Beyin-damar patologiyası olan xəstələr
►
Anamnezində insult, yaxud keçici qan dövranı pozuntuları olan
xəstələrdə antihipertenziv müalicə insultun təkrar baş verməsini və
yanaşı ÜD xəstəliklərinin baş vermə riskini nəzərəçarpan dərəcədə
azaldır (A).
►
Antihipertenziv müalicə həm AH olan xəstələrdə, həm də AT yüksək
normal səviyyədə olduqda aparılmalıdır. Məqsəd – AT-ni 130/80 mm
c.s. səviyyəsində saxlamaqdır (A).
►
AT-ni aşağı salmaq üçün bütün antihipertenziv dərmanlardan və
onların səmərəli kombinasiyasından istifadə etmək olar. Tədqiqatlar
vasitəsilə sübut olunmuşdur ki, əsas fayda müstəsna olaraq AT enməsi
ilə bağlıdır.
►
Bir çox tədqiqatlar sübut edir ki, AÇFİ və ARB diuretiklərlə, həmçinin
onlara əlavə olaraq ənənəvi müalicə ilə birlikdə işlədildikdə beyin-
damar fəsadlarını azaldır. Lakin yuxarıda adları çəkilən antihipertenziv
dərmanların serebrovaskulyar sistemə qoruyucu təsiri olması tam
məlum deyil və onların öyrənilməsinə və sübuta ehtiyac vardır.
►
Hal-hazırda insultun kəskin dövründə AT endirilməsinin faydası haqda
sübutlar yoxdur. Bu məsələ aydınlaşmadığından məsləhət görülür ki,
antihipertenziv müalicəyə vəziyyət sabitləşdikdən, yəni insultdan bir
neçə gün sonra başlanılsın (A).
►
Bu sahədə tədqiqatların aparılmasına ehtiyac vardır, çünki insultdan
sonra 15% xəstələrdə koqnitiv disfunksiya, 5% xəstələrdə (65 və yuxarı
yaşı olan xəstələrdə) demensiyaya rast gəlmək olar. Bəzi dəlillərə görə hər
iki halın inkişafı antihipertenziv müalicə aparmaqla ləngidilə bilər (D).
Ürəyin koronar xəstəliyi və ürək çatışmazlığı olan xəstələr
►
Mİ keçirmiş xəstələrə BB, AÇFİ və ya ARB erkən təyin ediləndə,
onlarda təkrar Mİ və ölüm hallarının tezliyi azalır. Bu cür faydalı effekt
həm dərmanların qoruyucu təsiri ilə, həm də AT-nin enməsi ilə
əlaqədardır.
►
Antihipertenziv müalicə AH və eyni zamanda ürəyin koronar xəstəliyi
olan xəstələrdə də faydalıdır. Yaxşı effekt müxtəlif dərmanlar və
dərmanların kombinasiyası vasitəsilə əldə edilə bilər. Güman etmək
olar ki, daha çox faydanın alınması AT-nin azalması ilə bağlıdır.
Müəyyən edilmişdir ki, AT 140/90 mm c.s. olan xəstələrdə təzyiqin
130/80 mm c.s.-dək salınması effekt verir.
►
Durğunluq ürək çatışmazlığı olan xəstələrdə yüksək AT-yə az rast
gəlinir, lakin anamnezə əsasən, belə xəstələrin çoxunda əvvəllər AH
olması aşkar olunur.
34
►
Bu cür xəstələrə tiazid və ilgək diuretikləri, BB, AÇFİ (A), ARB və
aldosteron antaqonisti (B) təyin etmək olar. Durğunluq ürək
çatışmazlığı olan xəstələrdə yüksək AT və stenokardiya tutmaları
yoxdursa, onlara KA təyin etməkdən çəkinmək lazımdır.
►
Diastolik ürək çatışmazlığı (diastolik disfunksiya) olan xəstələrin
anamnezində də əvvəllər AH olması çox təsadüf olunur. Bu cür xəstələ-rin
proqnozu pisdir. Belə xəstələrin müalicəsində hansı antihipertenziv
dərmana daha çox üstünlük verilməsi barədə sübutlar yoxdur.
Səyrici aritmiyası olan xəstələr
►
AH səyrici aritmiyanın ən mühüm risk amilidir. Səyrici aritmiya
embolik insultla da nəticələnə bilər və o, ölüm riskini nəzərəçarpacaq
dərəcədə artırır (A).
►
Səyrici aritmiyanın baş verməsində SM kütləsinin artması və sol qulaq-
cığın genişlənməsi həlledici rol oynayır. AH və eyni zamanda səyrici
aritmiyası olan xəstələrdə antihipertenziv müalicənin aparılması vacibdir.
►
AH və səyrici aritmiyası olan xəstələrə antikoaqulyantların təyini
intraserebral və ekstraserebral qansızmalara səbəb ola bilər. Belə
xəstələrdə AT-yə ciddi nəzarət olunmalıdır.
►
Mövcud məlumatlara əsasən ARB ilə müalicə olunan AH-li xəstələrdə
səyrici aritmiyanın baş verməsi və təkrarlanması az təsadüf olunur.
►
Daimi səyrici aritmiyası olan xəstələrin müalicəsində BB və
dihidropiridin qrupundan olmayan KA ( verapamil, diltiazem) mədəcik
yığılmalarının sayını nəzarətdə saxlamağa imkan verir (A).
Qadınlarda arterial hipertenziya
AT-nin aşağı salınmasının faydalı effekti və antihipertenziv müalicəyə
cavab kişilərdə və qadınlarda eynidir (A). Lakin hamiləliyi planlaşdıran və
hamilə qadınlarda teratogen effekt verə biləcək preparatlar, yəni AÇFİ və
ARB təyin edilməməlidir.
Oral kontraseptivlər
Tərkibində hətta az miqdarda estrogen olan oral kontraseptivlər AH,
insult və Mİ-nin baş vermə riskini artırır (B). Tərkibində yalnız progesteron
olan kontraseptivləri AT yüksək olan qadınlar istifadə edə bilərlər. Qeyd etmək
lazımdır ki, belə həblərin ÜD sisteminə təsiri kifayət qədər öyrənilməmişdir.
Hormonəvəzedici müalicə
Bu müalicə sümük sınıqlarının və yoğun bağırsaq xərçənginin rast
gəlməsi tezliyini azaldır. Lakin, bir çox xəstəliklərin baş verməsi riskini
35
artırır: koronar patologiya, insult, tromboemboliya, süd vəzlərinin xərçəngi,
öddaşı xəstəliyi və demensiya. Postmenopauza dövründə ÜD
xəstəliklərinin profilaktikası məqsədilə hormonəvəzedici müalicənin
aparılması məsləhət görülmür (A).
Hamiləlik zamanı arterial hipertenziya
►
Hamiləlik dövründə AH ilə əlaqədar pozuntular pre-eklampsiyaya
səbəb ola bilər, həm də yeni doğulmuş uşaqların və zahı qadınların
sağlamlığına mənfi təsir göstərə bilər.
►
SAT 140-149 mm c.s., DAT 90-95 mm c.s. olan hamilə qadınlar intensiv
müşahidə olunmalıdırlar. Belə qadınlara fiziki aktivliyi məhdud-
laşdırma ilə yanaşı qeyri-farmakoloji tədbirlər tövsiyə edilməlidir.
►
Gestasion AH müşahidə olduqda (proteinuriya ilə keçən və yaxud
proteinuriyasız) və AT 140/90 mm c.s.-dən yuxarı olduqda dərman
müalicəsi aparılmalıdır. SAT 170 mm c.s. və DAT 110 mm c.s.-dən
yuxarı olduqda hamilə qadın hospitalizasiya edilməlidir (D).
►
Ağır olmayan AH-li hamilə qadınlara dopeqit (metildopa), labetalol,
KA və az hallarda BB per os təyin edilə bilər (seçim terapiyası) (D).
►
Ağ ciyər ödemi ilə müşayiət olunan pre-eklamsiya hallarında
nitroqliserin seçim dərmanıdır. Belə qadınlarda plazmanın həcmi az
olduğuna görə diuretiklərlə müalicə məsləhət deyil (C).
►
Təcili tədbirə ehtiyac olduqda labetalolu venadaxilinə yeritmək olar.
Hidralazinin (apressin) venadaxilinə yeridilməsi mənfi perinatal
effektlər verdiyi üçün məsləhət görülmür (o, artıq seçim dərmanı
deyil). Natrium-nitroprussidin venadaxilinə yeridilməsi hipertenziv
krizlərdə faydalıdır, lakin onun təsiri uzunmüddətli deyil və onu tez-tez
işlətməkdən çəkinmək məsləhətdir.
►
AH olan qadınlara kalsium əlavələri, balıq yağı və aşağı dozada
aspirinin təyin edilməsi məsləhət görülmür. Lakin bəzi hallarda,
anamnezində erkən başlayan pre-eklampsiya olan qadınlarda,
profilaktika məqsədi ilə aşağı dozada aspirin istifadə oluna bilər.
Metabolik sindrom
►
Metabolik sindrom visseral piylənmə, qlükoza və lipid metabolizminin
pozulması, AT pozulmaları və yuxarıda qeyd olunan əlamətlərin
müxtəlif kombinasiyaları ilə səciyyələnir. Metabolik sindrom orta yaşlı
şəxslər və yaşlı əhali arasında geniş yayılmışdır.
►
Metabolik sindromu olan şəxslərdə SMH, arterial sərtlik və
mikroalbuminuriya, metabolik sindromu olmayan şəxslərə nisbətən
36
daha çox rast gəlir. Onlarda ÜD xəstəliklərinin baş vermə riski,
həmçinin ŞD əmələ gəlməsi riski nəzərəçarpacaq dərəcədə yüksək olur.
►
Metabolik sindromu olan xəstələrdə diaqnostik prosedurlar vasitəsilə
orqanların subklinik zədələnmələri daha dəqiqliyi ilə aşkar edilməlidir.
Belə xəstələrdə AT həm ambulator, həm də ev şəraitində ölçülməlidir.
►
Metabolik sindromu olan xəstələrdə həyat tərzi tez bir zamanda
dəyişdirilməlidir.
►
AH olan xəstələrə ŞD baş verməsinə şərait yaratmayan dərman
verməklə müalicəyə başlanılmalıdır. Belə xəstələrə RAS blokatorları
uzun müddət təyin edilməlidir. Lazım olduqda, bu preparata KA və
aşağı dozada TD əlavə olunmalıdır. Yaxşı olar ki, belə xəstələrdə AT
səviyyəsi normal həddə çatdırılsın.
►
Yüksək normal AT-si olan metabolik sindromlu xəstələrdə anti-
hipertenziv preparatların işlədilməsinə dair spesifik tədqiqatlar yoxdur.
Bununla belə, bəzi məlumatlar var ki, belə xəstələrə RAS blokada edən
dərmanlar təyin edilərsə, onlarda AH əmələ gəlməsini ləngidər.
►
Metabolik sindromu olan şəxslərdə dislipidemiya və ŞD varsa, onlara
statinlər və antidiabetik dərmanlar təyin edilməlidir. Müəyyən
olunmuşdur ki, insulinə həssaslığı artıran dərmanların təyin edilməsi
əlavə ŞD hallarının əmələ gəlməsini xeyli azaldır. Metabolik
sindromun bir komponenti acqarına qlükozanın artması və qlükozaya
qarşı tolerantlığın pozulmasıdır. Belə hallarda insulinə həssaslığı artıran
dərmanların təyin edilməsinin üstünlükləri və çatışmazlıqları hələ
öyrənilməmişdir.
Rezistent arterial hipertenziya
Rezistent arterial hipertenziya üçün xarakterdir: diuretiklər də daxil
olmaqla ən azı 3 antihipertenziv dərman təyin etdikdə belə AT 140/90 mm
c.s.-dən yüksək olur və bu səviyyədən aşağı enmir.
Qeyd etmək lazımdır ki, rezistent AH olmasını təyin edərkən, diametri
böyük olan qol üçün böyük manjetdən istifadə edilməməsi səbəbindən
alınan yüksək AT müəyyənləşdirilməsi (saxta AH halı) istisna edilməlidir.
Rezistent AH səbəbləri aşağıdakılar ola bilər:
Terapevtik strategiyaya zəif riayət olunması
Həyat tərzinin dəyişməsinin mümkün olmaması:
çəkinin artması
spirtli içkilərin həddindən çox qəbulu
AT
yüksəldən
vasitələrin
uzunmüddətli
qəbulu
(kokain,
qlükokortikoidlər, qeyri-steroid iltihab əleyhinə dərmanlar və s.)
Obstruktiv yuxu apnoesi
Əvvəlcədən aşkar olunmamış ikincili səbəblər
37
Orqanların dönməyən və qismən dönən zədələnmə halları
Natriumun yüksək səviyyədə istifadəsi, hiperaldosteronizm,
proqressivləşən böyrək çatışmazlığı, qeyri-adekvat diuretik
terapiya nəticəsində həcmlə yüklənmə.
Müalicə
►
Bütün səbəbləri araşdırmaq və aşkar etmək
►
Zəruri olduqda, aldosteron antaqonisti də daxil olmaqla üç və daha çox
antihipertenziv dərman təyin etmək
Arterial hipertenziya ilə əlaqəli risk amillərinin müalicəsi
1.
Lipidlərin qanda səviyyəsini azaldan dərmanlar
ÜD xəstəliyi olan və 2-ci tip ŞD diaqnozu təsdiqlənmiş bütün AH-
li xəstələrdə qan zərdabında ÜX və ASLP təyin edilməlidir.
ÜX-ni 4,5 mmol/l (175 mq/dl) səviyyəsinə və daha aşağı, ASLP-ni
2,5 mmol/l (100mq/dl) səviyyəsinə və daha aşağı salmaq üçün
statinlərlə müalicə aparılmalıdır (A)
Aşkar ÜD xəstəliyi olmayan, lakin ÜD xəstəliklərinin baş vermə riski
yüksək olan AH-li xəstələrdə (son 10 il ərzində belə risk 20% və
daha çox olduqda) ÜX və ASLP səviyyəsi plazmada yüksəlməsə də,
həmin xəstələrə statinlərin təyin edilməsi haqqında düşünülməlidir (A)
2.
Antitrombositar müalicə
Anamnezində ÜD patologiyası olan AH-li xəstələrə qanaxma
riskini nəzərə almaq şərti ilə antitrombositar müalicə təyin
edilməlidir. Bu məqsədlə aşağı dozada aspirin təyin edilməlidir (A)
Anamnezində ÜD xəstəliyi olmayan AH-li xəstələrə, yaşı 50-dən
çoxdursa və zərdabda kreatininin mülayim artması və ya yüksək ÜD
riski mövcuddursa, aşağı dozada aspirin təyin edilir. Bütün belə
hallarda bu müdaxilənin effekt-risk nisbətinin (Mİ-nin azalması
qanaxma riskindən daha çoxdur) əlverişli olması sübuta yetirilmişdir.
Hemorragik insultun riskini minimum dərəcəyə çatdırmaq üçün
antitrombositar müalicə AT nəzarətə alındıqdan sonra başlanmalıdır.
3.
Qlikemiyaya nəzarət
AH və ŞD olan bütün xəstələrdə qlikemiyaya effektli nəzarətin
edilməsi olduqca vacibdir (A)
ŞD olan xəstələrə pəhriz və dərman müalicəsi təyin edilməlidir.
Onlarda plazmada acqarına təyin edilmiş qlükozanın miqdarını 6
mmol/l (108 mq/dl) səviyyəsinə salmaq və qlikolizə olunmuş
hemoqlobinin səviyyəsini 6,5%-ə qədər azaltmaq lazımdır.
38
HİPERTONİK KRİZLƏR
Hazırda hipertonik krizlərin iki növü ayırd edilir: ağırlaşmış kriz
( hypertensive emergency) və ağırlaşmamış kriz ( hypertensive urgency).
Krizlərin bu cür qruplaşdırılması AT-nin yüksəlmə dərəcəsinə deyil, hədəf
orqanların zədələnib-zədələnməməsinə əsaslanır.
Ağırlaşmış kriz
Sistolik və diastolik AT-nin qəflətən yüksəlməsi və hədəf orqanların
kəskin zədələnməsi ilə müşayiət olunur:
Hipertonik ensefalopatiya (baş ağrıları, huşun itməsi və\və ya
ocaqlı nevroloji simptomlar, görmə siniri diskinin ödemi).
Təxirəsalınmaz müalicə tələb edən hipertonik krizlərə həmçinin
aşağıdakı vəziyyətlər də aiddir:
Feoxromositoma olan xəstələrdə hipertonik krizlər
Narkotik vasitələr (amfetamin, LSD, kokain, ekstazi) qəbul edən
şəxslərdə AH
Perioperativ AH
Pre-eklampsiya, eklampsiya (baş beynin ödemi, huşun itməsi,
qıcolmalar)
Miokard infarktı, qeyri-sabit stenokardiya (ürək nahiyəsində
“sıxıcı” və “təzyiqedici” xarakterli ağrı tutmaları və EKQ-də
xarakterik dəyişikliklər)
Sol mədəcik çatışmazlığı və ağ ciyər ödemi (taxikardiya, sakitlikdə
təngnəfəslik, ağ ciyərlərdə yaş xırıltılar)
Aortanın laylanan anevrizmi (döş qəfəsində, kürəkarası və
epiqastral nahiyələrdə kəskin meydana çıxan, boyuna, kürəyə,
ətraflara irradiasiya edən intensiv ağrılar)
Kəskin böyrək çatışmazlığı, (oliqouriya və\və ya hematuriya və
qanda kreatinin səviyyəsinin artması)
Retinopatiya (görmə sinirinin hemorragiyası, ekssudasiyası və
görmə siniri məməciyinin ödemi)
Subaraxnoidal qansızma və ya başqa beyin-damar zədələnmələri ilə
müşayiət olunan AH (güclü baş ağrısı, qusma, ürəkbulanma, huşun
itməsi boyun əzələlərinin riqidliyi, ocaqlı nevroloji əlamətlər)
39
Bütün bu hallarda AT-nin təxirəsalınmaz (1 saat ərzində) endirilməsi
gərəkdir. Bu zaman hədəf orqanların zədələnməsinin proqressivləşməsinin
qarşısını almaq məqsədi ilə preparatların parenteral yeridilməsi tələb
edilir. Lakin nəzərə alınmalıdır ki, AT normal rəqəmlərə (140/90 mm c.s.)
qədər və sürətlə endirilməməlidir, belə ki, bu, daxili orqanların kəskin
işemiyası və infarktına səbəb olan qan dövranı pozulmasına gətirib çıxara
bilər.
Ağırlaşmış krizlərdə AT-nin endirilməsi mərhələləri aşağıdakı kimi
olmalıdır:
30-120 dəq ərzində AT 15-25% endirilir;
2-6 saat ərzində AT səviyyəsi 160/100 mm c. s.-dək endirilir;
Daha sonra peroral preparatlar qəbul edilir
Beyin qan dövranının kəskin pozulmasında AT yavaş endirilməli,
aortanın anevrizmində AT 5-10 dəq müddətində 25% endirilməlidir.
Aortanın anevrizmində AT-nin hədəf səviyyəsi 110-100 mm c.s. olmalıdır.
Ağırlaşmış krizi olan xəstələrin AT səviyyəsi ciddi nəzarətdə
saxlanılmalıdır. Bu məqsədlə onlar intensiv terapiya şöbəsinə
yerləşdirilməlidirlər.
Bu hallarda xəstələrə təyin olunan dərman preparatlarının siyahısı
Əlavə 3-də göstərilmişdir.
Ağırlaşmamış hipertonik kriz
Sistolik və diastolik AT-nin qəflətən yüksəlməsi olub, hədəf orqanların
kəskin zədələnməsi ilə müşayiət olunmur. Bu zaman xəstədə güclü baş
ağrıları, çətinləşmiş tənəffüs, burun qanaxması meydana çıxa bilər. Əksər
xəstələrdə hipertonik krizin məhz ağırlaşmamış forması müşahidə olunur.
AT tədricən 24-48 saat ərzində daxilə qəbul olunan preparatlarla
endirilməlidir. Belə xəstələri ambulator şəraitdə müalicə etmək tövsiyə
olunur.
AT-nin endirilməsi üçün qısa müddətli preparatlardan istifadə olunur.
Oral və ya sublinqval nifedipin potensial olaraq risklidir (qan təzyiqində ani
və nəzarətsiz azalma, serebral işemiya, ödemin dərinləşməsi) və məsləhət
görülmür. Yüngül formalı nəzarət olunmayan hipertoniya və ya hipertonik
krizlərdə qısa müddətli AÇF-inhibitorlarından (kaptopril) istifadə edilə
bilər.
Bu halda həb şəklində istifadə olunan preparatlar: Labetalol, Kaptopril,
Klonidin, Karvedilol, Furosemid (Əlavə 3).
40
Hipertonik krizlərdə tövsiyə olunan dərman vasitələri
Vəziyyətlər
Üstünlük verilən dərman vasitələri
Ağ ciyər ödemi
Nitroprussid və ya fenoldopam
nitroqliserinlə (200 mq/dəq qədər ) və
ya ilgək diuretikləri ilə
kombinasiyada
Kəskin miokard işemiyası
Labetalol, esmolol nitroqliserinlə
(200 mq/dəq qədər) kombinasiyada;
AT-yə labetalol və esmololla pis
nəzarət olunursa, nikardipin və
fenoldopam əlavə olunur
Hipertenziv ensefalopatiya
Labetalol, nikardipin, fenoldopam
Aortanın laylanan anevrizmi
Labetalol və ya nitroprussid və
esmololun kombinasiyası
Eklampsiya
Hidralazin (ənənəvi), intensiv
terapiya şöbəsində labetalol və ya
nikardipinə üstünlük verilir
Kəskin böyrək çatışmazlığı
Fenoldopam və ya nikardipin
Simpatik kriz
Nikardipin, verapamil, fenoldopam
ARTERİAL HİPERTENZİYALI XƏSTƏLƏRİN
UZUNMÜDDƏTLİ MÜŞAHİDƏSİ (D)
►
AH olan xəstələr tez-tez həkim qəbulunda olmalıdırlar. Bu, AT-ni
tədricən və effektiv aşağı salmaq, müalicə rejimini vaxtında dəyişmək
və dərmanların yanaşı təsirlərini vaxtında aşkar etmək üçün lazımdır.
►
ATi hədəf səviyyəsinə salındıqdan sonra həkim qəbulunda olma
tezliyini xeyli azaltmaq olar, lakin vizitlərarası interval hədsiz böyük
olmamalıdır, ona görə ki, həkim-xəstə arasındakı yaxşı münasibət
pozula bilər və xəstənin müalicəyə riayət etmə borcu zəifləyər.
►
Aşağı riskli və ya I dərəcəli AH-li xəstələr hər 6 aydan bir müayinə
olunmalıdırlar. Əgər AT mütəmadi olaraq ev şəraitində ölçülərsə, bu
intervalı uzatmaq olar. Yüksək və çox yüksək risk amilləri olan xəstələr
həkim qəbulunda daha tez-tez olmalıdırlar. Antihipertenziv müalicəyə
müxtəlif reaksiya verən, müalicə rejiminə lazımı qədər riayət etməyən
41
və təkcə qeyri-farmakoloji müalicə alan xəstələr də həkim qəbulunda
tez-tez olmalıdırlar.
►
Uzunmüddətli müşahidə zamanı həkim qəbuluna gəlişlərin məqsədi –
bütün geri qayıda bilən risk amillərini nəzarətdə saxlamaq və hədəf
orqanların zədələnmə vəziyyətini aşkar edib ona nəzarət etməkdir.
Nəzərə almaq lazımdır ki, müalicə zamanı SM-in əzələ kütləsi və yuxu
arteriyası divarının qalınlığı çox ləng dəyişir. Bu göstəriciləri ildə bir
dəfə yoxlamaq kifayətdir.
►
AH-nin müalicəsi ömür boyu davam etdirilməlidir, çünki müalicənin
dayandırılması AT-nin yenidən yüksəlməsinə səbəb olur. AT-ni uzun
müddət nəzarətdə saxlamaq mümkün olubsa, qeyri-medikamentoz
müalicə uğurla nəticələnirsə, aşağı riski olan xəstələrdə dərmanların
dozası ehtiyatla azaldılmalıdır.
Antihipertenziv müalicəyə riayət olunmasının yaxşılaşdırması
yolları
►
Xəstələri AH-nin fəsadları və mütəmadi müalicənin üstünlükləri
barədə məlumatlandırmaq
►
Müalicə haqqında aydın şəkildə yazılı və şifahi təlimat vermək
►
Müalicə rejimini xəstənin həyat tərzinə və ehtiyaclarına uyğun qurmaq
►
Mümkün qədər dərmanların sayını azaltmaqla müalicəni sadələşdirmək
və xəstənin müalicəyə riayət etməsini artırmaq (A)
►
Xəstənin
ailə
üzvlərini
və
yaxınlarını
xəstəlik
barədə
məlumatlandırmaq və müalicə planının həyata keçirilməsində köməyə
cəlb etmək
►
AT-nin ev şəraitində ölçülməsi və dərman qəbulunu xəstənin yadına
salmağı yaxınlarına tapşırmaq
►
Dərmanların yanaşı təsirlərinə (zəif də olsa) diqqət etmək, lazım
gəldikdə onların dozasını və növünü vaxtında dəyişdirmək
►
Müalicənin yerinə yetirilməsinin vacibliyi haqqında xəstə ilə danışmaq,
həmçinin xəstənin problemlərini soruşub öyrənmək
►
Növbəti həkim qəbuluna gəlmə qrafiki barədə razılaşmaq.
42
Ədəbiyyat:
1.
2007 Guidelines for the management of arterial hypertension, European
Society of Cardiology, www.escardio.org
2.
Robert L. Talbert Management of hypertensive Crisis: Advances in
Pathogenesis and Treatment. University of Texas Health Science
Center at San Antonio, 2007 www.medscape.com
3.
American College of Chest Physicians “Hypertensive crisis: challenges
and treatment”, 2007
4.
Seventh Report of the Joint National Committee on Prevention,
Detection, Evaluation, and Treatment of High Blood Pressure, 2004
5.
Клиническое
руководство
по
диагностике,
лечению
и
профилактике первичной артериальной гипертонии у взрослых в
первичном звене здравоохранения, Ташкент 2005
6.
С.Н. Терещенко Гипертонические кризы, современные принципы
терапии Consilium Medicum, том 6, № 11, 2004 www.consilium-
medicum.com
7.
Joseph Varon and Paul E. Marik The Diagnosis and Management of
Hypertensive Crises. Chest 2000
8.
W.D. Hall Diagnostic evaluation of the patient with systemic arterial
hypertension. In: Hurst’s The Heart. 9th Edition. International Edition,
1998
9.
N.A. Kaplan Systemic Hypertension: Mechanisms and Diagnosis. In:
Heart Disease. A Textbook of Cardiovascular Medicine. Ed. By E.
Braunwald. 5th edition. W.D. Saunders Company, 1997
10.
Singapore Ministry of Health. Stroke and transient ischaemic attacks:
assessment, investigation, immediate management and secondary
prevention. Singapore: Singapore Ministry of Health; 2003 Mar. 44 p.
[49 references]http://www.hpp.moh.gov.sg/HPP/MungoBlobs/942/761/
peb_on_stroke_and_transient_ischaemic_attacks.pdf
43
ƏLAVƏ №1
ARTERİAL TƏZYİQİN ÖLÇÜLMƏSİ QAYDALARI (D)
Arterial təzyiqi ölçərkən aşağıdakı qaydalara əməl etmək lazımdır:
►
Xəstələrə bir neçə dəqiqə rahat oturmaq imkanı vermək
►
1-2 dəqiqəlik fasilə ilə arterial təzyiqi an azı iki dəfə ölçmək
►
Normal köklüyü olan xəstələrdə standart manjetlərdən istifadə etmək
(uzunluğu 12-13, eni - 35 sm); qolları kök olan şəxslərdə daha böyük
ölçülü, qolları arıq olan şəxslərdə və uşaqlarda kiçik ölçülü
manjetlərdən istifadə etmək
►
Xəstənin oturaq və ya uzanmış vəziyyətindən asılı olmayaraq manjeti
ürək səviyyəsində saxlamaq
►
Manjeti saniyədə 2 mm sürəti ilə boşaltmaq; SAT və DAT
müəyyənləşdirərkən Korotkov tonlarının 1-ci və 5-ci fazalarından
istifadə etmək (yəni tonun eşidilməsi və tonun itməsi)
►
Periferik damar xəstəliyi səbəbindən hər iki qolda AT-nin müxtəlif ola
bilməsi ehtimalını nəzərə alaraq xəstənin ilkin gəlişi zamanı AT-ni hər
iki qolda ölçmək; əgər müxtəlif rəqəmlər alınarsa, daha yüksək rəqəmi
ilkin göstərici kimi götürmək
►
Yaşlı adamlarda, şəkərli diabeti olan xəstələrdə, postural hipotenziya
(ortostatik hipotenziya) ola biləcəyi və ya gözlənildiyi xəstələrdə AT-ni
həm də xəstə ayaq üstə durduqdan 1 və 5 dəqiqə sonra ölçmək
►
Ürək döyüntülərinin bir dəqiqəlik sayını təyin edərkən nəbzi palpasiya
vasitəsilə ən azı 30 saniyə müddətində saymaq
Arterial təzyiqin ambulator və ev şəraitində ölçülməsi
Ambulator AT
Həkimin qəbulunda ölçülmüş AT ilkin göstərici kimi istifadə
olunmalıdır
Ambulator AT müalicə olunmamış və müalicə olunan xəstələrdə
ÜD riskinin qabaqcadan müəyyən edilməsinə kömək edə bilər.
Aşağıdakı hallarda AT-nin 24-saatlıq ambulator monitorinqi
keçirilməlidir:
-
həkimin qəbulunda AT əhəmiyyətli dərəcədə dəyişkən olduqda;
-
aşağı dərəcəli ümumi ÜD riski olan şəxslərdə həkimin qəbulu zamanı
yüksək AT ölçüldükdə;
-
həkimin qəbulunda və evdə ölçülmüş AT göstəriciləri arasında ciddi
uyğunsuzluq olduqda;
-
dərman müalicəsinə rezistentlik gözlənildikdə;
-
yaşlı və şəkərli diabeti olan xəstələrdə hipotenziv epizodlar
gözlənildikdə;
44
-
yuxu zamanı apnoye (tənəffüsün dayanması) gözlənildikdə;
-
həkim qəbulunda olduğu zaman hamilə qadınlarda yüksək AT qeydə
alındıqda və pre-eklampsiya gözlənilən hallarda.
Adətən 24-saatlıq monitorinq zamanı orta AT səviyyəsi üçün normal
göstəricilər aşağıdakı kimi olur: SAT 125-130 mm c.s. və DAT 85 mm c.s.-dən aşağı.
Gündüz vaxtı AT-nin normal səviyyəsi SAT üçün 130-135, DAT üçün
85 mm c.s.-dən aşağı olur. Bu göstəricilər həkimin qəbulunda ölçülən AT
səviyyəsindən aşağı olur.
Ev şəraitində AT-nin ölçülməsi
1. Ev şəraitində AT-nin ölçülməsi klinik cəhətdən dəyərlidir və təqdirə
layiqdir.
AT-nin evdə ölçülməsi imkan verir:
-
aparılan antihipertenziv müalicənin effektivliyini müəyyən etmək
-
təyin olunan dərmanın növbəti dozaya qədər olan müddət ərzində
effekti haqda məlumat toplamaq
-
xəstələrin müalicə rejiminə riayət etməsini yaxşılaşdırmaq
2. Ev şəraitində xəstə tərəfindən AT-nin ölçülməsi aşağıdakı hallarda
aparılmamalıdır:
-
əgər AT-nin ölçülməsi xəstədə narahatlığa səbəb olursa
-
əgər xəstənin müalicə rejimini özbaşına dəyişməsinə səbəb olursa
3. Ev şəraitində ölçülən AT-nin normal səviyyəsi həkim qəbulunda ölçülən
AT səviyyəsindən daha aşağı olur: SAT<130-135 mm c.s. və DAT<85 mm c.s.
Xüsusi hallar
«Təcrid olunmuş həkim qəbulunda arterial hipertenziya
(“ağ xalat” hipertenziyası)»
Həkim qəbulunda stabil olaraq AT 140/90 mm c.s. və ya çox olur
Gündüz vaxtı ambulator və ya ev şəraitində AT normativi 130-
135/85 mm c.s.-dən aşağı hesab olunur
Bu şəxslərdə ÜD riski az olur, lakin eyni şəraitdə normal təzyiqi
olanlara nisbətən yüksək olur
«Təcrid olunmuş ambulator arterial hipertenziya (Maskalanmış
hipertenziya)»
Bir qrup xəstələrdə həkim qəbulunda AT 140/90 mm c.s.-dən
aşağı olur, lakin ambulator şəraitdə və ev şəraitində ölçülən
təzyiq ona nisbətən yüksək olur
Bu şəxslərdə ÜD riski həkim qəbulunda və ambulator şəraitdə
yüksək təzyiqi olan şəxslərdəki ÜD riskinə yaxın olur
45
ƏLAVƏ №2
Arterial hipertenziyanın müalicəsində istifadə olunan dərman vasitələri.
Cədvəl 1. Diuretiklər (qalın şriftlə dərmanların generik adları qeyd olunub)
Təsir maddəsi
Dozaları
Əlavə təsirləri
Qeydlər
Hidroxlortiazid
Hipotiazid (25; 100 mq)
25-100 mq/sut
Qanda qlükoza,
xolesterin, sidik
turşusunun
artması,
hipokaliemiya.
Nadir hallarda:
aqranulositoz,
pankreatit,
hiperkalsiemiya,
hiponatriemiya
Yaşama müddətini uzadır və yaşlı pasiyentlərdə ÜD
sistemi tərəfindən ağır və ölümlə nəticələnən fəsadlar
riskini azaldır.
Kombinə olunmuş formaları:
Adelfan Esidreks
(Hidroxlortiazid 10 mq + Rezerpin 10 mq +
Dihidrolazin sulfat 0,1 mq);
Akkuzid
(Hidroxlorotiazid 12,5 mq + Kvinapril 20 mq);
Enap H
(Hidroxlortiazid 25 mq + Enalapril 10 mq);
Enap HL
(Hidroxlortiazid 12,5 mq + Enalapril 10 mq);
Enap HL 20
(Hidroxlortiazid 12,5 mq + Enalapril 20 mq);
Kaptopril+HXT Denk, Kaptospes+H
(Hidroxlortiazid 25 mq + Kaptopril 50 mq);
Kardomin Plus-Sanovel
(Hidroxlortiazid 12,5 mq + Lozartan 50 mq);
46
Karlon Plus
(Hidroxlortiazid 12,5 mq + Enalapril 20 mq);
Korbis-H
(Hidroxlortiazid 6,25 mq+ Bisoprolol 5 mq);
Ko-Diovan
(Hidroxlorotiazid 12,5(25) mq + Valsartan 80(160) mq);
Lopril H
(Hidroxlortiazid 12,5 mq + Lizinopil 10 (20) mq);
Nolaksen
(Hidroxlortiazid 25 mq + Spironolakton 25 mq);
Piramil Plus
(Hidroxlortiazid 12,5(5,25) mq + Ramipril 2,5(5) mq);
Rileys Plus-Sanovel
(Hidroxlortiazid 12,5 mq + Lizinopril 20 mq);
Repeys H
(Hidroxlorotiazid 12,5 mq + Lozartan 50 mq);
Teveten Plus
(Hidroxlortiazid 12,5 mq + Eprosartan 600 mq);
Triampur
(Hidroxlortiazid 12,5 mq + Triamteren 25 mq);
Xartil-D
(Hidroxlorotiazid 12,5 (5,25) mq + Ramipril 2,5 (5) mq);
Şarkon
(Hidroxlorotiazid 12,5 mq + Enalapril 20 mq)
47
Xlortalidon*
25 mq
1 dəfə/gündə,
50 mq
3 dəfə/həftədə
Qanda qlükoza,
xolesterin, sidik
turşusunun
artması,
hipokaliemiya.
Dərinin işığa
həssaslığının
artması
Nadir əlavə təsirlər: aqranulositoz, hiperkalsiemiya,
pankreatit, hiponatriemiya;
kreatinini mötədil yüksəlmiş pasiyentlərdə
xlortalidonun hidroxlortiaziddən daha effektiv olması.
Kombinə olunmuş forması:
Tenoz (Xlortalidon 25 mq + Atenolol 100 mq)
İndapamid
Arifon retard (1,5 mq);
Flupamid SR-Sanovel
(1,5 mq);
İndap (2,5 mq);
İndapamid (2,5 mq);
Vazomid (2,5 mq)
1,5-2,5 mq
1 dəfə/sut
(səhərlər)
___ //___
Xolesterinin yüksəlməsinin digər antihipertenziv
dərmanlarla müqayisədə daha az ifadə olunması.
Kombinə olunmuş formaları:
Noliprel
(İndapamid 0,625mq + Perindopril 2mq);
Noliprel forte
(İndapamid 1,25 mq + Perindopril 4 mq);
Pestarium Kombi
(İndapamid 1,25 mq + Perindopril 4mq);
Enziks, Enziks Duo
(Enalapril 10 mq + İndapamid 2,5 mq);
Enziks Duo Forte
(Enalapril 20 mq + İndapamid 2,5 mq)
48
*Klinik protokolun tərtib edildiyi dövrdə Azərbaycan Respublikasında dövlət qeydiyyatından keçməmiş dərman vasitəsi.
Furosemid
Laziks
(40 mq; 10 mq/1 ml);
Furosemid (40 mq)
40-240 mq səhər,
gündə 1-2 dəfə
qəbul etmək,
20-40 mq v/d, ə/d
___ //___
İnyeksion formalardan hipertonik krizlərdə istifadə
olunur
Etakrin turşusu
Uregit (50 mq)
50 mq
(1-2 dəfə sut),
maksimal doza
200 mq/sut
Anoreksiya,
diarreya, elektrolit
disbalansı,
dehidratasiya,
metabolik alkaloz,
ortostatik
hipotenziya, ürək
ritminin
pozulmaları
Kombinə olunmuş müalicədə istifadə olunur
Triamteren*
25-100 mq/sut
Hiperkaliemiya;
nadir hallarda -
böyrəklərdə
daşların əmələ
gəlməsi
Kombinə olunmuş forması:
Triampur kompozitum
(Triamteren 25 mq + Hidroxlorotiazid 12,5 mq )
Spironolakton
Veroşpiron (25 mq)
50-100 mq/sut
(1-2 dəfəyə),
200 mq/sut qədər
artırmaq olar
(hər 2 həftədə doza
25 mq artırılır)
Hiperkaliemiya,
ürəkbulanma,
ginekomastiya
Kombinə olunmuş müalicədə istifadə olunur.
Kombinə olunmuş forması:
Nolaksen
(Hidroxlortiazid 25 mq + Spironolakton 25 mq)
49
Cədvəl 2. Beta-adrenoblokatorlar (qalın şriftlə dərmanların generik adları qeyd olunub)
Təsir maddəsi
Dozaları
Əlavə təsirləri
Qeydlər
Propranolol
Anaprilin (10; 40 mq)
40 mq 2-3
dəfə/sut, maksimal
gündəlik doza-320
mq
Bronxospazm,
bradikardiya, ürək
çatışmazlığı;
insulinin təsiri
nəticəsində əmələ
gəlmiş
hipoqlikemiyanı
gizlədir, periferik
qan dövranını
pisləşdirir;
yuxusuzluq,
yüksək yorğunluq,
fiziki yükə olan
tolerantlığı
azaldır; hiper-
triqliseridemiya
Qeyri-selektiv beta-adrenoblokator
Atenolol
Atenolol (50; 100 mq);
Atenolol-Akos (50; 100
mq)
Başlanğıc
birdəfəlik doza
25-50 mq/sut,
lazım gəlirsə,
1 həftədən sonra
dozanı 50 mq
artırmaq
___ //___
Kombinə olunmuş forması:
Tenoz (Cədvəl 1 bax)
50
Metoprolol
Egilok (25; 50; 100 mq);
Korvitol (50; 100 mq);
Metoprolol (50 mq)
50-150 mq/sut 1-2
dəfəyə
___ //___
Kardioselektiv beta-adrenoblokator
Bisoprolol
Bisoqamma (5; 10 mq);
Bisokard (5; 10mq);
Dokbisopro (5; 10 mq);
Konkor (5; 10 mq);
Konkor Kor (2,5 mq);
Korbis (5; 10 mq);
Koronal (5; 10 mq);
Neokard (10 mq)
5-10 mq/sut
___ //___
Lipid spektrinə qarşı neytraldır, erektil disfunksiya
vermir, miqrenoz ağrılarda istifadə olunur.
Kombinə olunmuş forması:
Korbis H (Cədvəl 1 bax )
Nebivolol
Nebilet ( 5 mq)
5 (10 mq maksimal
doza)/ sut 1 dəfə
___ //___
Hamilələrdə istifadə olunur
Karvedilol
Dilatrend
(6,25; 12,5; 25 mq);
Karvediqamma
(6,25; 12,5 mq);
Karvedil (12,5 mq);
Karvidil (6,25-25 mq);
Karvileks (6,25-25 mq);
Talliton (6,25-25 mq)
12,5 mq/gündə
1 dəfə ilk 2 gün
ərzində, sonra
25 mq/gündə
1 dəfə, dozanı
50 mq qədər
artırmaq olar
Postural
hipotenziya,
bronxospazm
Xüsusilə yanaşı gedən xroniki ürək çatışmazlığında
məsləhət görülür
51
Cədvəl 3. AÇF-inhibitorları (qalın şriftlə dərmanların generik adları qeyd olunub)
Təsir maddəsi
Dozaları
Əlavə təsirləri
Qeydlər
Kaptopril
Kapoten (25 mq);
Kaptopril-Denk (25 mq);
Kaptopril (12,5-50 mq)
25-150 mq/sut,
gündə 2-3 dəfə qəbul
Öskürək; nadir hallarda –
Kvinke ödemi,
hiperkaliemiya, səpgi, dad
hissiyatının pozulması,
leykopeniya
Kombinə olunmuş formaları:
Kaptopril+HXT Denk,
Kaptospes+H (Cədvəl 1 bax)
Enalapril
Berlipril (5-20 mq);
Enalapril (5-20 mq);
Enap (2,5-20 mq);
Ednit (2,5-20 mq);
Enarenal (5-20 mq);
Hiperepril (5-20 mq);
Jakapril (5-20 mq);
Karlon (5-10 mq);
Renite-XL (10 mq);
Vazopren (5-20 mq)
5-40 mq/sut,
gündə 1-2 dəfə qəbul
___ //___
Kombinə olunmuş formaları:
Enap H;
Enap HL;
Enap HL 20;
Enziks;
Enziks Duo;
Enziks Duo forte;
Karlon Plus, Şarkon (Cədvəl 1 bax )
Ramipril
Amprilan
(1,25; 2,5; 5; 10 mq);
Polpril (1,25-10 mq);
Tritase (5 mq);
Xartil (1,25-10 mq)
1,25-20 mq/sut,
gündə 1-2 dəfə qəbul
___ //___
Kombinə olunmuş formaları:
Xartil D (Cədvəl 1 bax);
Ramlodip
(Ramipril 2,5 mq + Amlodipin 5 mq);
Piramil plus (Cədvəl 1 bax)
Fosinopril
Monopril (10 mq)
10-40 mq/sut (maksimal
doza 80 mq)
___ //___
Gündə 1-2 dəfə qəbul
52
Lizinopril
Lizinopril-Qrindeks (10;
20 mq);
Lizinospes (10; 20 mq);
Lizinoton (10 mq);
Liziqamma ( 2,5; 5; 10;
20 mq);
Lopril (5; 10; 20 mq);
Diroton (2,5-20 mq);
Rileys-Sanovel (5-20 mq);
Tenzikey (5; 20 mq)
5-40 mq/sut
___ //___
Kombinə olunmuş formaları:
Ekvator
(Lizinopril 5 mq + Amlodipin 10 mq);
Lopril H;
Rileys Plus-Sanovel;
Tenzikey kompleks (Cədvəl 1 bax);
Zelis-AM
(Lizinopril 5 mq + Amlodipin 5 mq);
Amlipin
(Lizinopril 5 mq+ Amlodipin 5 mq);
Biffekt
(Lizinopril 5 mq + Amlodipin 5 mq )
Perindopril
Prestarium (4; 8 mq);
Prestarium (5; 10 mq)
4-16 mq/sut
___ //___
Kombinə olunmuş formaları:
Noliprel;
Noliprel forte;
Prestarium kombi (Cədvəl 1 bax)
Kvinapril
Akkupro (10; 20 mq)
10-20 mq/sut
(maks doza 80 mq),
gündə 1-2 dəfə qəbul
___ //___
Kombinə olunmuş forması:
Akkuzid (Cədvəl 1 bax)
Spirapril
Kvadropril (6 mq)
6 mq/sut
___ //___
Gündə 1-2 dəfə qəbul
53
Cədvəl 4. Angiotenzin reseptorlaının blokatorları (qalın şriftlə dərmanların generik adları qeyd olunub)
Təsir maddəsi
Dozaları
Əlavə təsirləri
Qeydlər
Lozartan
Kardomin-Sanovel (50 mq);
Lasin (50 mq);
Lozap (12,5; 50 mq);
Repeys (25; 50 mq)
25-100 mq/sut, gündə
1-2 dəfə qəbul
Başgicəllənmə
Bu sinifdə sidik turşusunun səviyyəsini
zərdabda endirən yeganə preparatdır.
Kombinə olunmuş formaları:
Kardomin plus-Sanovel;
Repeys H (Cədvəl 1 bax)
Kandesartan
Ayra-Sanovel (8; 16 mq)
16-32 mq/sut, sutkalıq
doza 1 dəfəyə təyin
edilir.
___ //___
Lazımi effekt alınmadıqda, tiazid
diuretikləri ilə kombinasiya edilir
Eprosartan
Teveten (600 mq)
300-600 mq/sut
___ //___
Kombinə olunmuş forması:
Teveten plus (Cədvəl 1 bax)
İrbesartan*
150-300 mq/sut
___ //___
Valsartan
Diovan (80, 160 mq)
80 mq, sutkalıq doza 2
dəfəyə təyin edilir,
maksimal doza
320 mq/sut
___ //___
Kombinə olunmuş formaları:
Eksforj
(Valsartan 80 (160) mq + Amlodipin 5
(10) mq);
Ko-Diovan (Cədvəl 1 bax)
*Klinik protokolun tərtib edildiyi dövrdə Azərbaycan Respublikasında dövlət qeydiyyatından keçməmiş dərman vasitəsi.
54
Cədvəl 5. Kalsium kanallarının blokatorları (qalın şriftlə dərmanların generik adları qeyd olunub)
Təsir maddəsi
Dozaları
Əlavə təsirləri
Qeydlər
Nifedipin
Kordafen (10 mq);
Korinfar (10 mq);
Korinfar retard (20 mq);
Korinfar Uno (40 mq);
Nifedi-denk 10 retard;
Nifedi-denk 20 retard;
Nifedipin (10 mq);
Nifedikard XL (30; 60 mq)
30-120 mq/sut
Ödemlər, baş ağrısı, ürək
keçiriciliyinin pozulması,
qəbzlik, diş ətinin
hiperplaziyası və s.
Sutkada 1 dəfədən (uzadılmış təsirli
formalar) 3 dəfəyə qədər qəbul olunur
Diltiazem
Taldizem SR (60; 120 mq)
120-360 mq/sut
___ //___
Sutka ərzində 2-3 dəfə qəbul olunur
Verapamil
İzoptin (40; 80 mq);
İzoptin SR (240 mq)
120-480 mq/sut,
orta terapevtik doza
120 mq/sut,
inyeksiya forması
krizlərdə istifadə
olunur (5-10 mq v/d)
___ //___
Sutkada 1 dəfədən (uzadılmış təsirli
formalar) 3 dəfəyədək qəbul olunur
Felodipin
Felodip (2,5; 5; 10 mq)
2,5-10 mq/sut (maks
20 mq)
___ //___
Sutkada 1 dəfə səhər
İsradipin*
5-20 mq/sut
___ //___
Sutkada 2 dəfə qəbul
55
Nitrendipin*
10-40 mq/sut
___ //___
Sutkada 1 (2) dəfə qəbul
Amlodipin
Amlodiqamma Top
(5; 10 mq);
Amlodil (5 mq);
Amlokard-Sanovel (5; 10 mq);
Amlosand (5; 10 mq);
Amlovas (5; 10 mq);
Amtas (5; 10 mq);
Duaktin (5 mq);
Emlip (10 mq);
Kardiolopin (2,5; 5; 10 mq);
Lovrak (5 mq);
Modipin (5; 10 mq);
Normodipin (5; 10 mq);
Norvask (5; 10 mq);
Vazonorm (5 mq)
2,5-10 mq/sut
___ //___
Kombinə olunmuş formaları:
Amlipin;
Ekvator;
Biffekt;
Ramlodip;
Zelis- AM (Cədvəl 3 bax);
Eksforj (Cədvəl 4 bax)
*Klinik protokolun tərtib edildiyi dövrdə Azərbaycan Respublikasında dövlət qeydiyyatından keçməmiş dərman vasitəsi.
56
Cədvəl 6. Mərkəzi təsirli vasitələr (qalın şriftlə dərmanların generik adları qeyd olunub)
Təsir maddəsi
Dozaları
Əlavə təsirləri
Qeydlər
Rezerpin*
0,2-0,5 mq/sut 2 dəfə
Burun tutulması,
depressiya, mədə xorası
xəstəliyinin kəskinləşməsi
Əsasən kombinə olunmuş preparatların
tərkibində istifadə olunur:
Adelfan-Esidreks (Cədvəl 1 bax);
Kristepin
(Rezerpin 0,1 mq + Dihidroerqokristin
mezilat 0,58 mq + Klopamid 5 mq)
Metildopa
Dopegit (250 mq)
İlk 2 gün 500 mq/sut 2
dəfə.
Hər 2 gündə doza 250
mq tədricən artırılır,
saxlayıcı doza 500-
1000 mq/sut
Yuxululuq, ağızda
quruluq, bradikardiya,
dərman qəbulu
dayandırıldıqda “rikoşet
sindromu”
Sutkada 2-4 dəfə qəbul olunur
Klofelin hidroxlorid
Klofelin-M (0,1 mq/ml)
0,1 mq 1 dəfə v/d, ə/d
___ //___
Krizlərdə istifadə olunur
*Klinik protokolun tərtib edildiyi dövrdə Azərbaycan Respublikasında dövlət qeydiyyatından keçməmiş dərman vasitəsi.
57
Cədvəl 7. -Adrenoblokatorlar (qalın şriftlə dərmanların generik adları qeyd olunub)
Təsir maddəsi
Dozaları
Əlavə təsirləri
Qeydlər
Prazozin*
2-30 mq/sut 2-3 dəfə Postural hipotenziya,
baş ağrıları, hipotenziya,
ürəkdöyünmə hissi,
bayılmalar, ürəkbulanma və s.
Kombinə olunmuş müalicənin daxilində
istifadə olunur
Doksazozin*
1-16 mq/sut,
başlanğıc doza
1 mq/sut
___ //___
Prostat vəzinin xoşxassəli hiperplaziyası
zamanı istifadə olunur
Terazozin
Setegis (1; 2; 5; 10 mq);
Zayasel (5 mq)
Başlanğıc doza
1 mq/ sut,
maksimal 20 mq/sut
___ //___
___ //___
Tamsulozin
Omnik (0,4 mq);
Omnik Okas (0,4 mq);
Proksimik (0,4 mq);
Tamsol (0,4 mq);
Tulozin (0,4 mq)
0,4 mq/sut (səhər)
___ //___
Prostat vəzinin xoşxassəli hiperplaziyası
zamanı istifadə olunur
*Klinik protokolun tərtib edildiyi dövrdə Azərbaycan Respublikasında dövlət qeydiyyatından keçməmiş dərman vasitəsi.
58
Cədvəl 8. İmidazolidin reseptorlarının antaqonistləri (qalın şriftlə dərmanların generik adları qeyd olunub)
Təsir maddəsi
Dozaları
Əlavə təsirləri
Qeydlər
Moksonidin
Fiziotenz (0,2; 0,4 mq);
Moksogamma (0,3; 0,4 mq)
Başlanğıc doza-orta
200 mkq/sut 1 dəfə,
səhər.
Lazım olduqda dozanı
400 mkq/sut (1-2 dəfə)
(nadir hallarda
600 mkq/sut) qədər
artırmaq
Baş ağrısı, yuxululuq,
halsızlıq, başgicəllənmə,
yuxunun pozulması, ağızda
quruluq
Reyno xəstəliyi, epilepsiya,
parkinsonizm, depressiya, qlaukoma,
uşaqlarda və 16 yaşına qədər
yeniyetmələrdə istifadə edilmir
Cədvəl 9. Vazodilatatorlar (qalın şriftlə dərmanların generik adları qeyd olunub)
Təsir maddəsi
Dozaları
Əlavə təsirləri
Qeydlər
Hidralazin*
50-300 mq gündə 2
dəfə
Ödemlər, baş ağrısı,
qurdeşənəyinəbənzər
sindrom
SMH-ni azaltmır, tədricən kəsilməlidir.
Kombinə olunmuş forması:
Adelfan Esidreks (Cədvəl 1 bax)
*Klinik protokolun tərtib edildiyi dövrdə Azərbaycan Respublikasında dövlət qeydiyyatından keçməmiş dərman vasitəsi.
59
ƏLAVƏ №3
HİPERTONİK KRİZLƏRİN MÜALİCƏSİNDƏ İSTİFADƏ OLUNAN PREPARATLAR
Ağırlaşmış kriz (xüsusi göstərişləri nəzərə almaq şərtilə, sadalanan preparatlardan biri seçilməlidir (qalın şriftlə
dərmanların generik adları qeyd olunub))
Preparat
Qrup
Doza
Əlavə təsirləri
Xüsusi göstərişlər
Natrium
nitroprussid*
Periferik
vazodilatator
50 mq preparat 250-1000 ml
5%-li qlükoza məh-da v/d
damcı ilə 0,5-1,5 mkq/kq/dəq
sürətlə, sonra hər 5 dəq 0,5
mkq/kq/dəq artırmaqla,
8 mkq/kq/dəq maks dozaya
çatdırılır (məhlul işıqdan
qorunmalıdır).
Taxikardiya, tərləmə,
təngnəfəslik, aritmiya
(antidot yeridilməlidir
- natrium tiosulfat 50%
+ inyeksiya üçün su;
v/d)
Kəskin və xronik
ürək çatışmazlığı
Nitroqliserin
(1% - 2 ml (məhlulun
hazırlanması üçün))
Periferik
vazodilatator
5-100 mkq/dəq sürətlə
yeridilir, təsiri dərhal
başlayır, 5-10 dəq davam
edir
Baş ağrıları,
ürəkbulanma,
taxikardiya.
Miokardın kəskin
işemiyası, o
cümlədən ürək
çatışmazlığı ilə
Droperidol
(2,5 mq/ml – 2 ml, 5 ml
ampulda)
Neyroleptik
v/d 2-4 ml (2 ml preparat 10
ml izotonik məhlulda həll
edilir, şırnaqla yeridilir),
sedativ effekti 30 dəq davam
edir
Allergik reaksiyalar,
taxikardiya, baş ağrısı,
qusma
Ağ ciyər ödemi,
psixomotor oyanma
60
Diazoksid*
Arterial
vazodilatator
v/d şırnaqla 30 san ərzində
durulaşdırılmamış halda 1-3
mq/kq dozada yeridilir.
Maksimal birdəfəlik doza
150 mq, effekt olmaqıqda
5-15 dəq sonra həmin
dozanın təkrari yeridilməsi.
Taxikardiya,
hiperqlikemiya,
ödemlər
Böyrək mənşəli
hipertoniya,
hipoqlikemiya
Fentolamin*
Periferik
vazodilatator
Vena daxilinə şırnaqla
5-15 mq dozada yeridilir
(təkrari yeridilməsi
mümkündür)
Taxikardiya, baş
ağrıları, sifətin
qızarması
Feoxromositoma,
periferik qan
dövranının pozulması
(Reyno xəstəliyi,
obliterasiyaedici
endarteriit).
Maqnezium sulfat
Kormaqnezin
(inyeksiya üçün məhlul
10-20% - 10 ml)
4-5 ml preparat 250 ml 5%-li
qlükozada həll edilir v/d
damcı ilə 30 dəq ərzində
yeridilir, eyni zamanda ə/d
10 ml preparat yeridilir.
Bradikardiya, sifətin
hiperemiyası,
ürəkbulanma, qusma,
görmənin pozulması
Qıcolma sindromu,
hamiləlik zamanı
pre-eklampsiya,
eklampsiya.
Furosemid
Laziks (2 ml/ 20 mq)
İlgək diuretiki
v/d, ə/d 20-40 mq dozada
yeridilir
Hipokaliemiya,
hipoxloremik alkaloz
Ürək çatışmazlığı, ağ
ciyər ödemi
61
Nikardipin*
Kalsium
kanallarının
blokatoru,
dihidropiridin
törəməsi
5-15 mq/saat v/d,
hər saatda 2,5 mq artırmaqla
maksimal doza 15 mq/saat,
təsiri 5-15 dəq başlayır,
15-30 dəq davam edir.
Baş ağrıları, sifətin
hiperemiyası
Kəskin böyrək
çatışmazlığı, pre-
eklampsiya,
eklampsiya, hipertonik
ensefalopatiya, kəskin
aortal laylanma
Enalaprilat*
ACF-inhibitoru
1,25 mq hər 6 saatdan bir
təkrari yeridilə bilər (v/d),
15-30 dəq-yə təsir edir,
6 saat davam edir,
maks doza 5 mq
AT çox enə bılər
(hiperreninemiyada),
diuretiklərin yüksək
dozası ilə müalicə
olunan xəstələrə təyini
məsləhət görülmür
Kəskin SM
çatışmazlığı (kəskin
Mİ-dən başqa)
Metoprolol*
Kardioselektiv
beta-
adrenoblokator
2-5 mq v/d yeridilir,
5 dəq sonra təkrari
yeridilməsi mümkündür
(maksimal doza 15-20 mq)
Bradikardiya, AV
keçiriciliyin
pozulması,
bronxospazm, ürək
çatışmazlığı simptom-
larının əmələ gəlməsi
Kəskin miokard
işemiyası, aortanın
laylanması
Labetolol*
Alfa-, beta-
blokator
20-80 mq v/d 1-2 dəq-yə
yeridilir, təsiri 5-10 dəq-yə
başlayır, 3-6 saat davam edir
Hipertonik
ensefalopatiya,
pre-eklampsiya,
eklampsiya, aortanın
laylanması
62
Fenoldopam*
Dopamin 1
reseptorlarının
aqonisti
0,1 mq/kq/dəq sürətlə
yeridilir, 0,05-0,1 mq/kq/dəq
artırılaraq, maksimal 1,6
mq/kq/dəq qədər artırılır. 5
dəq sonra təsir edir,
maksimal effekt 15 dəq-yə
alınır, 30-60 dəq davam edir
Başağrısı,
stenokardiya,
hipotenziya,
taxikardiya, gözdaxili
təzyiqin artması
Ağ ciyər ödemi,
hipertonik
ensefalopatiya,
kəskin böyrək
çatışmazlığı,
simpatik kriz
Klofelin hidroxlorid
Klofelin M
(0,01% 0,1 mq)
Mərkəzi təsirli
hipotenziv
preparat
v/d yavaş, 3-6 dəq-yə təsir
edir, təsir müddəti 2-8 saat
davam edir (inyeksiyadan
sonra 1,5-2 saat ərzində xəstə
uzanmış vəziyyətdə olmalıdır)
Ortostatik hipotenziya,
bradikardiya,
yuxululuq, ağızda
quruluq
Klonidinin
kəsilmə
sindromu
Dibazol
Dibazol 1%-1 ml;
Dibazol-Darnitsa (10 mq/ml)
Miotrop
spazmolitik
3-4 ml 1%-li və ya
6-8 ml 0,5%-li məhlul v/d
Adətən yaxşı qəbul
olunur
Stenokardiya
Papaverin Hidroxlorid
Papaverin hidroxlorid
2%;
Papaverin-Darnitsa
(20 mq/ml);
Papaverin-Zdorovye
2%
___ //___
2 ml 2%-li məhlul 10-20 ml
NaCl izotonik məhlulunda
həll edilib v/d yeridilir
Yüksək dozada v/d
sürətlə yeritdikdə
AV blokada, ürək
ritminin pozulmaları
yarana bilər
Beyin qan dövranının
pozulması ilə gedən
krizlərdə təyin edil-
məsi tövsiyə olunmur.
Ehtiyatla yeridilmə-
lidir: XBÇ, hipotireoz,
prostat vəzinin hiper-
plaziyası, mədəcik-
üstü taxikardiyalar.
*Klinik protokolun tərtib edildiyi dövrdə Azərbaycan Respublikasında dövlət qeydiyyatından keçməmiş dərman vasitəsi.
63
Ağırlaşmamış kriz (qalın şriftlə dərmanların generik adları qeyd olunub)
Preparatlar
Qrup
Doza
Əlavə təsirləri
Xüsusi göstərişlər
Kaptopril
Kapoten (25 mq);
Kaptopril-Denk (25 mq);
Kaptopril (12,5-50 mq)
AÇF inhibitoru Dil altına 12,5-25 mq/sut,
15-30 dəqiqəyə AT-ni endirir
Baş ağrıları,
angionevroik ödem,
dad hissiyyatının
pozulması
Metoprolol
Egilok (25; 50; 100 mq);
Korvitol (50; 100 mq);
Metoprolol (50 mq)
Beta-blokator
50-100 mq/sut (2 dəfəyə)
Bradikardiya,
hipotoniya, AV
blokada,
bronxospazm
Labetolol*
___ //___
200-400 mq per os,
təkrari olaraq 2-3 saat sonra
___ //___
Krizlərin
əksəriyyətində
effektlidir
Karvedilol
Dilatrend (6,25; 12,5; 25 mq);
Karvediqamma (6,25; 12,5 mq);
Karvedil (12,5 mq);
Karvidil (6,25-25 mq);
Karvileks (6,25-25 mq);
Talliton (6,25-25 mq)
Alfa- və beta-
adrenoblokator
12,5-25 mq /sut (1-2 dəfəyə) Başgicəllənmə,
baş ağrıları,
bradikardiya,
ortostatik hipotoniya
64
Furosemid
Laziks ( 40 mq);
Furosemid (40 mq)
İlgək diuretiki
40 /80 mq 1 dəfə sublinqval
Ürəkbulanma,
başgicəllənmə,
hipotenziya, əzələ
zəifliyi
Klonidin
Klofelin (0,1; 0,2 mq)
Mərkəzi təsirli
hipotenziv
preparat
Dil altına 0,1 mq
(lazımi effekt olmadıqda
təkrari qəbul etmək),
30 dəq-yə təsir edir,
6-8 saat təsiri davam edir
(maks doza 0,6 mq)
Zəiflik, ağızda
quruluq
Bu preparat kəsilmə
sindromu zamanı
istifadə olunur,
sonradan tədricən
başqa preparatla
əvəz olunur
*Klinik protokolun tərtib edildiyi dövrdə Azərbaycan Respublikasında dövlət qeydiyyatından keçməmiş dərman vasitəsi.
Document Outline - OblojkaBloodPressure.pdf
- ArterialHypertensionA5 (2).pdf
85>
Dostları ilə paylaş: |