Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nəSİMİ adina diLÇİLİK İnstitutu vəfa abdullayeva-nəBİyeva
Müasir Azərbaycan dilində terminoloji leksikanın inkişafı
Yüklə 1,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Müasir Azərbaycan dilində terminoloji leksikanın inkişafı
179 qaydalarını tənzimləmə üsulu, əcnəbi dillərə məxsus sözlərin [əsasən xüsusi adların və terminlərin] tələffüzünü mümkün q- ədər dəqiq şəkildə əks etdirmək üçün tətbiq edən yazı üsuludur [152,s.290]. Transkripsiya dedikdə bir dildəki səslərin və formaların digər dildə qəbul olunmuş yazı vahidlərindən fərqlənən işarələr sistemi ilə verilməsi başa düşülür [75,s.3]. Transliterasiya dedikdə isə bir yazı sistemindəki hərflərin başqa yazı sisteminin hərfləri ilə verilməsi, sözün və ya cümlənin bir əlifba qrafiki ilə yazılışının digər əlifba qrafiki ilə yazılmasıdır. Bu zaman hər bir hərf digər əlifbanın hərfi ilə deyildiyi kimi yazılır. Müasir Azərbaycan dilinin terminologiyasının inkişafına nəzər salsaq görərik ki, ter- minlərin bir qismi yalnız qrafik dəyişikliyə uğrayaraq dilimizə daxil olub. Terminlərdə zahiri dəyişiklik hiss olunmasa da, onlar reseptor dildə assimilyasiya olunduqdan sonra işlənməyə başlayıblar. Alınma terminlərin mənimsəmə üsullarından hesab olunan transliterasiya müasir dövrdə Azərbaycan dili üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Belə ki, aprelin 9-u 2013-cü ildə “Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair Dövlət Proqramı”nın təsdiq edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamına əsasən Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 3-cü bəndini rəhbər tutaraq, qloballaşma şəraitində Azərbaycan dilinin imkanlarından dövrün tələblərinə uyğun istifadəni və ölkədə dilçiliyin inkişafını təmin etmək məqsədi ilə qərar qəbul edilib. Proqrama Azərbaycan dilinə daxil olan yeni elementlərin öyrənilməsi, sistemləşdirilməsi və tətbiqinin ge- Vəfa Abdullayeva-Nəbiyeva____________________________________ 180 nişləndirilməsi ilə bağlı tədbirlərin həyata keçirilməsi, Milli transliterasiya standartları əsasında Azərbaycan əlifbasından digər əlifbalara transliterasiyanı həyata keçirən proqram təmin- atının hazırlanması, Azərbaycan dilinin öyrənilməsi və təbliği sahəsində informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının tətbiqi, Azərbaycan dilinin təkmilləşdirilmiş yeni orfoqrafik, izahlı, frazeoloji, terminoloji, tərcümə, ensiklopedik və tezlik elektron lüğətlərinin hazırlanması, Azərbaycan dilində internet resurslarının, elektron və interaktiv dərsliklərin yaradılması istiqamətində fəaliyyətin gücləndirilməsi daxildir. Sənəd, eyni zamanda, Azərbaycan dilinin daha geniş istifadəsinin təmin edilməsi üçün internet texnologiyalarının, maşın tərcüməsi sistemlərinin və digər müasir tətbiqi linqvistik texnologiyaların yaradılması və inkişaf etdirilməsini nəzərdə tutur. Məhz bu ba- xımdan müasir dövrdə alınma söz və terminlərin transliterasiya məsələsi dilçilikdə aktual və vacib problemlərdən sayılır. Qeyd etmək lazımdır ki, fonetik mənimsənilmə prosesi başqa dillərdən fonemin alınması deyildir. Dil başqa dilə məxsus fonemi ala bilməz. Belə bir prosesin mümkünlüyü dilin fonemlərinin sayca artmasına səbəb olar. “Çünki dillərin hamısının fonetik quruluşu eyni deyil, müxtəlifdir. Bu müxtəliflik səs fərqlənməsinə səbəb olur. Fonetik mənimsə- mədə verilən səs və səs çalarları reseptor dilin müvafiq səsləri ilə uyğunlaşdırılır” [67,s.35]. Alınmaların fonetik assimilyasiyası zamanı hər bir dil öz daxili tələblərini irəli sürür. Fonetik assimilyasiya bir neçə istiqamətdə həyata keçirilir: |