Ayələrin Tərcüməs(n)i Rəhman və Rəhm olan Allahın Adıyla 1- həmd, Allaha ki göyləri və yeri yaratd

sizi yaşadacaq şeylərə çağırdığı zaman Allahın və elçisinin

çağırışına qaçışın." (Ənfal, 24) kimi ilahi hökmləri müxtəlif bucaqlardan gözəllik

və məsləhətə uyğunluqla səbəbləndirən ayələrin nəzərdə tutduğunu

etmə kimi bir zəruriliyi olardı.

* * *

58) Də ki: "Əgər tələsik istədiyiniz şey, mənim yanımda olsaydı, əlbəttə

mənimlə sizin aranızda iş indi bitirilmişdi. (Çünki) Allah, zalımları daha yaxşı

bilər.

Əgər sizin məndən istədiyiniz möcüzəni göstərmək mənim gücüm daxilində

olsaydı -ki bir peyğəmbərə bu şəkildə möcüzə göstərildiyi zaman,

bunun qaçınılmaz bir gərəyi olaraq onunla ümməti arasındakı

məsələ həll edilər, iş bitirilər- mənimlə sizin aramızdakı iş çoxdan bitirilmiş

olardı. Tərəflərdən biri xilas olar, digəri isə həlak edici bir əzaba

düçar olardı. Ancaq bu vəziyyətdə sizdən başqası həlak olmazdı; çünki

zalım olan sizsiniz. İlahi əzab da ancaq zülmlərindən ötəri zalımları

tutar. Uca Allah da, zalımlarla başqalarını bir-birinə qarışdırmaqdan

münəzzəhdir, zalımları başqalarından ayırt edə bilməyib sizin

yerinizə məni həlak etməkdən ucadır.

Bu halda, "(Çünki) Allah, zalımları daha yaxşı bilər." ifadəsi, səbəbləndirmə

məqsədli bir kinayədir. Demək istənir ki, siz əzaba uğradı-

318 ......................................................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 7

lacaksınız. Çünki siz zalımsınız. İlahi əzab da zalımları buraxıb başqalarına

ilişməz. Ümumiyyətlə bundan əvvəl keçən bu ayənin ehtiva etdiyi

xüsusa işarə edilməkdədir: "Də ki: Düşündünüzmü heç? Əgər Allah-

'ın əzabı qəflətən ya da açıqca sizə gəlsə, zalım cəmiyyətdən başqası

mı həlak edilər?" (Ən'am, 47)

59) Qeybin xəzinələri ONun yanındadır; onları ONdan başqası bilməz.

Quruda və dənizdə olanları O bilər. Heç bir yarpaq düşməz ki O, onu bilməsin.

Yenə yerin qaranlıqlarına heç bir dənə (düşməz), yaş və quru heç bir şey

düşməz ki (O, onları bilməsin və bütün bunlar) açıq-aşkar bir kitabda olmasın.

Bu ayənin, əvvəlki ayələrlə əlaqəsi əsasında belə bir görüş irəli sürülmüşdür:

Bundan əvvəlki ayə, "Allah, zalımları daha yaxşı bilər." cümləsiylə

sona çatdığı üçün, uca Allah mövzuyla əlaqədar şərhi artırmaq

məqsədiylə, qeybin xəzinələrinin və ya bu xəzinələrin açarlarının

öz qatında olduğunu və bunları yalnız özünün bildiyini açıqlamışdır.

Çünki O, kiçik böyük hər şeyi bilər.

Ancaq bu qiymətləndirmə, "onları ONdan başqası bilməz." ifadəsinin

ehtiva etdiyi məhdudlaşdırma mənasının diqqətə çarpanlıq qazanmasına qatqıda

ol/tapılmır. Bu səbəbdən əvvəlki iki ayənin ümumisiylə əlaqələndirilməsini

daha uyğun tapırıq. "Də ki: Mən Rəbbimdən gələn açıq bir

dəlil üzərindəyəm... Allah, zalımları daha yaxşı bilər." ayələrini nəzərdə tuturuq.

Çünki bu ayələr, ümumiyyətlə bu mesajı verir: Onların istədikləri

möcüzə və bunun qaçınılmaz bir gərəyi olan özüylə onların arasında

hökm verilib işin bitirilməsi vəziyyəti, uca Allahın qatındadır.

ONdan başqasının ONun qatındakına çatmasına imkan yoxdur.

Onu tək O bilər və onunla hökm edər. İşi bitirən hökmündə və zalımları

əzaba uğratmada yanılmaz. Çünki O, onları hər kəsdən daha yaxşı

bilər. Bu səbəbdən O, qeybi bilər və bu barədə kimsə ONA ortaq deyil.

İrili xırdalı hər şeyi bilər; nə çaşar, nə də unudar. Bu şərhlərdən

sonra mövzunun daha da açıqlığa qovuşması üçün, "Qeybin xəzinələri

ONun yanındadır..." ifadəsini əlavə edir. Beləcə qeybi bilmənin sırf Allaha

xas olduğunu və ONun məlumatının hər şeyi əhatə etdiyini vurğulayır.

Ardından gələn üç ayələ də şərh tamamlanır.

Beləcə bu ayələr, eyni mövzuya bağlı bənzəri ayələrin istiqamətli olduqları

məqsədə yönəlmiş olurlar. Məsələn uca Allah, Hud ilə

Ən'am Surəsi / 74-83 ...................................................................... 319

soydaşları arasında belə bir danışmanın keçdiyini bildirir: "Dedilər

ki: Sən bizi tanrılarımızdan çevirmək üçünmü gəldin? Doğrulardan sənsə,

bizi təhdid etdiyin şeyi bizə gətir. Dedi ki: Məlumat, ancaq Allahın qatındadır.

Mən, mənimlə göndərilən şeyi sizə eşitdirirəm." (Əhqaf, 22,23)

Ardından deyirik ki: "əl-Mefatih" xəzinə mənasını verən "mefteh"in çoxluğudur.

Açar mənasını verən "mifteh"in çoxluğu olması da ehtimal

daxilindədir. Bunu, "Və indehu mefatih'ul-gaybi" şəklindəki istisnas(n)ı

okuyuş tərzi də dəstəkləyici mahiyyətdədir. Əslində hər iki məna məqsəd

baxımından birdir. Çünki xəzinələrin açarları əlində olan kimsə

də, ümumiyyətlə eynilə xəzinələr yanında olan kimsə kimi, onlarda ol/tapılanları

bilər, onlar üzərində dilədiyi kimi qənaətdə ol/tapıla bilər. Ancaq

bu mövzuya bağlı digər ayələrin ilk mənas(n)ı dəstəklədiyini görürük.

Çünki uca Allah, Quranda bir çox dəfə -yeddi yerdə- xəzinələrindən

və rəhmətinin xəzinələrindən danışmışdır. Buna qarşı hər hansı

bir ayədə bu xəzinələrin açarlarından danışmamışdır: "Yoxsa

Rəbbinin xəzinələri onların yanındadırmı?" (Dövr, 37), "Mən sizə, 'Allah-

'ın xəzinələri yanımdadır.' demirəm." (Ən'am, 50), "Heç bir şey yoxdur

ki, onun xəzinələri bizim yanımızda olmasın." (Hicr, 21), "Göylərin və

yerin xəzinələri Allahındır." (Munafiqun, 7), "Yoxsa Rəbbinin rəhmətinin

xəzinələri onların yanındamı?" (Sad, 9) Bu halda, ayədə keçən

"mefatih'-ul-gayb" ifadəsiylə "qeyb xəzinələri"nin nəzərdə tutulmuş olması

daha güclü bir ehtimaldır.

Hansı məna nəzərdə tutulmuş olursa olsun, "Qeybin xəzinələri ONun yanındadır;

onları ONdan başqası bilməz." ifadəsi, qeybə bağlı məlumatın

sırf Allaha xas olduğunu vurğulama məqsədinə istiqamətlidir. Bunun səbəbi

də, qeybin xəzinələrinin ancaq Allahın bilməsi ya da qeybin açarlarının

ONdan başqası tərəfindən bilinməməsidir. Bu halda,

ONdan başqasının bu xəzinələrə çatmasına imkan yoxdur; çünki bu

xəzinələri açıb onlar üzərində qənaətdə ol/tapılmağı mümkün edən

açarlara sahib deyildirlər.

Ayənin baş tərəfi, qeybə bağlı məlumatı Allaha xas edir olmaqla birlikdə,

ayənin sonunda sırf qeyb məlumatı üzərində dayanılmır, tərsinə,

ONun məlumatının hər şeyi əhatə etdiyinə, şeylərin görünər ya da gö-

320 .............................................................. əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 7

rünmez olmasının fərq etmədiyinə işarə edilir. Çünki yaş və quru

hər şeyin sırf qeyblə elin idili olmayacağı açıqdır. Bu səbəbdən ayə, uca

Allahın məlumatının görünər görünməz hər şeyi əhatə etdiyini vurğulamağa

istiqamətlidir. Ancaq ayənin baş qisimi, sırf ONun qeybi bildiyini vurğulamağa

təsis edilmişkən, ayənin sonunda, ONun görünər görünməz

hər şeyi bildiyinə diqqət çəkilir.

Kənar yandan, ayənin giriş qisimi, qeybi faktları diqqətimizə təqdim edir.

Bunlar, qeyb xəzinələrində gizlilik pərdələri altında, naməlumluq kilidlərinin

gerisində olan faktlardır. Uca Allah bir ayədə belə buyurmuşdur:

"Heç bir şey yoxdur ki, onun xəzinələri bizim yanımızda olmasın."

(Hicr, 21) Bu ayədən anladığımız qədəriylə, ONun qatındakı qeyb

xəzinələrində olanlar, görülə bilər faktlara bağlı sərhədlərlə məhdud olmayan

alışdığımız ölçülərə sığmayan faktlardır. Heç şübhəsiz, bunların

qeyb xəzinələrinin əhatəsinə girən faktlar olmasının səbəbi,

sərhəd və ölçüm kənarına daşan xüsusiyyətlərə sahib olmalarıdır. Çünki bizlər,

ancaq məhdud və ölçülə bilən şeyləri məlumat tərəfindən əhatə edə bilərik. Qeyb xəzinələrində

olan şeylərsə, müşahidə edilə bilər aləmin səviyyəsinə enmədən,

sərhəd və ölçü sahəsinə sadələşdirilmədən, qısacası, ölçülə bilər varlığıyla

objeler dünyasında iştirak etmədən əvvəl sərhədsiz və ölçülemez vəziyyətdədirlər.

Bununla birlikdə, ayədən qəbul etdiyimiz qədəriylə bunlar,

Allah qatında bir növ sabit oluşla sabitdirlər, bir növ həqiqətləri vardır.

Buna görə, müşahidə edilən kainatda iştirak edən və zaman zindanının məhkumları

halına gələn faktlar, meydana gəlişlərindən və oluşlarından

əvvəl, Allah qatında, ONun xəzinələrində, naməlum və ölçülemez bir

şəkildə mövcud və sabitdirlər. Bununla birlikdə, bizim onların sabit meydana gəllərinin

xüsusiyyətini qavramamız qeyri-mümkündür. Bu halda faktlar, zaman

mənzillərində, ölçüm sərhədləri daxilində özünə xas bir varlığa qovuşmadan

əvvəl qeyb xəzinələrində iştirak edirdilər. Hətta qeyb xəzinələrində

bizim qəbul etdiyimiz müşahidə edilə bilər, zamansal faktlara bənzəməyən

bəzi şeylərin də saxlanmış və qorunmuş olması da

olabiləcəkdir. Hələ müşahidə sahəsinə çıxmamış bu cür qeybi faktları,

"mütləq qeyb" olaraq adlandırmamız yerində olar.

Əşya və faktlar, reallaşma və mövcudluq geyiminə büründükdən, sərhəd

və ölçü məzmununda objeler dünyasındakı yerini al/götürdükdən sonra, bu sı

Ən'am Surəsi / 74-83 ........................................................................... 321

nırlar və ölçülər daxilində olan şey, gerçəkdə yenə də qeyb xəzinələrinə

və mütləq qeybə dönükdür. Bunlardan bizim müşahidə sahəmizə girən

və məlumatımızın əhatəsinə daxil olan şey isə, bunların sərhədləri və

ölçüləridir. Bu səbəbdən onları bildiyimiz andan etibarən, müşahidə edilə bilər

faktlar xüsusiyyətini qazanarlar. Onları bilmədiyimiz vəziyyətlərdə isə,

gay-bilik xüsusiyyətinə sahib olarlar. Buna görə, bizim bucağımızdan naməlum

olduqları zaman onları "nisbi qeyb" şəklində xarakterizə etmək, daha

doğru olar. Çünki belə bir vəziyyətdə söz mövzusu fakt üçün baş göstərən

bu xüsusiyyət, nisbidir. Nisbətlərə və nisbətlərə görə dəyişənlik

ifadə edər. Eynilə bir evdəki əşyaların, evin içində olan kəslər baxımından

müşahidə edilər, evin xaricindəki kəslər baxımından isə qeybi faktlar

olaraq qiymətləndirilməsi kimi. Eyni şəkildə gözlə qəbul edilən işıq və

rəng kimi faktlar, görmə duyğusu baxımından müşahidə edilə bilər, eşitmə duyğusu

baxımından isə qeyb sayılarlar. Yenə, qulaq tərəfindən qəbul edilən

şeylər, eşitmə duyğusu baxımından müşahidə edilə bilər, görmə duyğusu baxımından

isə qeyb mövqesindədirlər. Bu iki duyğunun qəbul etdikləri də,

bədənində bunlara sahib olan insan baxımından müşahidə edilər, bunlara

sahib olmayan insan baxımından isə qeyb xüsusiyyətindədir.

Uca Allahın, "Quruda və dənizdə olanları O bilər. Heç bir yarpaq

düşməz ki O, onu bilməsin. Yenə yerin qaranlıqlarına heç bir dənə (düşməz),

yaş və quru heç bir şey düşməz ki (O, onları bilməsin və bütün

bunlar) açıq-aşkar bir kitabda olmasın." ayəsində işarə etdiyi xüsuslar,

sözünü etdiyimiz bu nisbi qeybin əhatəsinə girərlər. Çünki bunların

bütünü, məhdud və ölçülə bilər faktlardır. Bu səbəbdən təbiətləri etibarilə

bizim tərəfimizdən bilinməmələri, gözlemlenememeleri söz mövzusu

deyil. Bu halda, bunların hamısı nisbi qeybin əhatəsinə girməkdədir.

Kənar yandan ayə, bu faktların açıq-aşkar bir kitabda olduqlarını da ifadə

edir. Yaxşı bunlardan açıq-aşkar kitabda iştirak edən nədir? Görəsən bu şeylərin

görünürlüğü və görünməzliyiylə hər şeyi mi bu kitabda iştirak edir?

Yoxsa yalnız qeybi ölçüləriyləmi iştirak edirlər? Digər bir ifadəylə:

Görəsən açıq-aşkar kitab, əşyaların objelerini əhatə edən bu kainat

dirmi? Bu səbəbdən objelerin bir qisimi bir qisiminə görə qeyb sayılsa belə,

kainatın bütünü baxımından müşahidə edilə bilər olmasımı nəzərdə tutulur?

322 ........................................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 7

Yoxsa açıq-aşkar kitab, bu kainatın kənarında iştirak edən və içində hər şeyin

bir növ yazıyla yazıldığı, bir şəkildə saxlandığı, maddi aləmdə yaşayanların

gözlemleyemediği bir faktdırmı? Bu səbəbdən bu kitabın məzmunu

mütləq qeybdirmi?

Başqa bir baxımdan ifadə edəcək olsaq: Ayədə ümumiyyətlə toxunulan

və kainatda iştirak edən əşyalar, görəsən bizim bildiyimiz kitablarda iştirak edən

bir yazının bir kitabda iştirak etməsi kimi, şəxsənmi açıq-aşkar kitabda yer/yeyər

al/götürərlər? Yoxsa eynilə xarici dünyadakı objelerin mənaları etibarilə bir şəkildə

bizim yazdığımız səhifələrə və kitablara əks olunması kimi, mənaları

etibariləmi iştirak edib məlumatla xarici dünyanın üst-üstə düşməsi kimi kainatdakı

əşyalarla üst-üstə düşürlərmi?

Bu qədəri var ki, "Nə yerdə, nə də öz canlarınızda meydana gələn

heç bir müsibət yoxdur ki, biz onu yaratmadan əvvəl, bir kitabda olmasın."

(Hədid, 22) ayəs(n)i göstərir ki, bu kitabın objeler dünyasında reallaşan

hadisələrlə elin idisi, bir kitabda yazılan iş proqramının, objeler

dünyasında reallaşan çalışma ilə elin idisinə bənzəməkdədir.

Buna yaxın bir mənas(n)ı bu ayələrdən də qəbul edə bilərik: "Nə yerdə, nədə

göydə zərrə ağırlığın tərəfindən bir şey, Rəbbinin məlumatından qaçmaz. Bundan

kiçik ya da böyük heç bir şey də yoxdur ki açıq-aşkar bir kitabda olmasın."

(Yunus, 61), "Göylərdə və yerdə zərrə miqdarı bir şey, ONdan

gizli qalmaz. Bundan kiçik ya da böyük heç bir şey də yoxdur ki açıq-aşkar

bir kitabda olmasın." (Səba, 3), "Yaxşı ya ilk nəsillərin vəziyyəti nə

olacaq? dedi. Dedi ki: Onların məlumatı, Rəbbimin yanında bir kitabdadır;

Rəb-bim çaşmaz və unutmaz." (Taha, 52) Bunun kimi daha bir çox ayə

nümunə göstərilə bilər.

O halda, bu açıq-aşkar kitab, hər nə isə, bu objeler dünyasındakı əşyalardan,

bir şəkildə fərqlidir. Bu əşyalardan əvvəl vardır, onların yox olmasından

sonra da varlığını davam etdirər. Eynilə, bir işin reallaşmasından

əvvəl söz mövzusu işin detallarını ehtiva edən, iş

reallaşdıqdan sonra da o detalları qoruyan yazılı bir iş proqramı

kimi.

Üstəlik, bu maddi dünyamızda iştirak edən varlıqlar və hadisələr, ümumi hərəkət

qanunu təsiri altında dəyişib çevrilərlər. Ancaq ayələrdən qəbul etdiyimiz

qədəriylə, bu kitabın əhatə etdiyi şeylərin dəyişməsi və

Ən'am Surəsi / 74-83 ........................................................................... 323

pozulması söz mövzusu deyil. Bunu bu ayələrdən öyrənirik: "Allah

dilədiyini silər, dilədiyini buraxar. Kitabın əsli isə ONun qatındadır."

(Rə'd, 39), "Lövhü Məhfuzdadır (qorunmuş bir lövhədədir)." (Buruc,

22), "Yanımızda hər şeyi qoruyan (saxlayan) bir kitab vardır." (Qaf, 4)

Görüldüyü kimi, bu ayələr göstərir ki, bu kitab, hadisələrin və şəxslərin

bütün dəyişən və çevrilkən xüsusiyyətləri və xüsusiyyətlərini əhatə etməklə

birlikdə, özü dəyişməməkdə, çevrilmə və pozulmağa uğramamaqdadır.

Buradan anlayırıq ki, bu kitab, bir baxımdan qeyb xəzinələrindən və Allahın

yanındakı əşyaların qaynaqlarından ayrıdır. Çünki uca Allah,

bu xəzinələri və qaynaqları ölçülemez və sınırlandırılamaz olaraq xarakterizə edər.

Ölçüm isə, əşyanın qeyb xəzinələrindən maddi aləmin gözlemlenebilirlik

səviyyəsinə enişi müddətində söz mövzusu olar. Buna qarşı

bu kitabın, əşyanın və hadisələrin sərhədlərinin incəliklərini əhatə etdiyinə

işarə edər. Bu da göstərir ki, sözünü etdiyimiz açıq-aşkar kitab, bu baxımdan

Allahın yanındakı qeyb xəzinələrindən ayrıdır. Bu kitab, Allah-

'ın yaratdığı bir şeydir ki, bütün hər şey, həm qeyb xəzinələrindən endikdən

sonra, həm hələ reallaşma müstəvisinə çatmadan əvvəl

və həm də reallaşdıqdan və olub bitdikdən sonra onda yazılar,

onda qorunar.

Bu çıxarsamanın bir şahidi də, uca Allahın, bu kitabı, məlumatının aləmdə

cərəyan edən görünər ya da görünməz hadisələri və faktları

əhatə etdiyini vurğulama məzmununda zikr edir olmasıdır. Allahdan

başqa heç kimin bilmədiyi mütləq qeybə gəlincə; bunu uca Allah,

qatındakı qeyb xəzinələrində olmaq şəklində xarakterizə edər və özündən

başqasının bunu bilmədiyini dilə gətirər. Hətta bəzi ayələrdən

xəzinələrin deyil, amma kitabın, Allahdan başqaları tərəfindən bilinməsinə

bağlı işarələr ya da dəlillər/sübut edər qəbul edə bilərik: "Saxlanmış bir

kitabdadır; ona təmizlənmişlərdən başqası toxuna bilməz." (Nəhayət, 78- 79)

Buna görə, uca Allah tərəfindən yaradılan heç bir şey yoxdur ki, qeyb

xəzinələrində əsli ol/tapılmasın, varlığını bu əsla söykənən olaraq davam etdirməsin.

Yenə Allah tərəfindən yaradılan heç bir şey yoxdur ki, varlığından

əvvəl, yaranması əsnasında və yaranmasından sonra kitabda qeydli olmasın.

Bu qədəri var ki kitab, dərəcə olaraq xəzinələrdən aşağıdadır.

324 ......................................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 7

Buradan hərəkətlə ağıllı bir araşdırmaçı, sırf bir kitab olmaqla birlikdə

açıq-aşkar kitabın, maddi yazı lövhələri və yarpaqları növündən bir şey

olmadığını anlar. Çünki maddi bir yazı səhifəsi, hər necə təsəvvür edilsə

edilsin, hansı ölçülərdə qəbul edilsə edilsin, əbədiyyətə qədər

uzanan bütün şeylər, özündən başqa bütün varlıqlar belə dayansın,

şəxsən öz yaranma tarixini belə ehtiva edə bilməz, tutumu buna əl verməz.

Bura qədər etdiyimiz şərhlərdən sırasıyla bu xüsuslar açıqlığa

qovuşur:

Birincisi: Qeyb xəzinələrindən məqsəd, ölçü qəliblərinə soxulmadan

əvvəl əşyanı əhatə edən ilahi xəzinələrdir. Aşağıdakı ayədən qəbul etdiyimiz

qədəriylə, bu xəzinələr, hər şeyin qeybini əhatə etməkdədir. "Heç bir

şey yoxdur ki onun xəzinələri, bizim yanımızda olmasın; amma biz

onu bilinən bir miqdar ilə endirərik." (Hicr, 21)

İkincisi: Açıq-aşkar kitabdan məqsəd, elə bir şeydir ki, hərəkəti iş ilə iş

proqramı arasındakı münasibət nə isə, bütün əşya ilə onun

münasibəti də odur. Bu səbəbdən bu kitabda varlıqlar üçün bir növ təyin olunma

və ölçülmə söz mövzusudur. Ancaq bu kitab, əşyadan əvvəl, əşya

ilə birgə və əşyadan sonra vardır. Yenə bu kitab, Allahın əşyaya

bağlı elmini əhatə edər. Bu elə bir elmdir ki, çaşma və unudulma ehtimalı

onda yoxdur. Buna görə bəzən, bu kitabdan məqsədin, əşyanın

dəyişikliyə uğraması söz mövzusu olmayan yaranma mərtəbəsi, objeler

dünyasında reallaşma səviyyəs(n)i olduğu fikri zehində oyana bilər. Çünki

bir şey, ancaq meydana gəldikdən, reallaşdıqdan sonra dəyişməyə

uğraya bilər. Onun üçün, "Bir şeyin reallaşdığı vəziyyətinin dəyişməsi

söz mövzusu ola bilməz." demişlər.

Qısacası bu kitab, xilqət aləmində olmuş olan, olacaq olan və olan hər

şeyi qeyd etməkdədir. Bu kitabın hər hansı bir şeyi çöldə buraxması

mümkün deyil. Bununla birlikdə bu kitab, əşyanı ölçülebilirliği və məhdudluğuyla

əhatə edər. Bundan kənarda isə, dəyişməyə açıq lövhələr və kitablar

vardır. Bunlarda yazılı bir şeyin silinməsi və ya olduğu kimi buraxılması

ehtimal daxilindədir. Buna bu ayə də işarə etməkdədir: "Allah dilədiyini

silər, dilədiyini buraxar. Kitabın əsli isə ONun qatındadır." Çünki silmə

və silmədən buraxma, -xüsusilə də kitabın əslinin qarşısında istifadə edilincə-

ancaq kitab daxilində söz mövzusu ediləcək şeylərdir.

Ən'am Surəsi / 74-83 ........................................................................... 325

Bununla, "Qeybin xəzinələri ONun yanındadır..." ayəsinin əvvəlindəki

ayələrlə elin idisi ortaya çıxır. Çünki bundan əvvəlki iki ayənin ana

təması bu idi: Sizin məndən istədiyiniz və mənimlə sizin aramızda hökm

verəcək və işi bitirəcək olan möcüzələr, mənim gücüm daxilində

deyil. Eyni şəkildə, haqq hökmü vermə səlahiyyəti də mənə aid deyil.

Əksinə bu səlahiyyət, Rəbbimin qatındadır; ONun məlumatı və gücü daxilindədir.

Əgər bunlar mənim əlimdə və səlahiyyətimdə olsaydı, aramızdakı iş

indi çoxdan bitirilmişdi; zalımlardan başqasına ilişməyən əzab indiyə

qədər sizi əhatə etmişdi. Çünki Allah, zalım olanların sizlər olduğunu

bilir. O, hər hansı bir şeyi bilməməsi söz mövzusu olmayan alimdir.

İş bitirici möcüzələr məzmununda dilədiyi və hökmə bağladığı şeyi

əvvəldən öyrənmənin, ələ keçərmənin imkanı yoxdur. Çünki qeybin

xəzinələri ONun yanındadır, onları ONdan başqa kimsə bilməz. Kənar

yandan O, zalımları bilər və onları başqalarıyla qarışdırmaz. Çünki O,

quruda və dənizdə olan, irili xırdalı hər şeyi bilər və hər şey açıq-aşkar bir

kitabda yazılmışdır.

"Qeybin xəzinələri ONun yanındadır; onları ONdan başqası bilməz."

ifadəsi, mütləq qeybə dönükdür. Onu da Allahdan başqa kimsə

bilə bilməz. Buna görə, "onları... bilməz." ifadəsi, cümlə içində 'hal' mövqesindədir.

Bu da göstərir ki, qeybin xəzinələri məlumat növündəndir.

Ancaq bu məlumat, bizim alışdığımız məlumatdan fərqlidir. Məlumatın mənas(n)ı

əsasında bizim zehinimizdə oyanan şey, əşyanın yaranmasından və ölçülə bilər

vəziyyətə gəlişindən sonra onlardan əldə edilən forma, qəbul edilən mənadır.

Qeyb xəzinələri isə, açıqlandığı kimi, əşya daha var olmamış,

varoluşsal qəliblərə girib ölçülebilirlik xüsusiyyətini qazanmamış ikən onlara

bağlı məlumat deməkdir. Yəni, bilinən objeden təsirlənməsi söz mövzusu

olmayan sonsuz məlumat.