Axborot texnologiyalari

 (111 1111 1111 1111
2
+1)-1=1000 0000 0000 0000
2
-=2
15
-1=32767 
16-razryadli kompyuterlar qayta ishlashi mumkin bo‘lgan eng katta butun son 
32767 ga teng. 
Agar katta miqdordagi butun sonlarni qayta ishlash kerak bo‘lsa, u holda ularni 
saqlash uchun 2 baytdan ziyod xotira lozim bo‘ladi. Prosessor bitta buyruq bilan 
bunday axborotni qayta ishlay olmaydi. Shuning uchun 32767 dan katta sonlarni 
qayta ishlash uchun maxsus dastur tuzish kerak bo‘ladi. 
Butun sonlarni qayta ishlash jarayoni bo‘yicha aytilgan fikrlar haqiqiy (kasr) 
sonlari uchun ham tegishli bo‘ladi. Odatda 16-razryadli kompyuter kasr sonlarnini 
qayta ishlay olmaydi, buning uchun maxsus dastur ishlatiladi. 
Kompyuter xotirasida haqiqiy sonlar odatda 4 baytni egallaydi. Haqiqiy sonning 
o‘zi eksponensial (qo‘zg‘aluvchan nuqtali) ko‘rinishda tasvirlanadi. Masalan, 
-184.525 soni -0.184525Ye+3 ko‟rinishida yoziladi. Bu yerda 184525 sonning 
mantissasi, 3 esa son tartib (Ye+3 yozuv 10
3
ni anglatadi. 
4 baytdan iborat yacheykada sonning mantissasi ishorasi bilan tartibi ishorasi bilan 
saqlanishi lozim. Haqiqiy sonlarning saqlanilish sxemasi quyida berilgan. 
4 bayt=32 bit 
7 bit tartib uchun 25 bit son mantissasi uchun 
Bu sxema bo‘yicha son eng katta absalyut miqdori 2
6
-1=63 ga teng, mantissasi eng 
katta qiymati 2
24
-1=16777215 ga teng. Bundan ko‘rinib turibdiki, mantissa 8 tadan 
ortiq o‘nli raqamli haqiqiy sondan iborat bo‘la olmaydi. Kompyuter hisoblash 
jarayonida mantissadagi ortiqcha raqamlarni tashlab yuboradi. Shuning uchun 
haqiqiy sonlar bilan bajariladigan barcha hisoblashlar har doim taqriban 
hisoblanadi. 
Hisoblash texnikasining rivojolanish tarixi. 
Informatika o‘rganilayotgan obyekt va u to‘g‘risidagi bilimlar oralig‘idan joy 
egallab qoladi. Haqiqatan ham, inson atrof muhitni o‘rgana turib, axborot oladi, uni 
biron narsaga belgilab, yozib yoki saqlab qo‘yadi. Axborot tashuvchi sifatida 
adabiyot, magnit lentalar, kartalar, sxemalar ishlatilishi mumkin. Axborotlarni 
qayta ishlash orqali, bizni o‘rab turgan dunyo to‘g‘risida bilimga ega bo‘lamiz, 
natijada yangi izlanish usullarini yaratish, yangi axborotlarga ega bo‘lish, ularni 
saqlash, qayta ishlash va hokazo imkoniyatlar hosil bo‘ladi.
Axborotlarni yig‘ish, saqlash, qayta ishlash va tasvirlashning samarali usullarini 
yaratish informatikaning asosiy maqsadlaridan biri bo‘lib qoldi. Asrimizning 50-
yillarigacha masalaning bunday qo‘yilishi haqiqat bo‘lib, axborotlarni yig‘ish va 

---

qayta ishlash usullari bo‘yicha umumiylik yo‘qdek edi. Tibbiyotda, geografiyada, 
fizikada, filosofiyada va boshqa sohalarda axborotlarni yig‘ish va qayta ishlashda 
bog‘liqlik yo‘q edi. Ko‘pchiliklarning fikricha matematika bilan fizika, ximiya 
bilan tibbiyot o‘rtasida bog‘liqlik borligi tan olinar edi. Kompyuterl arning paydo 
bo‘lishi bilan bu holat tezlik bilan sezilarli darajada o‘zgardi.