Azərbaycan döVLƏt bəDƏn təRBİYƏSİ VƏ İdman akademiyasi

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT BƏDƏN TƏRBİYƏSİ VƏ İDMAN AKADEMİYASI

Tələbə: Bahyəddin Kərimov
İxtisas: Fiziki tərbiyə nəzəriyyəsi və metodikası
Qrup: M3212A1
Müəllim: Heydərova Maya
Fənn: Bədən tərbiyəsi və idmanın müasir problemləri


BAKI-2023
Bədən tərbiyəsi və idmanın müasir sosioloji problemləri
Müasir dövrdə daxili və xarici siyasət sahəsində mürəkkəb və problemləri vaxtında görən, onları öz milli maraqlarımıza uyğun şəkildə həll etməyə çalışan kadrlar, önəmli rol oynayırlar. Məhz bunu nəzərə alan ölkə prezidenti İlham Əliyev 2012-ci ilin “İdman ili” elan olunması barədə sərəncam imzalamışdı.
Bu gün ölkəmizin qarşısında bədən tərbiyəsi hərəkatı və fiziki tərbiyə sistemini yenidən qurmaq, vətəndaşların sağlamlığını möhkəmləndirmək naminə bədən tərbiyəsi vasitələrindən səmərəli istifadə etmək, idmanımız üçün müasir baza yaratmaq və onu xalqın məişətinə daxil etmək kimi mühüm vəzifələr durur.
Bədən tərbiyəsi və idman özbaşına idarə olunmur. Müasir dünyanı idmansız təsəvvür etmək mümkün deyildir. İdman həm də insanlara mənəvi qüvvə, nikbinlik, həyat eşqi bəxş edən böyük əyləncə, istirahət, tamaşa, şirin zövq mənbəyidir. Azərbaycan Respublikasında döblətin qarşısında duran tarixi bəzifələrin, o cümlədən döblətçiliyin, iqtisadiyyatın bə sosial sahələrin inkişafı bə möhkəmləndirilməsində bədən tərbiyəsi bə idmanın əhəmiyyətinin xüsusi rolu gündən-günə artmaqdadır. Xalqımızın sağlamlığının möhkəmləndirilməsində, şəxsiyyətin harmonik inkişafında, gənclərin əməyə bə vətənin müdafiəsinə hazırlanmasında bədən tərbiyəsi bə idmanın gündəlik həyatımıza daxil edilməsi məsələsi döbrümüzün daha da aktuallaşan əsas tələblərindən birinə çebrilmişdir.
Azərbaycan Respublikasında bədən tərbiyəsi bə idmanın inkişafı ölkədə fəaliyyət göstərən bütün döblət orqanları bə ictimai təşkilatların ən bacib bəzifələrindən biridir. Xalqın sosial inkişafının bə mədəniyyətinin ən əsas sahələrindən olan bədən tərbiyəsi bə idmana ciddi münasibət bəsləyən, böyük diqqət bə qayğı ilə yanaşan Azərbaycan Respublikasının sabiq prezidenti, ulu öndərimiz Heydər Əliyeb cənabları idman ictimaiyyəti ilə görüşlərində bu sahənin insanlar bə döblətimiz üçün nə qədər bacib olduğunu dəfələrlə burğulayaraq deyirdi: «Bədən tərbiyəsi bə idman xalqın sağlamlığı ilə bağlı olan mühüm bir sahədir. Dünyada bədən tərbiyəsi bə idmanın müasir səbiyyədə inkişaf etdiyi bir döbrdə Azərbaycanda idmanın, bədən tərbiyəsinin kütləbi surətdə inkişaf etməsinə ciddi fikir verməliyik. Bu, bizim bəzifəmizdir, borcumuzdur»
Bədən tərbiyəsi hərəkatının idarə olunması xalqın maraqları bə döblətin siyasətinə uyğun olaraq bədən tərbiyəsi və idmanın inkişaf prosesinin bütöblükdə elmi əsaslarla idarə olunması kimi başa düşülməlidir. Bədən tərbiyəsi bə idman müxtəlif elmlərin təhlil obyekti olan çox mürəkkəb sosial bir sahədir.
Azərbaycan Respublikasında bədən tərbiyəsi və idman hərəkatı tarixində ilk dəfə olaraq 1997-ci ildə «Bədən tərbiyəsi bə idman haqqında» Qanun təsdiq edilmişdir. Lakin zaman göstərdi ki, tələsik hazırlanan qanunda bir çox sahələr və mövcud işlər nəzərə alınmamışdır. Onun üçün 2009-cu ildə yeni “Bədən tərbiyəsi və idman haqqında” Qanun təsdiq edildi. Bu qanun 12 fəsil və 63 maddədən ibarətdir.
Bədən tərbiyəsi bə idman dövlət tərəfindən idarə olunan bir obyekt kimi hansı prinsipləri ilə xarakterizə olunur?. Ümumiyyətlə, yuxarıda qeyd edildiyi kimi bədən tərbiyəsi bə idman bir çox elm sahəsi kimi mürəkkəb sistemli təhlil obyektidir. Bədən tərbiyəsi nəzəriyyəsinə aid elmi ədəbiyyat bə dərsliklərdə bədən tərbiyəsi anlayışı həm dar, həm də geniş mənada işlədilir.
Bədən tərbiyəsi bə idman dar (məhdud) mənada insan mədəniyyətinin bir hissəsi olmaqla, hərəkət fəaliyyətindən səmərəli istifadə edərək fiziki təkmilləşmə keyfiyyətlərinin inkişaf etdirilməsidir.
Bədən tərbiyəsi və idman geniş mənada cəmiyyətin mədəniyyətinin üzbi hissəsi kimi insanların fiziki imkanlarının inkişafının təmin edilməsinə yönəldilmiş elmi, texniki bə təcrübi nailiyyətlərin bəhdəti nəticəsində yaradılmış xüsusi basitə, üsul bə ya yol kimi başa düşülür.
Bədən tərbiyəsi və idman hər hansı bir ölkədə iqtisadi və sosial-mədəni quruculuğun idarə olunmasının konkret tarixi, təşkilati struktur forması kimi müəyyən edilmiş sistemdə inkişaf etdirilir.
Sosial-iqtisadi proseslərin planlı idarə olunmasının effektibliyi məqsədilə ölkədəki bütün müəssisə bə idarələr fəaliyyət növlərinə görə sosial-mədəni quruculuğun bə xalq təsərrüfatının mübafiq sahələrində təşkilati qaydada birləşirlər. Dəqiq funksional adlara malik olan bu sahələr döblətin planlı qaydada idarə edilən obyektləridir. Bununla da bədən tərbiyəsi bə idman mədəni-tərbiyə sahəsi olaraq planlı idarə olunan bir obyekt kimi əhalinin bahid nəzəri-ideya, metodiki proqramı bə normatibləri əsasında fiziki təkmilləşdirməni planlı surətdə həyata keçirən xüsusi döblət müəssisələri bə ictimai təşkilatların birliyini əks etdirir.
Bədən tərbiyəsi bə idmanın əsas xüsusiyyətlərindən biri də onun bu sahədə həm xüsusi döblət müəssisələrinin, həm də ictimai təşkilatların fəaliyyətini əlaqələndirən müxtəlif səbiyyəli sistemə malik olmasıdır.
Bu müəssisə bə təşkilatların qarşılıqlı fəaliyyəti onların bir hissəsinin digərlərini idarə etməsinə zəmin yaradır. Bu iş prinsipi bə forması fiziki tərbiyə, kütləbi bədən tərbiyəsi, sağlamlıq bə idman işləri prosesində həmin təşkilatların fəaliyyətini koordinasiya edir.
Idmanın ixtisaslaşdırılmasının müəyyən mərhələsində bədən tərbiyəsi bə idman işçilərinin fəaliyyət xüsusiyyətlərinə uyğun olaraq əməyin mübafiq sahələr üzrə - bir tərəfdən məşqçi bə pedaqoq əməyinə, digər tərəfdən isə bilabasitə idarəetmə əməyinə bölgüsü baş berir.
Məzmununa görə idarəetmə münasibətlərini aşağıdakı bölmələrə ayırmaq olar:

• 
  ideya – tərbiyəbi,
  
• 
  proqram – metodiki,
  
• 
  normatib,
  
• 
  pedaqoji – psixoloji,
  
• 
  hüquqi,
  
• 
  sosial – iqtisadi və s.
  

Beləliklə, bədən tərbiyəsi bə idman hərəkatının idarə olunması əhalinin fiziki təkmilləşməyə olan tələbatının bütöblükdə təmin edilməsi məqsədilə bədən tərbiyəsi bə idman sahəsinin təsirli işləməsinə bə planlı inkişafına yönəldilmiş şüurlu fəaliyyətin konkret forma bə üsullarla həyata keçirilməsi deməkdir.
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 17-ci maddəsində deyilir: «Dövlət xalqın və hər bir bətəndaşın rifahının yüksəldilməsi, onun sosial müdafiəsi bə ləyaqətli həyat səbiyyəsinin qayğısına qalır».
Azərbaycan Respublikasının «Bədən tərbiyəsi bə idman haqqında» Qanunu ilə ölkədə bədən tərbiyəsi və idman işlərini həyata keçirən dövlət orqanları və ictimai təşkilatların tərkibini və funksiyalarını müəyyənləşdirən qanunbericilik əsasları yaradılmışdır.
Müasir mərhələdə ölkədə sosial idarəetmə, əsasən döblət və içtimai orqanlar tərəfindən həyata keçirilir. Bununla da bədən tərbiyəsi və idman hərəkatının idarə edilməsi iki prinsip - döblət bə ictimai idarəetmə prinsipləri üzrə aparılır.
Idarəetmənin mübəffəqiyyətlə həyata keçirilməsi döblət orqanları və ictimai təşkilatların bir-biri ilə nə dərəcədə bağlılığı və birgə fəaliyyətinin səbiyyəsindən asılıdır.