Axborot texnologiyalari

 

Kompyuter viruslari qanday hosil bo’ladi? 

 

Biologik  viruslardan  farqli  o’laroq,  kompyuter  viruslarini  inson  tomonidan  tuziladi. 

Viruslar  kompyuter  foydalanuvchilariga  katta  zarar  yetkazadi.  Ular  kompyuter  ishini 

to’xtatadi  yoki  qattiq  diskdagi  ma`lumotlarni  o’chiradi.  Virus  sistemaga  bir  necha 

yo’llar  bilan  tushishi  mumkin:  ma’lumot  tashuvchi  qurilmalar,  dasturiy  ta`minot 

yuklangan  CD-ROM,  tarmoq  interfeysi  yoki  modemli  bog’lanish,  global  Internet; 

tarmog’idagi elektron pochta. 

Ma’lumot  tashuvchi  qurilma  virusdan  zararlanishi  oson.  Zararlangan  kompyuterga 

ma’lumot tashuvchi qurilmani solib o’qitilganda diskning bosh sektoriga virus tushadi.  

Internet  ma`lumotlar  almashinishiga  katta  imkoniyat  yaratadi.  Lekin,  kompyuter 

viruslari va zararli dasturlar tarqalishi uchun yaxshi muhit yaratadi. Albatta Internetdan 

olingan  barcha  ma`lumotlarda  virus  bor  deb  bo’lmaydi.  Kompyuterda  ishlovchi 

ko’pchilik  mutaxassislar  va  operatorlar  qabul  qilinadigan  ma`lumotlarni  viruslardan 

tekshirishni doimo bajaradi. Internet da ishlayotgan har bir kishi uchun yaxshi antivirus 

himoya zarur. «Kasperskiy laboratoriyasi» texnik ta`minot xizmati statistikasiga ko’ra, 

viruslardan  zararlangan  xolatlarning  85%  i  elektron  pochta  orqali  sodir  bo’lgan.  1999 

yilga  nisbatan  xozirgi  kunda  bu  ko’rsatkich  70  %  tashkil  etadi.  «Kasperskiy 

laboratoriyasi» elektron pochtalarga yaxshi antivirus himoyasi kerakligini ta`kidlaydi. 

Virus tuzuvchilarga elektron pochta juda qulay. Amaliyot shuni ko’rsatadiki, ommabop 

dasturlar,  operatsion  sistemalar,  ma`lumotlarni  uzatish  texnologiyalari  uchun  viruslar 

ko’plab tuzilmoqda. Xozirda elektron pochta biznes va boshqa sohalarda muloqot uchun 

asosiy  vosita  bo’lib  qolmoqda.  Shuning  uchun  virus  tuzuvchilari  elektron  pochtaga 

diqqatini qaratmoqda. 

---

 

- 34 - 

 

Kompyuter  virusining  ko’p  ta’riflari  mavjud.  Birinchi  ta’rifni  1984  yili  Fred 

Koen bergan: "Kompyuter virusi - boshqa dasturlarni, ularga o’zini yoki o’zgartirilgan 

nusxasini  kiritish  orqali,  ularni  modifikatsiyalash  bilan  zaharlovchi  dastur.  Bunda 

kiritilgan  dastur  keyingi  ko’payish  qobiliyatini  saqlaydi".  Virusning  o’z-o’zidan 

ko’payishi  va  hisoblash  jarayonini  modifikatsiyalash  qobiliyati  bu  ta’rifdagi  tayanch 

tushunchalar    hisoblanadi.  Kompyuter  virusining  ushbu  xususiyatlari  tirik  tabiat 

organizmlarida biologik viruslarning parazitlanishiga o’hshash. 

 

Hozirda  kompyuter  virusi  deganda  quyidagi  xususiyatlarga  ega  bo’lgan  dasturiy 

kod tushuniladi: 

-  asliga  mos  kelishi  shart  bo’lmagan,  ammo  aslining  xususiyatlariga  (o’z-o’zini 

tiklash) ega bo’lgan nusxalarni yaratish qobiliyati;  

-  hisoblash  tizimining  bajariluvchi  ob’ektlariga  yaratiluvchi  nusxalarning 

kiritilishini ta’minlovchi mexanizmlarning mavjudligi. 

Ta’kidlash  lozimki,  bu  xususiyatlar  zaruriy,  ammo  yetarli  emas.  Ko’rsatilgan 

xususiyatlarni hisoblash muhitidagi zarar keltiruvchi dastur ta’sirining destruktivlik va 

sir boy bermaslik xususiyatlari bilan to’ldirish lozim. 

Viruslarni quyidagi asosiy alomatlari bo’yicha turkumlash mumkin:  

-  yashash makoni;  

-  operatsion tizim;  

-  ishlash algoritmi xususiyati;  

-  destruktiv imkoniyatlari. 

Kompyuter  viruslarini  yashash  makoni,  boshqacha  aytganda  viruslar  kiritiluvchi 

kompyuter  tizimi  obyektlarining  xili  bo’yicha  turkumlash  asosiy  va  keng  tarqalgan 

turkumlash hisoblanadi. 

 

Yashash makoni bo’yicha kompyuter viruslarining turkumlanishi. 

---

 

- 35 - 

Fayl  viruslari  bajariluvchi  fayllarga  turli  usullar  bilan  kiritiladi  (eng  ko’p 

tarqalgan viruslar xili), yoki fayl-yo’ldoshlarni (kompanon viruslar) yaratadi yoki faylli 

tizimlarni (link-viruslar) tashkil etish xususiyatidan foydalanadi. 

Yuklama  viruslar  o’zini  diskning  yuklama  sektoriga  (boot  -  sektoriga)  yoki 

vinchesterning  tizimli  yuklovchisi  (Master  Boot  Record)  bo’lgan  sektorga  yozadi. 

Yuklama  viruslar  tizim  yuklanishida  boshqarishni  oluvchi  dastur  kodi  vazifasini 

bajaradi. 

Makroviruslar  axborotni  ishlovchi  zamonaviy  tizimlarning  makrodasturlarini  va 

fayllarini,  xususan  MicroSoft  Word,  MicroSoft  Excel  va  h.  kabi  ommaviy 

muharrirlarning fayl-xujjatlarini va elektron jadvallarini zaharlaydi. 

Tarmoq  viruslari  o’zini  tarqatishda  kompyuter  tarmoqlari  va  elektron  pochta 

protokollari va komandalaridan foydalanadi. Ba’zida tarmoq viruslarini "qurt" xilidagi 

dasturlar  deb  yuritishadi.  Tarmoq  viruslari  Internet-qurtlarga  (Internet  bo’yicha 

tarqaladi), IRC-qurtlarga (chatlar, Internet Relay Chat) bo’linadi. 

Kompyuter  viruslarining  bajarilish  davri,  odatda,  beshta  bosqichni  o’z  ichiga 

oladi:  

1.  Virusni xotiraga yuklash.  

2.  Qurbonni qidirish.  

3.  Topilgan qurbonni zaharlash.  

4.  Destruktiv funktsiyalarni bajarish.  

5.  Boshqarishni virus dastur-eltuvchisiga o’tkazish.