Axmamat jumayev, surayyo sharipova

Ilmiy kuzatishlar muayyan nazariya yoki farazni tasdiqlash, to‘ldirishni, yoki bo‘lmasa rad etishni maqsad qilgan holda olib boriladi.
Kuzatish usulining fanda qo‘llanishidagi yana bir muhim jihati uning oldindan rejalashtirilishi va muntazamligidir. Ana shu rejalashtirish jarayonida tadqiqotchi qay maqsadni ko‘zlab, qaysi nazariya va farazlar asosida, qanday vositalardan foydalangan holda kuzatish olib borishini aniqlab oladi.

Ijtimoiy fanlarda kuzatish usulining qo‘llanilishi uning tabiiy fanlarda qo‘llanishidan ancha farq qiladi. Tabiatda tadqiqotchining kuchli his-tuyg‘ularini uyg‘otadigan voqealar yuz bermaydi. Jamiyatda yuz berayotgan hodisalarni kuzatayotganda esa tadqiqotchi his-tuyg‘ularga berilib ketishi, bo‘layotgan hodisalarga ijobiy yoki salbiy munosabatda bo‘lishi va bu hol tadqiqot natijalariga, xulosalarning ilmiy va ob’yektiv bo‘lishiga ta’sir o‘tkazishi mumkin. Shuning uchun ijtimoiy hodisalarni kuzatishga harakat qilayotgan tadqiqotchi o‘z his-tuyg‘ularini tizginlay olishi, xulosa chiqarish paytida shu his-tuyg‘ulardan yuqoriroqqa ko‘tarila olish qobiliyatiga ega bo‘lishi lozim.

Ilmiy tadqiqotning tiplari. F. Bekon fanda o‘z – o‘zicha foyda keltirmaydigan, lekin “sabablar va aksiomalar”ni bilishga ko‘maklashadigan tajribalar hamda foydali kashfiyotlar va ixtirolarga eltadigan tajribalar borligini ta’kidlagan edi. Yangi davrdan boshlab, fan o‘zining birinchi toifadagi tajribalari ikkinchi toifadagi tajribalarga yo‘l ochishga qarab ko‘proq mo‘ljal oladi. Hozirgi zamon fanining amaliyotga qarab mo‘ljal olishi mazkur fanga xos bo‘lgan xususiyat va shu bilan bir vaqtda jamiyat fanga qo‘yuvchi muhim talablardan biridir. O‘z navbatida, amaliyot ham fanga tobora tayanmoqda. Fanning amaliyot sari harakatining turli bosqichlariga ilmiy tadqiqotlarning bir-biri bilan bog‘langan, lekin shunga qaramay turli uch tipi muvofiq keladi: 1) fundamental tadqiqotlar. 2) amaliy tadqiqotlar. 3) tadqiqotchilik loyiha –konstruktorlik ishlanmalari.

2.