Ayirish tizimining yosh xususiyatlari va gigienasi

Aim.uz

Ayirish tizimining yosh xususiyatlari va gigienasi.
Odamda buyraklar, teri bezlari, uaka vd ichak chikdruv organidir. Upka karbonat kislota, sup va ba’zi uchuvchan modadlar, masalan, narkoz vaqtida efir va xloroform buglari, alkogol buglari organizmdan upka orqali chikib ketadi. Ichak ba’zi ogir metallarning tuzlarini, shuningdek ut gshgmentlarining uzgarish maqsulotlarini organizmdan chikdrib yuboradi. Chikaruv organlari modla almashinuvining oxirgi mahsulotlarini organizmdan chikdrib yuborish bilan bir qatorda, organizm ichki muhitining tarkibi va xossalarini doim bir darajada sakqq uchun ahamiyatlidir. Masalan, ular osmoregulyatsiyada, ya’ni organizm ichki muxitining osmotik bosimini doim bir darajada va undagi ionlar tarkibini doimiyligini saqlashda kdtnashadi. Unka alveolalari va teri yuzasidan suv buglanishi gavda temperaturasini iasaytiradi va termoretulyatsiyada qatnashadi.
Chiqaruv organlori orasida yog va sut bezlari alohida Urin tutadi. Ular ajratadigan moldalar - teri yogi va sut - modda almashinuvining oxirgi mahsulotlari bulmay, ma’lum fiziologik ahamiyatga egadir: sut yangi tugilgan bolalarga ovkdt buladi, teri yogi esa terini moylab turadi. Buyraklar orgaiizmda suv balansini, kislota-ishqor muvozanatini, natriy, kaliy, xlor, fosfor va boshqa mineral moldalar balansini boshk_arishda qatnashadi, ba’zi ximiyaviy birikmalarni sintezlaydi, arterial bosim mikdoriga ta’sir fizyaologik , modda trenuxn ishlab chiqarpdi, Buyraklarning asosiy funksiyasi - siydik hosil qilishdir. organlar organizmda suv va tuzlar almashinuvini rostlab turadi. Siydik ayirish organlariga: bir juft buyrak, bir juft siydik yo‘li, bitta siydik qopi va siydik chiqarish kanali kiradi. Bu organlar embrionning rivojlanishida 3 marta almashinadi.
Embrionning 2-2,5 - haftalarida bosh buyrak yoki oldingi buyrak rivojlanadi. Birinchisi juda oddiy tuzilgan bo‘lib, embrionda hech qanday aunksiya bajarmaydi, bir necha kun davomida u yo‘qolib ketadi. Keyin oldingi buyrak o‘rniga birlamchi, buyrak hosil bo‘ladi. Birlamchi buyrak embrionning 4 haftaligidan rivojlana boshlaydi. Birlamchi buyrak ancha murakkab bo‘lib, unda aylanma kanallar, Shumlyanskiy-Bauman kapsulasi, Malpigi tugunchalari bo‘ladi. U embrion rivojlanishining birinchi yarim davridan ishlay boshlaydi. Birlamchi buyrak rivojlanishining 4-oyidan boshlab jinsiy organlarning rivojlanishida ishtirok etadi. U baliq va baqalarda funksiya bajaradi.
Doimiy buyraklar embrionning 2 oyligidan boshlab birlamchi buyrakdan pastroqda rivojlana boshlaydi. U murakkablashib, haqiqiy buyrakka aylanadi, haqiqiy buyrak embrion taraqqiyotining ikkinchi yarmidan ishlay boshlaydi, butun umr ishlashda davom etadi.
Buyrak orqali bo‘ylama kesimida buyrak to‘qimalarining buyrak po‘stlog‘i to‘qimasi hamda buyrakning ichki to‘qimalariga bo‘linishi ko‘rinadi, ularnign farqi ni ko‘z bilan ko‘rish mumkin. Buyrakning po‘stlog‘i to‘qimasi bevosita a’zoning kapsulasi ostida yotgan, eni taxminan 8 mm bo‘lgan to‘q qizil rangli qatlamdir. Po‘stlog‘ining rangi mikroskop ostida ko‘rganda, ko‘p sonli mayda buyrak hujayralari tufayli hosil bo‘lganligi ko‘rinadi, ularning har biri kapillyarlar bog‘lamini o‘z ichiga oladi (glomerulus). Buyrak kanallariinng proksimal va distal uchlari, buyrak hujayrasining qismlari maxsus asboblarsiz ko‘rinmasa ham, ular buyrak po‘stlog‘i ichida joylashgan, ularning uzun chiquvchi va kiruvchi segmentlari esa ichki to‘qimalariga chuqur kirib ba’zolar bo‘ladi Buyrak po‘stlog‘ining to‘qimasi buyrak ichki to‘qimalari bilan chegaradosh bo‘lib, u 10-12 buyrak piramidalarini hosil qiladi. Piramidaning keng asosi po‘stloq tomoniga qaragan bo‘lib, u yerdan markaziga qarab yo‘naladi (yig‘uvchi tomirlar bog‘lamlari). Buyrak piramidalari orasida, po‘stloq to‘qimasining tasmalari ichki to‘qimaga chuqur kiradi (10.3-rasm). Piramida cho‘qqilari buyrak g‘uddachalarini hosil qiladi, ularga yig‘uvchi tomirlardan ajralmalar tushadi. Buyrak g‘uddachalari suyuqlikni buyrak kosachalariga olib keladi, ular birgalikda buyrak jomlarini hosil qiladi.
Kosachalarning orasida g‘ovak va yog‘ to‘qimalari erkin tarzda joylashadi (buyrak bo‘shliqlari), ularnign ichida buyrak tomirlari o‘tadi.