Azad İsa oğlu Qurbanov, Elçin Musa oğlu Məmmədov, Aygün Seyfəddin qızı Hüseynova

Mikroprosessorlar. 
Mikroprosessor – kompüterin 
“beyni” hesab edilir və kompüterdə verilənlərin emalını, 
ötürülməsini və xarici qurğuların idarə edilməsini saniyənin 
milyonda bir hissəsində  təmin edir. Mikroprosessorun əsas 
xarakteristikası onun işçi gərginliyi, takt tezliyi, takt tezliyinin
3
 
daxili çoxaltma əmsalı, keş-yaddaşının tutumu və 
dərəcəliliyidir. Mikroprosessoru işçi gərginlik ilə ana palata 
təmin edir. Intel firmasının  əvəllər istehsal etdiyi 
                                                 
1
Operativ yaddaş. Kompüter şəbəkəyə qoşulan zaman verilənləri müvəqqəti 
saxlamaq üçün istifadə olunan mikrosxem toplusudur. 
2
 SIMM tipli operativ yaddaş üçün 72 oyuqlu,   DIMM tipli operativ yaddaş   
üçün 168 oyuqlu yuva istifadə olunur.  
3
 
Takt tezliyini bəzən kompüterin və mikroprosessorun sürəti də 
adlandırırlar. 

---

   
25
mikroprosessorlarda gərginlik 5.0 volta bərabər idisə, indiki 
zamanda firma tərəfindən buraxılan mikroprosessorlarda bu 
qiymət 3.0 volta çatdırılmışdır.  İşçi gərginliyinin qiymətinin 
aşağı  həddə endirilməsi mikroprosessorun daha da məhsuldar 
işləməsini təmin edir. 
Takt tezliyi bir saniyə  ərzində kompüterdə yerinə 
yetirilən əməliyyatların (məsələn, toplama və vurma) sayını və 
həmin əməliyyatların hansı sürətlə yerinə yetirildiyini göstərir. 
Takt tezliyi meqaherslərlə (Mhs) ölçülür. Takt tezliyi artdıqca 
mikroprosessorun qiyməti ilə yanaşı onun məhsuldarlığı da 
artır və mikroprosessor çoxlu sayda əmrləri yerinə yetirə bilir. 
Takt siqnallarını mikroprosessor ana lövhədən qəbul edir. 
Mikroprosessoru daha yüksək takt tezliyi ilə təmin etmək üçün 
onun daxilindəki takt tezliyinin daxili çoxaltma əmsalından 
istifadə olunur (Məsələn, 3.0, 3.5, 4.0, 4.5, 5.0 və daha artıq).   
Takt tezliyinin daxili və xarici növü vardır. Daxili takt 
tezliyi mikroprosessorun yerinə yetirdiyi əməliyyatların 
tezliyini, xarici takt tezliyi isə kompüterin operativ yaddaşı ilə 
mikroprosessor arasında informasiyanın dəyişmə tezliyini 
göstərir. 
Prosessorun daxilində reqistr adlanan müəyyən sahə var 
ki, mikroprosessor emal etdiyi verilənləri orada saxlayır. 
Prosessorun dərəcəliliyi mikroprosessorun daxilində yerləşən 
reqistrlərin dərəcəliliyilə  təyin olunur və bir takt ərzində 
prosessorun neçə bit
1
 informasiya mübadilə etdiyini xarakterizə 
edir. Qeyd edək ki,  ilk istehsal olunan mikroprosessorlarda 
dərəcəlikli 8 idi. Müasir dövrdə istehsal olunan 
mikroprosessorlarda bu parametr 64-ə çatdırılmışdır.