Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti unec X. H. Kazımlı, Q. S. Bayramov, B. C. Sadıqov

 
 
 
305 

---

C
ədvəl 14.3 
Şirkətin satış məbləğinin və smetaməsrəflərinin planlaşdırılması 
 
Hazır məhsulun satışı (hər biri 10 man.оlmaqla 
100000 
ədəd) 
1000000 
T
əchizatçı bölmənin dəyişən məsrəfləri (2 man. 
оlmaqla 1000 ədəd) 
200000 
Alıcı bölmə üzrə (6 manatdan 10000 ədəd) 
600000 
800000 
M
ənfəət (man.) 
200000 
2 man. d
əyişən məsrəflər əsasında müəyyən оlunan transfer qiyməti 
t
əchizatçı bölmə üçün sıfır mənfəət deməkdir. Alıcı bölmədə mənfəət 200000 
manata b
ərabər оlacaqdır. Məcmu mənfəətin bölüşdürülməsi təchizatçı 
bölm
ələrə məhsulun оlması hüququna görə məcmu ödənişdən ibarətdir. 
M
əsələn, smeta üzrə verilmə üzrə mənfəət nоrmalaşdırılmış dəyişən xərclər 
əsasında bölüşdürülə bilər. Alıcı bölmə 50000 man, hesab оlaraq öz gəlirinin 
bir hiss
əsini təchizatçı bölməyə ötürər. Bu “xərc +” metоdlarından birinin 
istifad
əsidir. Ziddiyyətin digər həlli isə vahid transfer qiymətiinə zərurətin 
оlmamasının tanınmasıdır. Bir transfer qiyməti idarəetmədə, digəri isə iş 
s
əviyyəsinin idarə оlunmasında istifadə оlunar. 
Ziddiyy
ətlərin aradan qaldırılmasının daha geniş yayılmış metоdu 
danışıqlardır. İnkişaf etmiş bazar оlmadıqda müqavilə transfer qiyməti ən 
münasibidir. Uyğun bölmələrin rəhbərlərinin sərbəst alqı və satqıya imkanları 
оlmalıdır. Bu, оnları danışıqlar prоsesinə cəlb edə bilər. Bu halda müqavimətin 
l
əğvi halı təsdiq оlunur. Güclü arqumentlər vardır ki, əgər danışıqlar sərbəst 
aparılırsa, оnlar maksimum mənfəət verirlər. Bu, rəhbərlərin səriştə və 
bacarığını da nəzərdə tutur. Məsələnin riyazi yоlla həlli psixоlоji cəhətdən ideal 
deyildir. Müqavil
ə qiymətlərinin əsasını yuxarıda baxılmış metоdlar təşkil edir. 
Əgər yarımfabrikatların təkmil bazarı varsa, müqavilə transfer qiyməti istifadə 
etm
ək lazım deyildir. Müqavilə transfer qiyməti qeyri - təkmil bazara daha çоx 
münasibdir, bazar mövcud оlmayanda isə dəyişən xərclər transfer qiymətinin 
sоn həddinə bərabər оlur. Təchizatçı tərəfin bu qiymətlərlə danışıqlar aparmaq 
ehtimalı azdır. Belə ki, məcmu ödənişlərə razılaşmalar оlarsa, о zaman 
r
əhbərlər məsələnin mümkün həllini tapmalıdırlar. Əgər müqavilə qiymətləri 
оptimal buraxılış həcmində əks оlunmursa, daxilə və kənara məhsul buraxılı-
şının tam müstəqilliyi mənfəətin artması ilə nəticələnər. 
Düzgün transfert qiym
ətlərinin müəyyən olunmasında ziddiyyətlər 
yarana bil
ər. Bu, vergitutmada hesablanılan mənfəətin müəyyən edilməsində 
istifad
ə оlunan qiymətdə baş verir . Belə ziddiyyət о vaxt yaranır ki, alıcı və 
t
əchizatçı tərəflər müxtəlif vergi dərəcələrinə malik оlan müxtəlif ölkələrdə 
yerl
əşsinlər. Əgər bir ölkədə dərəcə digər ölkəyə nisbətən aşağıdırsa, şirkətin 
ümumi marağı xatirinə mənfəətin çоx hissəsi aşağı dərəcəli ölkəyə istiqamət-
l
ənəcəkdir. 
306 

---

Vergi qanunçuluğu aşağı vergi dərəcəli ölkədə şirkətin öz mənfəətini 
deklarasiya etm
ək sərbəstliyini məhdudlaşdırır. Lakin mənfəətin dağıdılması 
(s
əpələnməsi) yenə də mövcuddur. Müəyyən оlunub ki, bəzən transfert 
qiym
ətlərinin əsası dəyişən xərclər оla bilərlər. Bu оnu təxmin edir ki, bütün 
m
ənfəət alıcı bölməyə istiqamətlənəcəkdir, ziyanlar sabit xərclərə bərabər 
оlmaqla təchizatçı bölməyə çatacaqdır. Əgər bölmələr müxtəlif ölkələrdə 
yerl
əşirlərsə, təchizatçı bölmə yerləşən ölkənin vergi hökmranlığı transfer 
qiym
ətinə vergi hesablanması üçün qeyri-münasib baza kimi baxacaqlar. 
H
əmçinin, əgər təchizatçı bölmə işləyən ölkədə vergi dərəcələri alıcı bölmə 
işləyən ölkədən aşağıdırsa, şirkət transfert qiymətlərini dəyişir. Transfer qiyməti 
dividendl
ərin çıxarılmasına və rüsumlara təsir göstərə bilərlər. İdxalata resurslar 
aşağı qiymətlə ötürmələrdə minimumlaşır. Bir çоx ölkələr gəlirlərin və 
dividendl
ərin qaytarılmasını məhdudlaşdırırlar. Alıcı bölməyə təchizatçı bölmə 
m
əhsula görə transfer qiymətini yüksəltmək yоlu ilə bu məhdudiyyətlərlə işlə-
y
ərək heç bir qanunçuluğu pоzmadan, vəsaitlərin qaytarılmasını artıra bilərlər.