tadqiqotlar asosida qarorlar 
qabul qilishga yordam beradilar: tovarlar va xizmatlarga eng katta 
ehtiyoj b o ‘lgan joylar aniqlanadi va shunga muvofiq ulam i ishlab 
chiqarish va sotishni joylashtiriladigan nuqtalar haqidagi qarorlar 
qabul qilinadi. Maqsad - tannarx va qo‘shimcha xarajatlami 
pasaytirish.
Tovarlar vaxizmatlami ilgari siljitishni tashkil qilish. Borgan 
sari ko‘proq tashkilotlar tovarlar vaxizmatlami reklama qilish va 
sotishuchun intemetdan foydalanmoqdalar. Johnson & Johnson 
bolalar uchun ommaviy losonni ilgari siljitish uchun kengaytirilgan 
televizion reklama o‘miga intemet-multfilmlardan foydalanadi.
Yahoo Koinot brendini ishga tushurdi va aniq mahsulotlami 
qiziqishlari bo'yicha har xil guruhlar orasida reklama qilmoqda. 
Yahoo rahbariyatining m a’lumotlari bo‘yicha, “biz belgilangan 
auditoriya bilan gaplasha olamiz”. Bunday reklamadan maqsad 
reklama qilinayotgan tovarlar vaxizmatlaming bo‘lajak xaridorlari 
bo ‘lgan odamlaming aniq guruhlari uchun reklama qilishdir. 
Kompaniyalar yana TV va intemet-reklamalar kabi har xil reklamali 
yondoshishlaming samaradorligini o ‘lchashga harakat qiladilar. 
Toyota marketing bo‘limi rahbarini aytiganidek, “biz TVning 
intemetga nisbatan samaradorligini haqiqiy baholashga imkon 
beruvchi qurolga ega b o ‘lishni istardik”. Ushbu maqsadlarda 
kompaniya IAG firmasining ushbu sohadagi tadqiqotlaridan 
foydalanadi.
473

---

Bir necha kompaniyalar, shu jumladan ScanScout (www. 
scanscout.com) va YuMeNetworks (www.yumenetworks.com), 
video ko‘ruvchilar uchun internetdan video kontent aniq reklama 
bilan birga olib boradi. IKEA mebelini yaratuvchilar kabi kom­
paniyalar 
elektron 
reklamani 
yaratish 
bo'yicha 
maxsus 
kompaniyalami o'zlarining mahsulotlarini intemetda ilgari siljishiga 
ishonch hosil qilish uchun borgan sari ko'proq yo'llamoqdalar. 
Ba’zi bir odamlar va kompaniyalar bepul dasturiy ta’minlash yoki 
internet servisni olish uchun reklamaga chidashga tayyorlar. 
Kompaniyalar yana mahsulotlami reklama qilish uchun intemetdagi 
bloglardan ham foydalanadilar. Mashhur eBayintemet-auktsioni 
tinglovchilarga reklama roliklarini uzatish uchun radio- auktsion 
bilan hamkorlikda ishlaydi.
Tovarlami bozorda ilgari siljitish va reklama qilish uning 
samaradorligi bilan o'lchovdosh bo‘lishi kerak Shuning uchun har 
xil tadbirlarga xarajatlar va ular keltiradigan daromadlar ustidan 
nazoratni amalga oshirish muhimdir.
Tovarlarga 
narxni 
shakllantirish. 
Tovarlarga 
narxlar-bu 
marketingning muhim va murakkab vazifalidan yana biridir. 
Chakana narx, ulgurji narx, chegirmalarga ega narxlar belgila- 
nishlari kerak. Chrysler, masalan, narxni tashkil qilishning 
murakkab modellaridan foydalanish bilan $500 mln.ga yaqini tejay 
oldi, ular rag‘batlar, moliyalashtirish va boshqa omillami tahlil 
qilganlar. K o'pgina kompaniyalar narx siyosatini sotishlardan 
umumiy tushumlami ko'paytirish maqsadida ishlab chiqishga 
harakat qiladilar. Kompyuterlardan ko’pincha narxlar va umumiy 
tushumning 
nisbatlarini 
tahlil 
qilish 
uchun 
foydalanadilar. 
A n’anaviy ravishda, rahbarlar xarajatlardan narxni belgilash
uchun foydalanadilar. Ular munosib foydaning kafolatini olish 
uchun oddiygina foydani umumiy tannarxga qo'shadilar. Bugun, 
ammo, kyproq top-menejerlar narxini belgilash uchun bozorga 
qaramoqdalar. Bitta holda kompaniya bozomi to'lash uchun 
tayyorligiga asoslangan tajavVuzkorroq narx siyosatidan foy- 
dalangan holda, tushumni taxminan $200 mln.ga ko'paytira olgan.
Tovar narxini shakllantirish narx va ehtiyoj o'rtasidagi nisbatni 
belgilash asosida amlga oshiriladi. Buning uchun egri talab va taklif,
474

---

tovarlar, sotuvchilar, xaridorlar, «xarid qilish yoki ishlab chiqarish» 
so‘rovi kesmasidagi tahlil zarur.