AZƏrbaycan miLLİ elmlər akademiyasi aa. Bakixanov adina tariX İnstitutu
Yüklə 48 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
333 Bəhs etdiyimiz illərdə, Azərbaycan hökümətinin DQMV-də həyata keçirdiyi tədbirlərdən biri də m al-qaranın cins tədbirlərinin yaxşılaşdırıl- masmdan ibarət olmuşdur. Xankəndindəki Qarabağ zona təcrübə stansiyası, Leninavandakı Qarabağ eksperemental bazası, Daşbulaq və Q aro sortluq məntəqələri, «Turşsu» damazhq diaqnoz kabinəsi bölgədə xəstəliklərə qarşı mübarizə və yeni növlərin, süni mayalanmanm əldə edilməsində böyük işlər görmüşlər. Ictimai mal-qara, əsas etiban ilə yaxşı avadanlıqlarla təchiz edilmiş binalarda saxlamlırdı. Fermalarm əksəriyyətində çox zəhmət tələb edən proseslər — qoyunlann qırxılması, heyvanlann suvarılması onlara yem verilməsi, binalann təmizlənməsi və başqa işlər mexanikləşdirilmişdi. Ferm alar öz işini yaxşı bilən mütəxəssislərlə tam təmin edilmiş, heyvanlann xəstəliklərinə qarşı mübarizə gücləndirilmişdi. Heyvandarlıq ferm alanndakı maşmlara və aqreqatlara, elektirik avadanlıqlarma texniki xidmət göstərilməsi işi bacarıqlı mütəxissislərə tapşırılmışdı. M al-qara mütəxxislərin tərtib etdikləri qayda əsasındı yemlənirdi. 1978-ci ildə DQMV-də daha bir heyvandanlıq təsərrüfatı — «təsərrüfatlararası heyvandarlıq kompleksi» istifadəyə verilmişdi123. Heyvandanlıqda məhsuldarlığın artırm asında bu təsərrüfatların çox böyük xidmətləri olmuşdur. Heyvandarlıq Kompleksi DQMV-nin 15 heyvandarlıq təsərrüfatı ilə sıx əlaqə əsasında inkişaf edirdi, Azərbaycan hökümətinin 1970- 1985-ci illərdə DQM V heyvandanhq təsərrüfatlarmda həyata keçirdiyi tədbirlər nəticəsində bütün kateqoriyalardan olan təsərrüfatlarda mal-qaranm sayı artdı. ı Belə ki, 1971-ci illə müqayisədə 1985-ci ildə iri buynuzlu mal-qaranm sayı 86,4 min başdan 88,4 min başa, qoyun və keçilərin sayı 266,2 min başdan 288 min başa, quşlann sayı 162,2 min başdan 286,5 min başa çatdı (şəxsi təsərrüfatlarda olan quşlar daxil deyil). İri buynuzlu m al-qaranm , qoyun və keçilərin təqribən 30 faizindən çoxu, donuzun isə 15 faizi şəxsi təsərrüfatlarda saxlanılırdı. XX yüzilliyin 70-80-ci illərində kənd təsərrüfatı heyvanlan arasında yalmz arı ailələrinin sayında azalma müşahidə edilmişdi. Vilayətin kolxoz və sovxozlarmda 1970-ci ildə 9739 a n ailəsi var idisə, 1981-ci ildə bu göstərici 6188 334 enm işdir124. Bəhs etdiyimiz illərdə, mal-qaranm saymın artm ası ilə yanaşı, heyvandarlıq məhsullannm istehsah və tədarükünün müntəzəm sürətdə dinamik inkişafı da müşahidə edilmişdir. Məsələn, 1970-ci ildə hər inəkdən il ərzində orta hesabla 1497 kloqram süd sağılmışdırsa, 1985-ci ildə bu göstərici 2427 kloqram a çatmışdır. Hər qoyundan qırxılan illik yunun həcmi isə 1970-ci ildəki 2,8 kloqram dan 1985-ci ildə 2,9 kloqram a qalxmışdır. Hətta, Xocavənd rayon südçülük ferm alannda hər inəkdən 4300-5200 kloqram süd sağımı hallın da müşahidə edilmişdir125. 1970-1985-ci illərdə dövlətə heyvandarlıq məhsullanmn satışm da böyük artım müşahidə edilmışdir ki, bu artımı aşağıdakı cədvəldən də aydın görmək olar (bütün kateqoriyadan olan təsərrüfatlardan)126. M əhsulun növü Ölçü vahidi 1970 1975 1980 1985 M al-qara və q u şə ti Min ton 7,2 10,1 10,4 11,5 Süd və süd məh- sulları M in to n 17,2 22,0 28,1 31,1 Y um urta M ilyon ədəd 7,8 10,1 10,7 11,2 Y un Ton 494 579 592 605 Barama Ton 83 133 139 146 1980-ci illərdə DQM V-də adambaşına il ərzində 320 kq süd, 68 kq ət düşürdü ki, bu da ümumrespublika göstəricilərində xeyli yüksək idi127. Ümumrespublika üzrə istehsal olunan südün 10,5 faizi, ətin 10 faizi DQM V-nin üzərinə düşürdü. A parılan tədqiqatlar nəticəsində məlum olur ki, 1980-ci illərin ortalarında adam başm a düşən ümumi kənd təsərrüfatı m əhsullannm həcminə görə DQM V üm umrespublika üzrə olan göstəricilərdə öndə dayanmışdır. A dam başına düşən kənd təsərrüfatı məhsullarımn həcmi 1986-cı ildə ümumrespublika üzrə 588 m anat, Naxçıvan M uxtar Respublikasmda 500 m anat idisə, Azərbaycanm Dağhq Q arabağ bölgəsində isə 692 m anata çatm ışdır‘28. Beləliklə, 1970-1985-ci illər Azərbaycamn quruculuq salnaməsinə ən parlaq səhifələr kimi daxil olmuşdur. Çünki, bu dövrdə xalq təsərrüfatmm quruculuq sahələri dinamik inkişaf etmiş Azərbaycan ittifaq miqyasında üzüm istehsahna görə 1-ci yeri, baram a istehsalmda ikinci yeri, pam bıq istehsalmda 4-cü yeri tutmuş, xalqın maddi rifah halı yaxşılaşmış, orta aylıq əmək haqqı 1,5 dəfə artroış, milli iqtisadiyyatımız miqyaslı və ardıcıl inkişaf etmiş, Azərbaycanm sosial-iqtisadi həyatında çox böyük yüksəliş baş vermişdir. Ümummilli liderimiz H.Ə.Əliyev çıxışlannm birində demişdir ki, «bu gün tam əminliklə söyləmək olar ki, Azərbaycanm Dövlət Suverenliyi və iqtisadi müstəqilliyi sistemli şəkildə artan xarici-iqtisadi əlaqələri dünya iqtisadiyyatma get-gedə daha dərindən inteqrasiya olunması hələ 1970-1985-ci illərdə təməli qoyulmuş xalq təsərrüfatı potensiyahna əsaslanır»129. Sosial yüksəliş 1970-1985-ci illərdə Azərbaycanm DQMV-nin iqtisadi yüksəlişi, əhalinin rifahmın və məişətinin daha da yaxşılaşdınlmasma şərait yaratmışdır. 1965-1985-ci illərdə DQMV-nin kolxoz sovxoz və şəxsi təsərrüfatlarmda ümumi istehsal təqribən iki dəfədən çox, əhalisinin hər nəfərinə düşən real gəlir 81 faizdən çox artmışdır130. Fəhlə və qulluqçuların orta aylıq əmək haqqı 1970-ci illərdə 1,4, 1980-ci illərdə isə 1,3 dəfə çoxalmışdır. Dağlıq Q arabağda əhalinin real gəlirinin yüksəldilməsində əsas mənbələrdən biri əmək haqqınm ardıcıl olaraq artınlmaıdır. Azərbaycan dövlətinin başçısı H.Ə.Əliyevin rəhbərliyi altm da Azərbaycan K P qurultaylannda, M K plenum lannda vaxtaşırı çağnlan müşavirələrdə respublikamızın, o cümlədən, onun ayrılmaz hissəsi olan t DQM V-nin iqtisadi, sosial və mədəni inkişafı üçün konkret vəzifələr irəli sürülmüş və əhalinin rifah və məişətinin daha da yaxşılaşdırılması üçün təşkilati tədbirlər müəyyən edilmişdir. 1970-ci illərdə xalq təsərrüfatmm müxtəlif sahələrində fəhlə və qulluqçulannın əmək haqqınm nizama salınması və yüksəldilməsi sahəsində göriilən tədbirlər nəticəsində DQMV-də fəhlə və qulluqçularm o rta aylıq əmək haqqı 1965-ci illə müqayisədə 1985-ci ildə 60 faizdən çox artmışdı. Əgər 1965-ci ildə DQMV-də fəhlə və qulluqçularm. pul ilə ödənilən o rta aylıq əmək haqqı 60 m anat idisə, 1965-ci ildə bu rəqəm 90,3 m anata, 1975-ci ildə 125,1 m anata, 1980-d ildə 148,4 m anata, 1985-ci ildə 153,5 m anata çatm ışdır131. Gəlirləri daha çox olan Dağhq Q arabağ kolxoz və sovxozlarında, sənaye müəssislərində aylıq əmək haqqı d ah a yüksək olmuşdur. Məsələn, Ağdərə rayonunun partiyanm X X II qurultayı adm a sovxozun fəhlə və qulluqçularm o rta ayhq əmək haqqı 1975-ci ildə 144 m anat, 1980-ci ildə 270 m anat, 1985-ci ildə isə təxminən iki dəfə artaraq 295 m anata çatm ışdır132. 1970-1985-d illərdə DQM V kolxozçulannm da o rta aylıq əmək haqqm da artım müşahidə edilmişdir. Bəhs etdiyimiz dövrdə, bu artım 1,5-2 dəfəyə çatmışdır. D QM V -də kolxoz və sovxozlann illik gəlirlərinin yüksək dərəcədə artm ası burada işləyən kolxozçuların d a əmək haqqına güclü təsir etmişdir. 1965- ci ildə kolxoz və sovxoz təsərrüfatlannda işləyən hər bir fəhləyə gündə 2 m anat 65 qəpik keçirilirdisə, 1970-ci ildə bu rəqəm 3 m anat 87 qəpiyə, 1975-ci ildə 4 m anat 42 qəpiyə, 1980-ci ildə 5 m anat 17 qəpiyə, 1985-ci ildə 6 m anat 12 qəpiyə qalxmışdır133. K ənd təsərrüfatında çalışan işçilərin orta aylıq gəliri 1960-cı ildə təxminən 50 m anat olm uşdursa, 1970-ci ildə 441 m anat, 1975-ci ildə 565 manat, 1980-d ildə 892 m anat, I985-d ildə isə 976 m anat oJmuşdur134. Bu baxımdan, Dağlıq Q arabağ kənd əməkçilərinin orta illik gəliri 1960-cı ilə nisbətən, 1965-d ildə iki dəfə, 1970-ci ildə 2,7 dəfə, 1976-ci ildə 3,5 dəfə, 1980-d ildə 5,5 dəfə artmışdır. Tədqiq edilən illərdə, vilayətin kolxozçu kəndlilərinin təkcə, orta illik əmək haqqı deyil, eyni zamanda, onlarm gəlirləri, təqaüdləri, güzəştli və maddi kömək ictimai fondlann artması hesabma çoxalmışdır. A parılan tədqiqatlar nəticəsində məlum olur ki, DQMV-də kənd təsərrüfatı işçilərinin orta aylıq əmək haqqı respublika göstəricilərindən xeyli çox olmuşdur. Məsələn, ümum respublika üzrə kənd təsərrüfatında işləyənlər 1965-ci ildə 51,3 m anat, 1970-d ildə 76,7 m anat, 1975-ci ildə 98,4 m anat, 1985-d ildə 119 m an at aylıq əmək haqqı almışlarsa, DQ M V -də bu göstərid 1965-d ildə 78 m anat, 1970-ci ildə 90 m anat, 1975-ci ildə 115 m anat, 1985-ci ildə isə 280 m anata çatm ışdır135. 1970-1985-ci illərdə DQMV-də istər kolxozçulum, istərsə də fəhlə və qulluqçularm şəxsi təsərrüfatlarmdan gələn gəlirləri xeyli artm ışdır. M araqlı cəhət ondan ibarətdir ki, bəhs olunan illərdə, DQM V-də şəxsi həyətyani təsərrüfatlardan əldə edilən gəlir istər ümumittifaq səviyyəsində, istərsə də ümumrespublika səviyyəsində yüksəkdə dayanmışdır. A panlan araşdırm alar nəticəsində məlum olur ki, 1970-ci ildə keçmiş SSRİ m əkanmda kolxozçular ümumi gəlirlərinin 31,9 faizini şəxsi təsərrüfatlarından əldə etmişdilər. 1975-ci ildə bu göstərici 26,3 faiz, 1980-ci ildə 30 faiz təşkil etmişdir. Ümumrespublika üzrə bu göstərici 1970-ci ilə 32 faiz, 1975-ci ildə 43,9 faiz, 1980-ci ildə 45 faiz təşkil etmişdirsə Azərbaycanm DQMV-də bu göstərici 1970-ci ildə 34 faiz, 1975- ci ildə 44,7 faiz, 1980-ci ildə isə 46,4 faiz təşkil etmişdir136. Bu faktm özü Azərbaycan hökümətinin Dağhq Qarabağ əhalisinə göstərdiyi dərin qayğını bir daha subut edir. Bəhs etdiyimiz dövrdə, ümumrespublika səviyyədə DQMV-də başqa sahələrdə də yüksək göstəricilər əldə edilmişdir. Məsələn, 1960-cı illə müqayisədə 1975-ci ildə adambaşma düşən məhsul istehsalmm həcmi ümumrespublika üzrə 140,5 faiz, DQMV-də isə iki dəfə artıb 250 faizə çatmışdır. Həmin illərdə, sənaye məhsulları istehsalmm həcmi respublikamızda 229 faiz, Azərbaycanın DQMV-də 281 faiz, kapital qoyuluşunun həcmi, bütövlükdə, Azərbaycanda 219 faiz, DQMV-də 417 faiz mal dövriyyəsitıin həcmi respublikamızda 240 faiz, onun Dağlıq Q arabağ hissəsində 279 faiz, məişət xidmətinin həcmi ümumrespublika üzrə 540 faiz, Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsində 550 faiz artm ışdır137. 1970-1985-ci illərdə DQMV-də ictimai istehlak fondlannda əhaliyə verilən ödənc və güzəştlərin məbləği üç dəfə çoxalnuşdır138. Həmin illərdə, qocalara, əlillərə, əmək qabiliyyətini müvəqqəti itirənlərə, əmək və müharibə veteranlarma başçısmı itirmiş uşaqlı ailələrə, tək analara maddi yardım ilbəil artmışdır. DQM V-də qocalığa və əlilliyə görə dövlətdən təqaüd alanların sayı 1960-cı ildə 14,5 min, 1966-cı ildə 22 min 1970-d ildə 27,7 min, 1975-ci ildə 29,3 min, 1980-ci ildə 31,5 min, 1985-ci ildə 33,4 min nəfər olm uşdur139. 1985-ci ildə DQMV-də qocalığa görə təqaüd alanlarm sayı 20,4 min nəfərə çatmışdır. DQMV-də təqaüd alan kolxozçulann sayı 1970-d illə müqayisədə, 1980-ci ildə əlilliyə görə təqaüd alanlar 84 nəfərdən 92 nəfərə, qocahğa görə təqaüd alanlar 12,9 mindən, 10,7 minə xəstəliyə və şikəstliyə görə təqaüd alanlar 999-dan 815 nəfərə, iş 338 qabiliyyətini itirdiyinə görə 414-dən 315 nəfərə enm işdir140. 1970-1980-d illərdə respublikamızda təqaüd alanlann sayı 643 min nəfərdən, 987 min nəfərə çatm ışdır141. DQ M V -də çoxuşaqlı analarm sayı 1965-ci ildə 6342 nəfər, 1970-ci ildə 6189 nəfər, 1975-ci ildə 4753 nəfər, 1980-ci ildə 4012 nəfər idi142. Dörduşaqlı analarm sayı bütün çoxuşaqlı analarm sayını təxminən 50 faizini təşkil edirdi. Keçmiş SSRİ hökümətinin «hamiləlik, doğum və xəstə uşağa xidmət üçün müavinət təm inatm m yaxşılaşdınlması haqqm da» (1973-cü il 26 iyun) qərarma əsasən qadm lara hamiləliyə və doğuma görə iş stajından asılı olm ayaraq əmək haqqm ın 100 faiz ödənilməsinə, «aztəminatlı uşaqlı ailələrə m addi köməyin daha da yaxşılaşdırılması haqqında» 1974-cü il 12 sentyabr tarixlli qərarm a əsasən 1974-cü il noyabrm 1-dən ümumi gəliri ailənin hər üzvü hesabm dan ayda 50 m anatdan az olan 8 yaşa qədər uşaqlann hər birinə 12 m anat müavinat verilməsinə başlandı143. Bundan əlavə, ittifaq hökümətinin «uşaqlı ailələrə dövlət yardımım gücləndirmək haqqm da» 1981-ci il 31 m art tarixli qəran ilə ümumi iş staji bir ildən az olm adan, habelə təhsil alan qadm lara uşaq 1 yaşına çatanadək ona xidmət etmək üçün əmək haqqınm müəyyən hissəsi ödənilməklə bir il müddətində məzuniyyət verilməyə başlanmış, tək analara verilən dövlət mükəfatınm minimum səviyyəsi hər bir uşağa ayda 20 m anata qaldırılmış və xəstə uşağa qulluq edilməsinə görə haqqı ödənilən vaxtm müddəti 14 günədək uzadılmışdır. Beləliklə, 70-80-ci illərdə dövlətimizin həyata keçirdiyi mühüm tədbirlər nəticəsində əhaliyə verilən pensiyaların həcmi 4,4 dəfə, müavinətlərin həcmi isə 3,3 dəfə çoxaldı144. Bəhs etdiyimiz illərdə, DQM V-də kolxoz üzvlərinin pensiya məbləği m üxtəlif göstəricilər üzrə xeyli artmışdır. Məsələn, təkcə, DQMV-də qocahğa görə pensiya məbləği 1970-ci ildəki 2 milyon 706 min m anatdan 1980-ci ildə 53 milyon 840 minə qalxmışdır. DQM V kolxoz üzvlərinin əlilliyə görə pensiya məbləği 1970-d ildəki 29,5 mindən 1980-ci ildə 45,8 minə, xəstəlik və şikəstliyə görə pensiya məbləği 243,8 mindən 436,5 minə, iş qabiliyyətini itirdiyinə görə pensiya məbləği 95,2 mindən 153,6 minə qalxm ışdır145. 1970-d ^llə müqayisədə D ağlıq Q arabağ fəhblərinin aldıqlan pensiya və müavinatlann məbləği 420 min m anatdan 1 mılyon 656 min m anatadək artm ışdı146. A p anlan araşdınnalardan məlum olur ki, əhalinin hər 10 min nəfərinə düşən təqaüdçülərin sayı DQMV, istər ümumrespublika səviyyəsindən (14 faiz), istərsədə Naxçıvan M R ilə müqayisədə (12 faiz) üstün olmuşdur. Aynlan təqaüdlərin həcmində də bu fərqlər müşahidə edilmişdir. Lakin DQMV XDS «sosial təm inat sahəsində səlahiyyətləri»ndən çox məharətlə istifadə etmişdilər147. Yerli və ittifaq əhəmiyyətli pensiyalar təyin edilərkən Vilayət Sosial Təminat Şöbəsi ikili mövqe tutmuş, faktiki xəstə olan Azərbaycanhlar haqqmda tibbi Əmək ekspertizasınm rəyi həmişə mənfi olurdu. Pensiya dərəcəsinə gəldikdə isə ən ağır xəstə azərbaycanlı III dərəcəyə, milliyyətcə erməni olanlar isə yüngül xəstə olsa belə I dərəcəyə aid müəyyən edilirdi. Yaşa görə təminatlarda isə, eyni müəssisədə erməni ilə Azərbaycanlmm arasmda böyük fərqlər müşahidə edilmişdir. Ümumiyyətlə, DQMV-də milliyyətcə müsəlman olanlar sosial təminat sahəsində də erməni millətçiləri tərəfindən həmişə sıxışdırılmışlar. Bəhs etdiyimiz illərdə, DQM V-də əhalinin maddi rifah halmm yaxşılaşdırılmasım vilayət sakinlərinin əmanət kassalannda saxlanılan pul əmanətçilərinin məbləğindən, əmanətçilərin və əmanət kassalanm n saymın artm asm dan da görmək olar148. İşin məzmunu illər 1970 1975 1980 1985 DQMV-də əmanət kassalanmn sayı 88 100 105 111 Əmanətçilərin sayı (min) 4 8 ' 51 90 135 Kassalarda saxlanılan əmanətçilərin məb- ləği (min manatla) 31497 64751 125590 217620 O rta hesabla hər bir əmanətçiyə düşən məbləğ (manatla) 617 961 1251 1612 340 A panlan tədqiqatlar nəticəsində məlum olur ki, 1966-1980-ci illərdə DQMV-nin Xankəndi, Ağdərə, Xocavənd və H adrud rayonunda əmanət kassalarında saxlamlan əmanətin dəfələrlə artırılm asına baxmayaraq müsəlmanların daha çox cəmləşdiyi Şuşa rayonunda bu göstərici aşağı düşmüşdü. Məsələn, həmin illərdə Xankəndi rayonunda kənd əməkçilərinin saxladığı əmanətlər 9 milyondan 14 milyona, Ağdərədə 4 m ilyondan 12 milyona, Xocavənddə 5 milyondan 9 milyona, H adrutda 2 m ilyondan 5 milyon m anata qalxmışdırsa, Şuşa rayonunda 9 milyon m anatdan 2,5 milyon m anata enmişdir. Bu faktm özü Dağlıq Q arabağda yaşayan Azərbaycanlılara ögey münasibət göstərilməsini və onların sosial vəziyyətinin aşağı olmasmı göstərir149. 1970-1985-ci illərdə Azərbaycan höküməti DQM V-də həyata keçirdiyi mühüm tədbirlərdən biri də burada yaşayan əhalinin istehlak təlabatı ilə təklif arasm da uyğunluq yaratmaq, əhalinin ərzaq və qeyri ərzaq m allanna olan tədbirləri tam ödəməkdən ibarət olmuşdur. Dağlıq Q arabağda əhalinin alıcılıq qabiliyyətinin artması istehlak malları istehsalmm, ticarət və ictimai iaşə xidmətlərinin nisbətən inkişaf etməsi Vilayətdə mal dövriyyəsinin ÇQxalmasına səbəb olmuşdur. 1971-1981-ci illərdə Azərbaycan hökümətinin ayırdığı xüsusi vəsait hesabm a DQM V ərazisində yeni 54 ticarət müəssisəsi, 54 yeməkxana və restoran, 8 qəlyanaltı və bufet, 1 univermaq, 1 sənaye m allan mağazası, 77 ictimaı iaşə müəssisəsi, 59 xırda satış müəssisəsi, 98 çadır ticarət köşkü tikilib Vilayət əhalisinin istifadəsinə veri]di15°. Bəhs edilən dövrdə, D QM V də ticarət müəssisəsinin sayı 618-dən, 672-yə, m ağazalann sayı 322-dən 351-ə, yeməkxanalärın və restoranlann sayı 78-dən 134-də, qəlyanaltı və bufetlərin sayı 155-dən 176-ya, univerm aqlar 2-dən 3-ə, sənaye malları mağazası 7-dən 8-ə, ərzaq mağazası 16-dan 17-yə, ictimai iaşə müəssisəsi 233-dən 310-a, ixtisaslaşmlş m ağazalar 18-dən 22-yə, xırda satış mağazası 380-dan 439-a, gündəlik təlabat mağazaları 150-dən 181-ə, digər satış m ağazalan 194-dən 231-ə, çadır ticarət kökləri 226-dan 324-ə çatdı15'. 1971-1985-ci illərdə DQM V dövlət və kooperativ ticarətində ictimai iaşə daxil olm aqla pərakəndə mal dövriyyəsi 53,7 milyon m anatdan 118,8 milyon 341 m anata qalxmışdır. Həmin illərdə, DQMV də ticarət və əmtəə dövriyyəsinin məbləği 27 milyon 315 mindən 45 milyon 774 minə çatdı. 1970-1985-ci illrdə DQ M V də əhaliyə hərtərəfli mədəni xidmət göstərən yaxşı təşkil edilmiş ticarət müəssisələri olmasma baxmayaraq, hələ də bu sahədə nöqsanlar özünü göstəririrdi. Belə ki, Vilayət ticarət təşkilatları tərəfindən m allann rayonlar üzrə düzgün bölüşdürülməməsi, azərbaycanlılar yaşayan kəndlərdə ticarət mallarmın çatışmaması, həmin kəndlərdə ticarət və iaşə xidmət səviyyəsinin xeyli aşağı olması faktlan aşkar edilmişdir. Şuşaya və müsəlmanlar yaşayan kəndlərə Vilayətin mərkəzi ticarət müəssisələri tərəfındən göndərilən malların əksəriyyəti keyfıyyətsız olduğundan əhalinin təlabatım ödəmirdi. Vilayət tabeli ticarət və iaşə müəssisə və təşkilatlannm mal dövriyəsinin nom enqlaturasm da ikili mövqe aşkarlanmışdır. DQMV-dəki müsəlman kəndlərindəki mövcud mağazalar (əgər bu qədim daxm alan mağaza adlandırmaq mümkündürsə) soyuducu və digər texnoloji avadanlıqlarla təchiz edilmirdi. Xankəndi ticarət idarəsi, Vilayət partiya və sovet təşkilatlan göstərilən nöqsänları aradan qaldırmağa cəhd etməmiş və təsirli tədbir görməmişdir. A panlan tədqiqatlar nəticəsində məlum olur ki, 1970-1980-ci illərdə istər adam başm a düşən pərakəndə ticarət dövriyyəsinin həcminə, istər ticarət müəssisələrinin m iqdanna, istərsə də adam başm a düşən ticarət mağazalarınm sahəsinə görə DQMV-dəki ümumi göstəricilər həm ümumrespublika səviyyəsində, həm də Naxçıvan və digər rayonlarla müqayisədə üstün olmuşdur. Məsələn, təkcə 1981-ci ildə 10 min nəfər hesabı ilə pərakəndə ticarşt müəssisələrinin m iqdan ümumrespublika üzrə 28, Naxçıvan M R-da 24, DQM V 42 idi. 10 min nəfər hesabı ilə mağazalarm ticarət sahəsi (kvadrat kilometrlə), ümumrespublika üzrə 1127, Naxçıvan M R 1319, DQM V 1743 kvadrat kilometr olmuşdur. Adambaşma düşən pərakəndə ticarət dövriyyəsinin həcmi ümumrespublika üzrə 617 manat, Naxçtvan M R 420 m anat, DQ M V 642 m anat məbləğində idi152. Başqa dövrlərdə də bu cür fərqlər müşahidə edilmişdir. Dağlıq Qarabağ əhalisinin mədəni-məişət şəraitinin yaxşılaşmasında ictimai iaşə müəssisələri böyük əhəmiyyət kəsb edirdi. 1970-1980-cı illərdə 342 DQM V-da yeni yeməkxana, restaran, mətbəx fabriki, qəlyanaltı və bufetlər yaradılmasına xüsusi diqqət yetirilmişdir. Təkcə, 1970-1985-ci illərdə Dağlıq Qarabağın kəndində 26 yeməkxana, 39 'çayxana və bufet tikilmişdir153. Bu dövrdə, mövcud obyektlər yenidən qurulmuş və əsaslı təmir edilmişdir. Ictimai iaşə müsəssisələrinin yerləşdirilməsi prosesi nəzərdən keçirilərkən məlum olur ki, burada da erməni rəhbərliyi qərəzli mövqe tutm uşlar. Məsələn, 1970-1985-ci illərdə Xankəndi, Xocavənd, H adrud, Ağdərə rayonlarında ictimai iaşə xidməti müəssisələrinin yerləşdirilməsi və xidmət həcmi 2,5 dəfədən çox artmış, Şuşa rayonunda bu artım 1,9 dəfəyə çatmışdır154. Ən böyük ictimai iaşə müəssisələri — "xeyirxah xidmət salonu", camaşırxanalar, məişət kombinatları, paltar və ayaqqabı təmiri emalatlxanaları, paltar yum aq və təmizləmək məntəqələri və digər xidmət növləri məntəqələri Xankəndi şəhərində yaradılmışdır. 1975-ci il məlumatma görə, DQM V ticarət mal dövriyyəsinin 69 milyon 394 min m anatın 27 milyon 767 min m anatı Xankəndi ticarət müəssisələrinin üzərinə düşmüşdür155. 1970- 1985-ci illərdə Azərbaycan hökümətinin dərin qayğısı nəticəsində * Y əhaliyə ictimai iaşə və mədəni məişət xidməti dinamik inkişaf etmişdir. Həmin inkişafı aşağıdakı cədvəldə aydın görmək olar:156 Göstəricilər İllər 1970 1975 1980 1985 DQM V-də əhaliyə xidmət em alatxanaları və otelyelərin sayı 375 473 555 628 O cümlədən, kənddə 191 251 282 298 Ictimai iaşə xidməti (min manat) 2495 3520 18270 21465 O cümlədən, kənddə 958 1991 8783 974 Əhaliyə məişət xidməti müəssisələrində işlə- yənlərin sayı 1153 1348 1579 17071 O cümlədən kənddə 307 470 483 497 Yüklə 48 Kb. Dostları ilə paylaş:
|