AZƏrbaycan elmlər akademiyasi miLLİ MÜnasiBƏTLƏR İnstitutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
IV FƏSİL. ERMƏNİSTANIN AZƏRBAYCANA QARŞI ƏRAZİ İDDİALARI 1. DAĞLIQ QARABAĞDA ERMƏNİ SAXTAKARLIĞI Məlum olduğu kimi, erməni siyasətçilərinin və onların “uzaqgörən” dövlət xadimlərinin “Böyük Ermənistan” planlarının növbəti həlqəsi Qarabağ torpaqları ilə bağlıdır. İki əsrə yaxın bir dövr ərzində aparılan siyasətin uğurlu finalı erməniləri Dağlıq Qarabağ ərazisində də azərbaycanlıların öz doğma torpaqlarından qovulub çıxarılması əməllərinə başlaması üçün yeni imkanlar açdı. 1978-ci ildə Qarabağa köçüb gəlmələrinin 150 illiyini qeyd edən ermənilər, 10 il sonra bədnam niyyətlərini aşkarlayaraq, guya bu torpaqların qədim sakinləri olmaları barədə qondarma dəlil və sübutları ilə bütün dünyaya car çəkməyə başladılar. Ermənilər istər Ermənistanda, istərsə də Dağlıq Qarabağda olsun, hər addımlarını belə planlı şəkildə atmağa çalışmış, ümumi məqsədlərinə çatmaq üçün hər şeydən və hər yoldan istifadə etməyə cəhd göstərmişlər. Ermənistanın keçmiş rəhbərliyi millətçi ünsürlərin fəaliyyətinə hər cür şərait yaradırdı. Azərbaycan xalqına qarşı düşmənçilik mövqeyindən yazılmış “Ocaq” kitabı nəşr edildikdən sonra Zori Balayan açıq-aşkar meydan oxumağa başladı. Kommunist qiyafəsinə bürünmüş daşnak tör- töküntüləri S.Xanzadyan, S.Kaputikyan, V.Hambarsumyan və başqaları öz həqiqi simalarını göstərdilər. Ermənistanın kütləvi informasiya vasitələri və dövrü mətbuatı bütünlüklə millətçi ünsürlərin sərəncamına verilmişdi. Bütün bunlardan məqsəd Ermənistanın bağlı qapıları arxasında hazırlanan və gələcəkdə “Qarabağ problemi” adı altında ortaya atılmaq üçün erməni xalqının hissələrini qıcıqlandıraraq onu psixoloji cəhətdən “Böyük Ermənistan” proqramını həyata keçirmək üçün səfərbər etməkdən ibarət idi. Erməni Ümummilli Hərəkatının o zamankı fəal üzvlərindən Liliya Qriqoryan 1989-cu ilin yanvarında Münxendə çıxan “Страна и мир” jurnalındakı məqaləsində göstərir ki, “Qarabağ” hərəkatının başında Ermənistanın o zamankı rəhbəri K.Dəmirçyan və onun əlaltıları dururdular. Məhz onların rəhbərliyi ilə DQMV-də və Ermənistanda çıxışlar təşkil edilirdi. Ermənistan DTK-nın xüsusi adamları hərəkata nəzarət edirdilər. İzin itirilməsi və pərdələnməsində ziyalıların nüfuzlu fiqurlarından (Silva Kaputikyan, Sos Sarkisyan, Henrix İgityan və s.) istifadə edilirdi. Qorbaçovsayağı “yenidənqurmanın iqtisadi islahatlarının atası” sayılan 120 A.Aqanbekyan 1987-ci ilin payızında Parisdə etdiyi çıxışında “əsaslandırmışdı” ki, DQMV-nin Ermənistana birləşdirilməsi iqtisadi cəhətdən daha səmərəlidir. Əlavə olaraq qeyd etmişdi ki, mənim təklifimlə artıq bu məsələ üzərində xüsusi komissiya işləyir. Ölkə rəhbərinin “sağ əlinin” ağzından çıxan bu sözlər təminat verirdi ki, DQMV-nin erməniləri ayağa qalxıb öz arzularını bildirsələr və Vilayət XDS-nin sessiyası Ermənistana birləşmək haqqında qərar çıxarsa, məsələ yenidənqurmanın eksperimentləri çərçivəsində həll olunacaq. Çünki Moskvadakı erməni lobbisi ölkə rəhbərliyinin məsələni onların xeyrinə həll edəcəyinə əmin idi. İlk cəhd kimi, 1987-ci ilin oktyabrında guya İrəvan şəhərinin ekoloji cəhətdən çirklənməsinə qarşı təşkil edilmiş mitinqlər zamanı DQMV-nin Ermənistana birləşdirilməsi haqqında çağırışlar edildi və kütləvi imzalar toplandı. 1988-ci il dekabrın 5-də Z.Balayan İrəvan şəhəri xüsusi rayonu hərbi komendantının siyasi işlər üzrə müavini, polkovnik M.Surkovla televiziya müsahibəsində demişdi ki, biz Dağlıq Qarabağ məsələsini ortaya atmaq üçün düz iyirmi il idi fürsət axtarırdıq. Ancaq belə fürsəti bizə yenidənqurma bəxş etdi. Belə çıxır ki, erməni millətçiləri bütün dövrlərdə Dağlıq Qarabağın sosial-iqtisadi inkişaf səviyyəsini nəzərə almadan bu məsələni ortaya atmağa həmişə cəhd göstəriblər. Lakin inzibati-amirlik dövründə məsələn üzə çıxara bilməyiblər. 1988-ci ilin əvvəlinədək gizli fəaliyyətdə olan “Qarabağ” komitəsi, İrəvanda, onun şöbəsi sayılan “Qrunk” komitəsi isə Xankəndində açıq-aşkar fəaliyyət göstərməyə başladı. Onların təzyiq və təhriki ilə 1988-ci il fevralın 20-də DQMV Xalq Deputatları Sovetinin növbədənkənar sessiyası vilayətin Azərbaycanın tərkibindən çıxarılıb Ermənistanın inzibati-ərazi bölgüsünə daxil edilməsi haqqında qərar qəbul etdi. 1 Bu qərarın qəbul edilməsi ilə də Ermənistanda yaşayan azərbaycanlıların faciəsi başlandı. İki yol var idi: ya onlar ermənilərin çağırışına qoşulub Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsinə tərəfdar çıxmalı, ya da öz ata-baba yurdlarını məcburi tərk etməliydilər, başqa yol yox idi. Ermənistanın kütləvi informasiya vasitələri orada yaşayan azərbaycanlılardan bircə nəfər də olsun tapıb üzə çıxara bilmədi ki, Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsinə tərəfdar olsun. 1988-ci il fevralın 24-də DQMV-nin Əsgəran rayonunda iki azərbaycanlı gəncin odlu silahla öldürülməsi hadisələrin inkişafını daha da sürətləndirirdi. Bu zaman Qafan rayonundan təqribən dörd min qaçqının 1 “Советский Карабах” qəzeti, 21 fevral 1988-ci il. 121 Bakıya və Sumqayıta gəlməsi ilə Ermənistandan Azərbaycana qaçqın axını kütləvi şəkildə almağa başladı. Bir qədər sonra DQMV-nin ərazisindən, xüsusən də Xankənddən azərbaycanlıların kütləvi şəkildə işdən qovulması prosesi başlandı. Onların evləri yandırılıb talan edildi. Stepanakertin (Xankəndi) özündən 18 min azərbaycanlı qaçqın düşdü. Erməni kəndlərinin əhatəsində olan bir neçə azərbaycanlı kəndinin sakinləri basqınlar nəticəsində öz doğma yurdlarını tərk etməyə məcbur oldular. Yerli əhali öz ərazisində qaçqın oldu. Azərbaycanın keçmiş Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətində vəziyyəti normal hala salmaq tədbirlərinin həyata keçirmək üçün konkret tədbirlər hazırlanarkən ən əsas amillərdən biri kimi burada yaşayan azərbaycanlıların dəqiq sayı nəzərə alınmalı idi. 1989-cu ilin yanvarında keçirilmiş Ümumittifaq siyahıyaalınmasının nəticələrinə düzgün və obyektiv saymaq olmaz. 1979-cu ildə DQMV-də yaşayan 162181 nəfər əhalinin 123076 nəfəri erməni (76 faiz), 37264 nəfəri (23 faiz) azərbaycanlı olmuşdur. 1989-cu ildə isə vilayətin 189029 nəfər sakininin 145450 nəfəri (77 faiz) erməni, 40632 nəfəri (21 faiz) isə azərbaycanlı olduğu göstərilir. Bu məlumatların doğruluğuna və obyektivliyinə şübhə oyadan bir sıra amillər vardır. Əvvəla, statistik məlumata görə o vaxt vilayətdə yaşayan ermənilərin sayı on il ərzində 22374 nəfər, azərbaycanlıların sayı 3368 nəfər artmışdır. Və məlum olmur ki, hansı səbəbə görə Azərbaycanın muxtar vilayətində yaşayan ukraynalıların, belorusların və gürcülərin sayı müvafiq şəkildə, üç, iki yarım və dörd dəfə artdığı halda, azərbaycanlıların artım faizi onlardan xeyli aşağı düşmüşdür. Bu əsla belə ola bilməzdi. Necə inanmaq olar ki, ötən 10 il ərzində vilayətdə erməni əhalisinin artımı təxminən 15,4 faiz, azərbaycanlıların artımı isə təxminən 8,2 faiz olub?! 1989-cu ilin yanvarında Dağlıq Qarabağın əhalisi siyahıya alınarkən burada yaşayan ermənilərlə əlaqədar şişirdilmiş rəqəmlər əsas götürülmüşdür. Yəni rəsmən vilayətdə qeydiyyatda qalan, lakin çoxdan Ermənistana, yaxud keçmiş SSRİ-nin başqa şəhərlərində daimi yaşayan və işləyən ermənilər də (15-20 faiz) vilayətin sakinləri kimi qələmə verilmişdir. Digər tərəfdən, son bir neçə ildə Ermənistandan və Azərbaycanın müxtəlif şəhər və regionlarından gələn ermənilər də Dağlıq Qarabağın daimi sakini kimi siyahıya alınmışdılar (təxminən 15-20 min nəfər). Bütün bunların əvəzində isə vilayətin daimi sakinləri olan azərbaycanlılar siyahıya alınarkən məlum hadisələrlə əlaqədar Xankəndindən 122 qovulmuş azərbaycanlılar (təxminən 15 min nəfər), vilayətin ayrı-ayrı rayonlarından öz doğma ev-eşiklərini atıb, Şuşaya və respublikanın müxtəlif şəhər və rayonlarına pənah aparmış azərbaycanlılar bilərəkdən nəzərdən qaçırılıb. Nəhayət, son rəsmi statistik məlumata şübhə ilə yanaşmağa bir əsas da vardır. Belə ki, 1989-cu il siyahıyaalma materialları tam dəqiq deyil və onun Azərbaycanın, Ermənistanın, o cümlədən Dağlıq Qarabağın əhalisinin milli tərkibinə dair səhifələrində belə bir qeyd vardır: “Ermənistan SSR-in şimal rayonlarında baş vermiş zəlzələ, DQMV və onun ətrafındakı hadisələrlə əlaqədar Ermənistan SSR-də və Azərbaycan SSR-də əhalinin siyahıya alınması mürəkkəb şəraitdə keçmişdir ki, bu da əhalinin dəqiq sayına təsir göstərə bilərdi.” Bütün bunlardan sonra qətiyyətlə demək olar ki, 1989-cu ilin yanvarında DQMV-də aparılan rəsmi siyahıyaalınmanın nəticələri düzgün sayıla bilməz. Ermənilərin mənfur siyasətləri nəticəsində Dağlıq Qarabağ ərazisində yaşayan bütün azərbaycanlıların bu ərazidən qovulması planları da həyata keçirilməyə başlandı. 1988-ci il iyun ayının 15-də Ermənistan SSR Ali Soveti DQMV Xalq Deputatları Sovetinin xahişi ilə Dağlıq Qarabağın Ermənistanın tərkibinə qatılmasına razılıq verməsi və 1989-cu il dekabr ayının 1-də isə Ermənistan Ali Sovetinin DQMV-ni Ermənistana birləşdirilməsi haqqındakı qərarlardan sonra azərbaycanlıların Muxtar Vilayət ərazisindən nə yolla olursa-olsun çıxarılması prosesi daha da gücləndi. Muxtar Vilayətin əsasən azərbaycanlılar yaşayan kənd, rayon və şəhərləri bir-bir məhv edildi və yandırıldı, yollar bağlandı, gediş-gəliş demək olar ki, kəsildi. Bu mənada yeganə vasitə olan hava yolu ilə təyyarə və vertolyotların uçuşu üçün də qorxu yaranmışdı. 1991-ci ilin sonlarından etibarən ermənilərin açıq-aşkar apardıqları qəsbkarlıq siyasətləri nəticəsində Muxtar Vilayətdəki azərbaycanlılar yaşayan məntəqələr işğal edildi. Kərkicahan, Qaradağlı, Malıbəyli, Meşəli, Quşçular... 1992-ci il fevralın 26-da törədilən Xocalı faciəsi zamanı 600-dən artıq insan vəhşicəsinə qətlə yetirilmiş, 120 nəfər itkin düşmüş, 1300 nəfərdən artıq adam əsir götürülmüşdü. Belə bir vəhşiliyi törətməklə ermənilərin məqsədi Yuxarı Qarabağda yaşayan bütün azərbaycanlıların ürəklərinə dəhşətli qorxu hissi salmaq idi. Ermənilər öz çirkin əməllərini həyata keçirərkən MDB silahlı qüvvələrinin 366-cı motoatıcı alayının köməyindən istifadə etmişdilər. 123 İki həftə sonra isə erməni təcavüzkarları Ağdərə rayonunun azərbaycanlılar yaşayan bütün kəndlərini işğal edərək, dinc əhalini qırdılar. May ayında Şuşa və Laçın rayonlarının işğalı ilə ermənilər bir növ öz çirkin niyyətlərinə nail oldular. Onlar nəinki azərbaycanlısız Ermənistan, eləcə də azərbaycanlısız Dağlıq Qarabağ arzusuna da nail oldular. 124 2. DAĞLIQ QARABAĞ MÜNAQİŞƏSİ ERMƏNİSTANIN AZƏRBAYCANA QARŞI ƏRAZİ İDDİASIDIR. “10 ildən artıq davam edən Qarabağ münaqişəsi”, “qondarma Dağlıq Qarabağ problemi” kimi ifadələri tez-tez işlədilir. Əslində isə Qarabağ münaqişəsinin 170 ildən artıq bir tarixi vardır. Daha doğrusu, bu münaqişənin çıxış nöqtəsi ermənilərin Qafqaza köçürülməsi anlarından başlayır. Zaman-zaman bu münaqişə erməni din xadimləri, erməni generalları və zadəganları, ermənipərəst xarici havadarlar, xüsusən, Rusiyanın imperiyapərəst siyasi xadimləri, ən nəhayət, erməni lobbisi tərəfdən himayə və müdafiə edilmiş, nəticədə bugünkü zirvəsinə gəlib çatmışdır. Əslində bu iddianın heç bir obyektiv əsas yoxdur. Çünki bu məsələdə hər şey qondarma, hər şey saxta, hər şey subyektiv fakt və amillər üzərində qurulmuşdur. Ermənilərin Dağlıq Qarabağla bağlı ərazi iddiası ümumiyyətlə, onların tarixi Azərbaycan torpaqlarına əvvəlcə ovuc-ovuc, sonra qarış-qarış və nəhayət qucaq-qucaq artan ərazi iddialarının ən yüksək pilləsidir. Bəs əsl həqiqət necədir? Son dövr hadisələrinə keçməzdən əvvəl tarixin bəzi səhifələrinə nəzər salmaq məsələnin məğzinin daha aydın dərk edilməsi üçün faydalı olardı. Tarixi mənbələr sübut edir ki, ermənilər Qafqaza gəlmə xalqdırlar. Filoloji mənbələr təsdiq edir ki, erməni dilinin Qafqaz dilləri ailəsinə aidiyyatı yoxdur. Arxeoloji və maddi mədəniyyət abidələrinin dərindən öyrənilməsi təsdiq edir ki, indiki Ermənistan ərazisində XIX əsrdən əvvəlki dövrə aid bir dənə də olsa sırf ermənilərə məxsus tarixi abidə yoxdur. Erməni və ermənipərəst tədqiqatçılar Qafqaza, onun yerli xalqlarına dair tarixi fakt və hadisələri saxtalaşdırmağa çalışmışlar və adətən bu məqsədlərinə də nail ola bilmişlər. Bunlar ümumi faktlar. Bəs, onların konkret təzahürü? Bu haqda bir qədər sonra. Yalnız bircə tezisi – ermənilər Qafqazın aborigen xalqlarından deyil, – tezisini əsas götürsək və tarixi həqiqətin məhz bu cür olduğunu sübut edən mənbələrə, xüsusən, 1987-ci ildən üzü bəri Fransanın, ABŞ-ın, Rusiyanın ermənipərəst mətbuat orqanlarının və digər informasiya vasitələrinin, ilk növbədə Ermənistan Respublikasının mətbuatının, radio və televiziyasının 125 Dağlıq Qarabağın qədim Ermənistan ərazisi olması barədəki uydurmaların, cızmaqaraların büsbütün böhtan xarakteri daşıdığını, xülya olduğunu görmək, dərk etmək çətin deyildir. Bu haqda yüzlərcə qondarma faktı misal çəkmək olar. Hətta 1994-cü ilin aprelində Rusiyanın “Ostankino” televiziya kanalı ilə “N.S.Xruşşov” filmində məsələyə heç bir dəxli olmayan bir məqamda böyük vurğu ilə bildirilirdi ki, guya vaxtilə Dağlıq Qarabağı Azərbaycana İ.V.Stalin verib. Halbuki, bu məsələdə keçmiş “dahi rəhbərin” mövqeyi tamamilə əksinə olub. Bəzi erməni müəllifləri dəridən-qabıqdan çıxırlar ki, dünya ictimaiyyətinə belə bir təsəvvürü aşılasınlar ki, guya Dağlıq Qarabağ 1923-cü ildə Ermənistanın tərkibindən çıxarılıb Azərbaycana “verilmişdir”. Bu ideyanı əlində bayraq kimi tutub gəzən akademik A.Saxarov (arvadı Yelena Bonner-Əlixanyanın təhriki ilə) hələ 1975-ci ildə Nyu-Yorkda nəşr etdirdyi “Ölkə və sülh haqqında” kitabında bildirirdi ki, “ermənilər Azərbaycanda və Gürcüstanda vəhşi irqi ayrıseçkilik obyektidirlər”. 1988-ci ilin martın 23-də A.D.Saxarov M.S.Qorbaçova yazdığı məktubunda qeyd edirdi ki, “Исторически вся область Нагорного Карабаха (Арцах) являлась частью Восточной Армении. Автономная национальная область Нагорный Карабах была присоединена к Азербайджанской ССР в 1923 году”. Əlbəttə ki, bu faktlar ağ yalan idi və ermənilərin uydurma faktlarına əsaslanırdı. O ki, qaldı bir qrup erməni jurnalist və alimlərinin Dağlıq Qarabağın Ermənistan torpağı kimi qələmə vermələrinə, çox təəssüflər olsun ki, vaxtında və dərin elmi əsaslarla, hətta direktiv və ali orqanlar səviyyəsində cavabsız qaldığından bu toxumlar maneəsiz, surətdə çox qısa bir müddətdə cücərdi, böyüdü, qol-budaq atdı və dünyaya yayıldı. Hətta 1988-ci ildə Ermənistan EA-nın 19 akademiki və elmlər doktorunun hazırladığı və həmin akademiyanın da nəşr etdirdiyi “Dağlıq Qarabağ”: tarixi arayış “ kitabına o vaxt bizim mütəxəssis alimlərimiz tərəfindən tutarlı və elmi cavab verilmədi. Kitabın rus dilində 20 min tirajla nəşr olunub lazımi ünvanlara göndərilməsi ermənipərəst xadimlərin əlində ideoloji silahla çevrildi. Çox təəssüf ki, Dağlıq Qarabağın tarixinə dair elmi əsaslarla, erməni tarixçilərinin iç üzünü açan, tarixi təhriflərə müəyyən qədər cavab kimi akademik Tofiq Köçərlinin hazırladığı “Qarabağ məsələsinin tarixinə dair” (uydurmalar və həqiqət) araşdırması yalnız 1994-cü ilin ortalarında respublika mətbuatında işıq üzü gördü. 1989-cu ildə Azərbaycan EA-nın müxbir üzvü İqrar Əliyevin “Dağlıq Qarabağ: tarix, faktlar, hadisələr” kitabçası çap olundu. Lakin bu 126 kitab erməni müəlliflərinə tutarlı cavab kimi lazımi effekt vermədi, azlıq etdi. Böyük zəhmətin nəticəsi olan bu kitabçada göstərilən mənbələr əsasında geniş və fundamental əsərlər yazılmadı. Əgər 1988-ci ildə Qarabağ münaqişəsinin yeni mərhələsinin başladığı günlərdən ölkəmizin daxilində sabitliyi qoruyub saxlaya bilməməyimizi və əsl həqiqəti dünya ictimaiyyətinə doğru və lazımınca çatdırmamağımızı, yaymamağımızı nəzərə alsaq görərik ki, indi ermənilərlə müqayisədə xeyli uduzmuşuq. 1918-ci ilə mayın 28-dən 1919-cu ilin mart ayına qədər neçə dəfə hökumət tərkibi dəyişib: düz dörd dəfə! Və yaxud, Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyətinin ədliyyə naziri X.Y.Xasməmmədov 1918-ci ildə yazmışdı: “Мы, азербайджанцы в политике еще не искушены и не умеем пользоваться теми приемами к которым прибегают другие в особенности наши недоброжелатели. Мы не сумели создать шум на всю Европу, обивать пороги великих мира сего, не сумели даже, как это принято сделать себе «хорошую прессу» в Европе». Bəs, görəsən 70 il sonra yenə də Qarabağ münaqişəsinin yeni mərhələsi başlarkən X.Y.Xasməmmədovun dediklərindən nə qədər irəliyə doğru addım atmışıq?! Çox az... “Ermənilər isə hələ 1918-ci ildə ABŞ-da Ermənistanın Müstəqilliyi Uğrunda Mübarizə Komitəsi” yaratmışdılar. 1918-1920-ci illərdə ermənilərin Qarabağı zorla Ermənistana birləşdirmək təşəbbüsləri ilə 1988-ci ildən bəri ermənilərin Dağlıq Qarabağı Ermənistana birləşdirmək cəhdləri arasında çox böyük oxşarlıq vardır. Tarixi hadisələrdən, başımıza gələn düşmən hiylə və fəsadlarından vaxtında və lazımi nəticə çıxarmadığımız üçündür ki, bu gün erməni təcavüzü qarşısında aciz qalmışıq, dünya ictimaiyyəti hələ də Ermənistanı təcavüzkar kimi tanımır. Dağlıq Qarabağdan azərbaycanlı əhalinin çıxarılmasında ermənilərin siyasətinə şərait yaradan amillərdən biri də 1988-1990-cı illərdə Azərbaycan KP MK-nın 1-ci katibi işləmiş Ə.X.Vəzirovun bu işə himayədarlığı idi. Pakistandan səfir vəzifəsindən Azərbaycana yüksək vəzifəyə gətirilməsinin əvəzində Dağlıq Qarabağın Ermənistanla birləşməsinə imkan və şərait yaradacağına söz verən Ə.Vəzirov yeni vəzifə kreslosunda əyləşdiyi ilk gündən bu istiqamətdə əlindən gələn imkanlardan istifadə etməyə başladı. Moskvaya verdiyi vədə xilaf çıxmayan Ə.Vəzirov Ermənistandan qovulan didərginlərin çox böyük əzab-əziyyətlə özlərini Şuşaya yetirmələrinə baxmayaraq, xüsusi göstərişlə, bir gün ərzində 10 minə yaxın qaçqını Qarabağdan çıxarıb Bakıya, Sumqayıta, Xızıya, Xaçmaza və başqa ərazilərə səpələdi. Onların zorla milis və DTK nümayəndələrinin köməkliyi ilə 127 Qarabağ torpaqlarında cəmləşməsinin qarşısını aldı. Belə olmasaydı, ermənipərəst Vəzirovun ağaları qarşısında verdiyi söz qüvvədən düşərdi. Qaçqınlar Qarabağ torpağına yaxın buraxılmır, Azərbaycan xalqının əlində olan ən adi silahlar, kəsici alətlər belə, zorla əllərindən alınırdı. Azərbaycanda ən yuxarı eşelonda özlərinə arxa və müdafiəçi tapan ermənilər Ermənistandan azərbaycanlıları ildırım sürəti ilə təmizlədikdən və buna qarşı İttifaq rəhbərliyindən heç bir reaksiya görmədikdən sonra Dağlıq Qarabağdakı azərbaycanlıları da öz ev-eşiklərindən “təmizləməyə” və faktiki olaraq Dağlıq Qarabağı azərbaycanlısız «erməni torpağına» çevirməyə başladılar. Bu, onlara dünya ictimaiyyətinə Dağlıq Qarabağın erməni torpağı olduğunu “daha inamla” demək, beləliklə də, Azərbaycanın ən qədim və gözəl guşəsini anneksiya etmək, sonradan isə Azərbaycan torpağının öz içərisindən Azərbaycana müharibə “elan etmək” imkanı yaratdı. Ermənilərin Qarabağa sonradan gəlmə xalq olduğlarını təsdiqləyən erməni alimləri də olmuşdur. Məsələn, indiki Dağlıq Qarabağın ermənilər tərəfindən zəbt olunduğunu İ.A.Orbeli, burada yaşayan yerlə əhalinin müəyyən qisminin “erməniləşdirildiyi”ni S.T.Yeremyan qeyd etmişlər. 1916-cı ildə Petroqradda “Narodnosti Kavkaza” kitabını nəşr etdirən B.İşxanyan yazmışdır: Армяне, проживающие в Нагорном Карабахе, частью являются аборигенами, потомками древних албанцев... А частью беженцами из Турйии и Ирана, для которых Азербайджанская земля стало убежищем от преследований и гонений”. Bu da bir həqiqətdir ki, ermənilər 1978-ci ildə Mardaketdə (indiki Ağdərədə) özlərinin İranın Marağa əyalətindən Qarabağa köçüb gəlmələrinin 150 illiyi şərəfinə böyük abidə kompleksi ucaltmışdılar. 1988-ci ildə ermənilər həmin abidəni özləri dağıdaraq yox etmişlər. Azərbaycan tarixşünaslığının qənaəti də məlumdur: “Итак совершенно бесспорно, что армяноязычное население нынешней НКАО (кроме тех, которые была переселены сюда в XIX веке) - это потомки арменизированного местного населения - различных албанских племен утиев, цодов (ни кто иной, армянский автор Моисей Хоренский, называет их потомками Арама - прородителя и правителя албан) и др." (И.Г.Алиев). Dağlıq Qarabağın – keçmiş Albaniyanın qədim Azərbaycan torpaqları olması barədə akademik Ziya Bünyadovun, müxbir üzvü İqrar Əliyevin, tanınmış tədqiqatçılarımız Fəridə Məmmədovanın, Qiyasəddin Qeybullayevin, Mirəli Seyidovun və başqalarının qiymətli tədqiqatları vardır. Ermənilər tarixi Azərbaycan torpaqlarında istədikləri kimi məskunlaşdıqca bu torpaqlar üzərində nəinki öz milli dövlətlərini yaratdılar, 128 həm də zaman-zaman digər Azərbaycan torpaqlarını qarış-qarış zəbt etmək üçün hər cür hiyləyə, hər cür üsula əl atmağa başladılar. Bu mənada ermənilərin Dağlıq Qarabağı Azərbaycandan qoparıb sözün bugünkü mənasında Ermənistan deyilən əraziyə birləşdirmək üçün dəridən-boğazdan çıxırlar. Ümumiyyətlə, ermənilərin Azərbaycan torpaqlarına qarşı ərazi iddiaları bütün dövrlərdə olmasına baxmayaraq, həmin prosesi əsasən beş mərhələyə bölmək olar. 1. 1918-1920-ci illər 2. 1921-1929-cu illər 3. 1945-1969-cu illər 4 1983-1987-ci illər 5. 1988-ci ildən bu günə qədər ADC-nin ərazisi 114 min kv.km. olmuşdur. 1920-ci ildə Zəngəzur qəzası, Göyçə və Dilican nahiyələri bütünlükdə Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyətinin ərazisi idi. Həmin ilin dekabrında Zəngəzur Ermənistan SSR-ə verildi. Həmin dövrdə hər tərəfdən güclü sıxıntılara məruz qalmış və çox vədlərlə aldadılmış görkəmli ictimai xadim Nəriman Nərimanov çox inandığı V.İ.Leninə (təəssüf ki, ermənilərin. onların ən tanınmış liderlərinin eləcə də ermənipərəst mərkəzçilərin V.İ.Lenin tərəfindən hərtərəfli şəkildə himayə edildiyindən N.Nərimanov xəbərsiz idi) ürək ağrısı ilə yazırdı: “Центр признал самостоятельность Грузии и Армении, признал независимость Азербайджана, но в то же время он, центр отдает совершенно бесспорные территории Азербайджана Армении... Азербайджан... теряет и территорию и самостоятельность... Владимир Ильич! Нельзя так шутить с правом и чувством многонационального населения. ...Ежедневно из Центра являются представители с мандатами, предписывающими нам в том или другом отношении подчиняться известному наркому. Дорогой Владимир Ильич, неужели слова “Независимый Азербайджан” не из ваших уст?...” N.Nərimanov sonradan RK(b) MK-ya ünvanladığı məktubunda bildirirdi: “В Азербайджане дашнакская политика идет вовсю. Для меня нет ни малейшего сомнения, что ЦК АКП(б) в лице Серго и Сталина не доверяет нам – тюркам, и судьбу Азербайджана поручает армянам – 129 дашнакам.” N.Nərimanov bu sahədə tamamilə gücsüz idi və təklənmişdi. 1922-ci ildə SSRİ yaradılarkən Göyçə və Dilican ərazisi də Ermənistana bağışlandı. İki il ərzində Azərbaycan 17 min kv.km. ərazisini itirdi. Azərbaycan SSRİ-nin tərkibinə daxil olarkən onun ərazisi 97 min kv.km. göstərildi. 1923-cü ildə Zaqafqaziya MİK-in 18 fevral tarixli 3 saylı protokolu əsasında Naxçıvanın doqquz kəndinin Ermənistana verilməsi qərara alındı. 1929-cu ildə yenə də ZSFSR-in qərarı ilə Qazax ərazisinin 5 min hektara yaxın torpağı və Zəngilan rayonunun Nüvədi, Tuğud, Ernəzir kəndləri, 1946-cı ildə isə 4 min hektar meşə sahəsi Azərbaycan Respublikasından alınıb Ermənistan Respublikasına bağışlandı. 1969-cu ilin əvvəllərində Tovuz rayonundan 760 hektar Ermənistana verildi. 1969-cu ildə SSRİ Nazirlər Sovetinin 7 may tarixli qərarı ilə Qazax rayonunun ərazisindən müəyyən torpaqları Ermənistana verilməsi nəzərdə tutuldu. Lakin ermənilərin bu niyyəti yalnız 1984-cü ildə baş tutdu. Ermənistan tərəfi 1988-ci ildən bəri öz təcavüzkar və qəsbkar hərəkətlərinə başladıqları vaxta qədər Azərbaycan Respublikasının ərazisi 86,6 min kv.km. idi. Əgər 1918-ci ildə Ermənistan Respublikasının ərazisi təqribən 9 min kv.km. idisə, hazırda onun ərazisi 30 min kv.km.-ə yaxındır. 20 min kv.km. ərazini ermənilər Azərbaycan Respublikasından qamarlayıb qoparıblar. Hazırkı dövrdə isə ermənilər qondarma Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ətrafında baş verən hadisələrdən çox məharətlə istifadə edib, həm keçmiş DQMV-ni həm də Azərbaycanın 7 rayonunun torpaqlarını işğal edərək, həyasızcasına, vəhşicəsinə Azərbaycan Respublikasının 20 faizə yaxın ərazisini talan edir, şəhər, rayon və kəndləri dağıdırlar. “Böyük Ermənistan” yaratmaq xülyasında olan erməni millətçiləri əsrimizin iyirminci illərindən başlayaraq öz fəaliyyətlərini əsasən Azərbaycanın Dağlıq və Aran Qarabağ ərazilərinin Ermənistan deyilən qondarma dövlətə birləşdirilməsi işinə həsr etmişlər. Bir növ Qarabağla bağlı bütün hadisələr ermənilərin Azərbaycana qarşı ərazi iddialarının əsasını, bünövrəsini təşkil edir. 1923-cü ildə başda V.İ.Lenin və İ.Stalin olmaqla erməni kommunistləri və SSRİ-nin ermənipərəst dövlət xadimləri Qarabağ torpağının dağlıq hissəsindən 4.400 kv.km. ərazidə DQMV yaratdılar. Əslində son illərdə baş verən Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi Azərbaycan ərazisinin beşdə birinin işğalı, ermənilərin Qarabağa ərazi iddiaları, Ermənistan hökumətinin Dağlıq Qarabağı öz ərazisi elan etməsi (1 dekabr 1989-cu il) və nəhayət qanuni əsası olmayan, qondarma DQ 130 Respublikası elan edilib, orada prezident seçkisinin keçirilməsi (1994,1997) tarixi kökləri qondarmalar və uydurmalar üzərində qurulsa da, bu günə qədər baş verən hadisələr keçmiş SSRİ və Sov.İKP rəhbərliyinin müdafiə etdiyi geosiyasi məqsədlərinin acı nəticələri, Rusiya Federasiyasının ikili siyasəti, xarici ölkələrdə çox geniş təşəkkül tapmış, formalaşmış nüfuzlu və varlı erməni lobbisinin, diasporunun fəaliyyətləri ilə bağlıdır. Ermənilərin Qarabağa ərazi iddiaları isə 1918-ci ildə Ermənistan daşnak respublikası yarandığı ilk gündən başlamışdır. 1920-ci ildə Tiflisdə çapdan çıxan “Krasnaya kniqa” toplusunda oxuyuruq:” До появления армянских революционнных деятелей, главным образом, партии “Дашнакцутюн”, Закавказье жило в мире и спокойствии... Армяне, татары, грузины жили вместе веками. Мирное население никогда не знала здесь ни какого кровопролитного столкновения на национальной почве... Пришли дашнаки со своей проповедью о создании сплошной армянской территории для будущей автономной Армении и в дотоль патриархальную жизнь Закавказской деревни ворвались чувства национальной вражды и ненависти”. Bu sitatı araşdırmasından misal çəkdiyimiz akademik T.Köçərli çox doğru olaraq yazır ki, “До образования Азербайджанской и Армянской республик армяне в Нагорном Карабахе не ставили вопрос о выходе из состава Елизаветпольской губернии, о передаче нагорного Карабаха, скажем, в состав Эриванской губернии или же о своей самостоятельности. Насколько мне известно, об этом открыто не говорили и армянские партии, и политические деятели в Баку, Тифлисе и Эриване”. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, istər Dağlıq Qarabağ, istərsə də Azərbaycanın digər torpaqlarına ermənilərin ərazi iddialarının baş tutması bir tərəfdən Mərkəzin (yəni Moskvanın) ermənipərəst mövqeyi ilə bağlı idisə, digər tərəfdən, həmin ərazi iddiaları irəli sürülərkən Azərbaycan Respublikasının partiya və dövlət orqanlarına rəhbərlik edən birinci şəxslərin acizliyi, zəifliyi və qətiyyətsizliyi, milli təəssübkeşlik hisslərindən məhrum olmaları ilə bağlı olub. Bu iyirminci-otuzuncu illərdə Azərbaycana rəhbərlik edən ermənipərəst dövlət və hökumət başçıları zamanı da belə idi, Kamran Bağırovun və Əbdürrəhman Vəzirovun Azərbaycan KP MK-nın 1-ci katibi olduqları vaxtlarda da. Lakin 1945-1949-cu illərdə, 1969-cu ildən 1982-ci ilədək olan dövrdə ermənilərin Azərbaycan torpaqlarına qarşı ərazi iddiaları məhz o vaxtı Azərbaycan rəhbərliyinin - ilk növbədə respublikanın birinci şəxslərinin qətiyyəti, tutarlı əməlləri, cəsarətli addımları nəticəsində dəf olunmuşdur. 131 Məsələn, 1945-ci ilin payızında Ermənistan KP MK-nın katibi A.Harutyunov ÜİK(b)P MK-nın müzakirəsinə Dağlıq Qarabağ Vilayətinin Ermənistana verilməsi barədə təklif – layihə təqdim edir. Təklifdə xüsusi vurğu ilə bildirir ki, Dağlıq Qarabağın əhalisinin əksəriyyəti ermənilərdən ibarət olduğu üçün həmin ərazi Ermənistana verilməlidir. Bu zaman ÜİK(b)P katibliyi Azərbaycan KP MK katibi M.C.Bağırovun rəyini öyrənmək üçün ona müraciət edir. A.Harutyunovun məktub-layihəsindəki dəlilləri alt-üst edən M.C.Bağırov bildirir ki, əgər ermənilərin əsas götürdükləri səbəbə görə Yuxarı Qarabağın Ermənistana verilməsi məqbul sayılırsa, nə olar, qoy DQMV-nin Şuşa rayonu istisna olunmaqla ərazisi Ermənistana verilsin. Ancaq bir şərtlə. Elə bu arqumentə-amilə əsaslanaraq azərbaycanlıların yaşadığı Vedi, Qarabağlar və Yeğeqnadzor rayonları Naxçıvana birləşdirilsin, habelə, vaxtilə Gürcüstana və Dağıstana verilən Azərbaycan torpaqları geri qaytarılsın. Bu əks təklifdən sonra həmin məsələ qapanır. Təəssüf ki, 1988-1990-cı illərdə Azərbaycan rəhbərliyi tarixdən dərs götürmək əvəzinə, əks tədbirlər görmək əvəzinə erməni separatçıları və ermənipərəst “Mərkəz”lə “dostluq”, “qardaşlıq” siyasəti aparmağı daha üstün tuturdular. Bəzən bir sıra Qərb dövlətlərinin ikibaşlı siyasət yeritməsi, ayrı-ayrı dövlət başçılarının ermənilərini özgə torpaqları hesabına öz ərazilərini genişləndirmək iddialarına birmənalı şəkildə münasibət bildirməmələri də ermənilərin bu sahədəki fəaliyyətlərinə qol-qanad verib. Bu məsələdə istər 20-50-ci, istərsə də 1988-1992-ci illərdə Türkiyənin, Almaniyanın, Böyük Britaniyanın mövqelərindəki qətilik ermənilərin bir çox çirkin əməllərinin qarşısını alıb. 1947-ci ildə Türkiyə ilə SSRİ arasında gedən danışıqlarda ərazi məsələsi də ortaya atılmışdı. Bu zaman Türkiyənin xarici işlər naziri Nurullah Sümer Sovet nümayəndəsi Aleksandr Vinoqradovun həmin təklifini “dünya ərazisinin böyük bir hissəsi olan Sovet Rusiyasının doğrudanmı yenə də torpağa ehtiyacı var?” sualı ilə qarşılamışdı. A.Vinoqradov isə o zaman öz cavabında demişdi: “Torpağa ehtiyacı olan Rusiya deyil, Ermənistan Sosialist Respublikasıdır”. Beləliklə Sovet tərəfinin xahişini N.Sümer ustalıqda və kəskin şəkildə rədd etmişdi. 1987-ci ilin aprelində ABŞ-dakı erməni diasporu Amerika ictimaiyyətinə və dövlətinə müraciət edərək, “1915-1923-cü illər erməni genosidinin milli xatirə günü” layihəsinin ABŞ konqresində müzakirə edilib müvafiq qərar çıxarmasına tələb etdilər. Bu sahədə kütləvi tədbirlərə əl atıldı. 132 Türkiyənin qəti etirazından və ABŞ-ın o vaxtı dövlət katibi C.Şultsun bu məsələyə qarşı qəti mövqeyi nəticəsində ABŞ Dövlət Departamenti konqresmenlərə məsləhət gördü ki, ermənilərin hazırladığı qondarma 132 saylı qətnamə layihəsi qəbul edilməsin. Belə olduğu halda, dünya erməni lobbisi, erməni milli-siyasi partiyaları qərara gəldilər ki, Ermənistan Sovet Respublikası Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ və Naxçıvan torpaqlarına ərazi iddialarını yenidən gücləndirsin və bunun üçün bir sıra konkret tədbirlər planı hazırladı. Həmin tədbirlərdən bir neçəsi bunlardır: tarixi təhrif etmək, Azərbaycanı iqtisadi və informasiya blokadasına salmaq, azərbaycanlıları kütləvi şəkildə Ermənistandan, Dağlıq Qarabağdan qovub çıxarmaq, dünya ictimaiyyətinin gözündə vəhşi azərbaycanlı, ”əzabkeş” erməni xalqı obrazını yaratmaq, Azərbaycan Respublikası ilə ABŞ arasındakı münasibətlərin pisləşməsi üçün hər cür yoldan və üsuldan istifadə etmək. Bütün bunların nəticələri isə göz qabağındadır. Ermənilər bütün dövrlərdə Dağlıq Qarabağ amilindən sui-istifadə etməyə cəhd göstəriblər. Həmişə də bir qayda olaraq bu niyyətlərində uduzublar. Söz yox ki, erməni millətçiləri nə qədər cəhd göstərirlərsə göstərsinlər, hansı üsullardan istifadə edirlərsə etsinlər, kimlərin himayəsinə sığınırlarsa sığınsınlar, fərqi yoxdur, bu dəfə də onların niyyətləri baş tutmayacaq. Azərbaycan xalqı istər siyasi yolla olsun, istərsə də öz qanı bahasına, ya beynəlxalq ictimaiyyətin obyektiv mövqeyi hesabına, ya da milli birliyə arxalanaraq özü öz doğma torpaqlarını düşmən təcavüzündən, tapdağından azad edəcəkdir. |